Και αφού ήλθαν εις τόπον λεγόμενον Γολγοθά, όνομα που σημαίνει “τόπος κρανίου”, του έδωσαν να πιή ξύδι ανακατεμένον με χολήν. Εκείνος όμως αφού το εδοκίμασε, δεν ήθελε να το πιή. Αφού δε τον εσταύρωσαν, εμοίρασαν μεταξύ των με κλήρον τα ενδύματά του οι στρατιώται. Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο, 27: 33–35
Επήραν, λοιπόν, το σώμα του Ιησού και αφού το έπλυναν και το αλείψαν με τα πολύτιμα αρώματα το περιτύλιξαν με λωρίδες από σινδόνια, όπως ήτο η συνήθεια στους Εβραίους να ενταφιάζουν τους νεκρούς. Εις τον τόπον δε όπου είχε σταυρωθή ο Ιησούς υπήρχε κήπος και στον κήπον καινούργιο και αχρησιμοποίητο μνημείον, στο οποίον κανείς ακόμη δεν είχε ταφή. Επειδή, λοιπόν, το μνημείον αυτό ήτο κοντά στον τόπον της σταυρώσεως και βιάζοντο να τελειώσουν την ταφήν, πριν περάση η ημέρα αυτή της προπαρασκευής των Ιουδαίων δια το πάσχα, εκεί έθεσαν τον Ιησούν.Κατα Ιωάννη Ευαγγέλιο, 19: 40–42
Στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ όλοι οι δρόμοι οδηγούν στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως. Ο προαύλιος χώρος είναι γνωστός και ως Parvis, μια παραλλαγή της περσικής λέξης που σημαίνει περίκλειστος κήπος. Το συγκεκριμένος μέρος πλέον περιστοιχίζεται από πέτρα κι από ένα τεράστιο σύμπλεγμα κτηρίων τα οποία καλύπτουν όλες τις χρονικές περιόδους. Αυτό το σύμπλεγμα κτηρίων είναι γνωστό ως ο Πανίερος Ναός της Αναστάσεως. Το προαύλιο δεν είναι πάρα η εισαγωγή, ο πρόλογος που προετοιμάζει τον επισκέπτη ή τον πιστό για όσα θα βιώσει. Οι τοίχοι γύρω του είναι αυτοί που θα εξιστορήσουν τις τελευταίες ώρες του Ιησού Χριστού, τη Σταύρωση, την Ταφή, την Αποκαθήλωση κι αργότερα την Ανάσταση.
Στην πορεία των αιώνων, ο Ναός έχει αναδιαμορφωθεί, ανακαινιστεί και συντηρηθεί εκατοντάδες φορές. O Ναός που βλέπουμε σήμερα βασίζεται κατά κύριο λόγο στο αρχιτεκτονικό σχέδιο των Σταυροφόρων αλλά έχουν ενσωματωθεί και στοιχεία από πρότερες και μεταγενέστερες περιόδους. Το σημείο ταφής του Χριστού εξαφανίστηκε κάτω από το επίπεδο της γης κι έμεινε καλυμμένο για αρκετά χρόνια. Με διαταγή του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Α’, τον 4ο αιώνα μ.Χ., το σημείο ανακαλύφθηκε και ακριβώς εκεί χτίστηκε ένα μνημείο, ένας χτιστός τάφος.
Η Σταύρωση
Σύμφωνα με τα Ευαγγέλια, ο Χριστός σταυρώθηκε ακριβώς έξω από τα τείχη της Ιερουσαλήμ, στο Γολγοθά. Η ονομασία ‘Γολγοθάς’ προέρχεται από την αραμαϊκή λέξη για το ‘κρανίο’ και πιθανολογείται ότι προέκυψε από το κρανίο του Αδάμ το οποίο βρίσκεται θαμμένο στο σημείο εκείνο. Σύμφωνα με άλλες πηγές, η ονομασία προκύπτει από τη φυσική κατάσταση του σημείου το οποίο παραπέμπει σε κρανίο. Εξ’ ου και κρανίου τόπος..
Μετά την Αποκαθήλωση, το σώμα του μεταφέρθηκε σε έναν τάφο ο οποίος βρισκόταν στην κατοχή ενός Εβραίου αξιωματούχου, του Ιωσήφ της Αριμαθίας. Αρχαιολογικές ανασκαφές κατέδειξαν ότι το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται ο Ναός χρησιμοποιούταν ως λατομείο τους πρώτους αιώνες π.Χ. Στους αιώνες που ακολούθησαν, το σημείο μετετράπη σε κοιμητήριο.
Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία & Βυζάντιο
Μετά από πολλές ανακατατάξεις της πόλης, το μέρος του Γολγοθά περιήλθε στο κέντρο του νέου άξονα της. Σύμφωνα με τον Ευσέβιο, Επίσκοπο της Καισαρείας αλλά και με τον Άγιο Ιερώνυμο της Βηθλέεμ, στον τόπο του Γολγοθά χτίστηκε ένας ναός παγανιστών. Σύμφωνα με άλλες πηγές, στο ίδιο σημείο στεγάστηκαν διοικητικές υπηρεσίες.
Όπως ήδη αναφέρθηκε, η ανακάλυψη του τάφου έγινε ύστερα από απαίτηση του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Για την ακρίβεια, ήρθαν στην επιφάνεια δύο τμήματα: ένας ταφικός θάλαμος και ένα προπύλαιο το οποίο οδηγούσε στο θάλαμο. Η είσοδος ήταν σφραγισμένη με μια πέτρα. To μνημείο έγινε γνωστό στα Λατινικά ως ‘edicule’ το οποίο θα πει ‘ μικρό σπίτι’. Γύρω από το edicule χτίστηκε ένα κυκλικό μνημείο, η Ροτόντα η οποία έγινε γνωστή ως μνημείο της Αναστάσεως. Λίγα χρόνια μετά, διαμορφώθηκε μία εσωτερική αυλή με στήλες παράλληλα με τη Ροτόντα κι ο Γολγοθάς τοποθετήθηκε στο νοτιοανατολικό μέρος του Περιβόλου. Στην πορεία, ανηγέρθη και η Βασιλική, στην οποία δόθηκε η ονομασία ‘ Μαρτύριο’. Όλα αυτά το 335 μ.Χ.
Τον 5ο αιώνα μ.Χ, ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος θα τοποθετήσει έναν μεγαλειώδη και υπέρλαμπρο σταυρό διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους, στον τόπο του Γολγοθά.
Το 614 μ.Χ. οι Πέρσες κυριεύουν την Ιερουσαλήμ και μεγάλο μέρος του χριστιανικού πληθυσμού σφαγιάζεται. Πολύτιμα και σε συναισθηματική και σε υλική αξία, θρησκευτικά κειμήλια υφαρπάζονται από τους Πέρσες. Ο Ναός υπέστη σημαντικές ζημιές και αφέθηκε στην τύχη του.
Μερικά χρόνια αργότερα, ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος θα επικρατήσει του περσικού στρατού και τον Μάρτιο του 630 μ.Χ. θα μπει στην Ιερουσαλήμ ως νικητής. Η κυριαρχία του όμως δε θα διαρκέσει για πολύ αφού σύντομα ακολούθησαν οι Άραβες. Το 638 μ.Χ. ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων θα υποχρεωθεί να παραδώσει τον έλεγχο της πόλης στον Χαλίφη Ουμάρ ιμπν αλ-Χαττάμπ. Σε όλη τη διάρκεια της αραβικής κυριαρχίας, ο Ναός θα γνωρίσει μια πρωτοφανή και μακρά περίοδο ειρήνης με ελάχιστες βίαιες επιθέσεις. Επακόλουθο μίας τέτοιας βίαιας επίθεσης από μογγολικές ορδές, το 1009 μ.Χ., ήταν η απόλυτη καταστροφή του ‘Μαρτυρίου’. Έπειτα από λίγα χρόνια, οι μουσουλμανικές αρχές έδωσαν άδεια στο χριστιανικό πληθυσμό έτσι ώστε να επισκευάσουν το Ναό.
Οι Σταυροφόροι
Η Σταυροφορία Α’ ξεκίνησε από την Ευρώπη περίπου στα τέλη του 11ου αιώνα μ.Χ. με σκοπό την ανακατάληψη των Αγίων Τόπων και την ‘προστασία’ τους από το Ισλάμ. Όταν κατέλαβαν την πόλη της Ιερουσαλήμ, στις 15 Ιουλίου 1099, σκότωσαν χιλιάδες κατοίκους και πήραν τον έλεγχο του Ναού στα χέρια τους. Το 1149 ολοκληρώθηκε το κύριο μέρος του κτηρίου. Ορθώθηκαν παρεκκλήσια γύρω από το Γολγοθά και ένας νέος ναός, γνωστός αργότερα ως το ‘Καθολικόν’ χτίστηκε στο προαύλιο ανατολικά της Ροτόντα.
Σαλαντίν
Ο Σαλαντίν πήρε την πόλη από τους Σταυροφόρους το 1187. Κράτησε το Ναό κλειστό για τρεις ημέρες και ύστερα παρέδωσε τον έλεγχο του στους Ελληνορθόδοξους. Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι πύλες του Ναού παρέμειναν κλειστές και σχεδόν εγκαταλείφθηκε. Παρά το γεγονός ότι ανά τακτά χρονικά διαστήματα, ο Ναός γινόταν θύμα επιθέσεων κυρίως για μικροκλοπές, το προσκύνημα συνεχίστηκε κανονικά τον από το 13ο αιώνα κι έπειτα. Ήδη από την εποχή εκείνη, οι διάφορες χριστιανικές κοινότητες και τα μοναστικά τάγματα είχαν εισέλθει σε ένα σκληρό αγώνα δρόμου για τη διεκδίκηση του ελέγχου του Ναού. Οι αρχές της πόλης έλυσαν το πρόβλημα που είχε δημιουργηθεί, με την παραχώρηση του ελέγχου και των ‘κλειδιών’ σε μια μουσουλμανική οικογένεια η οποία διατηρεί αυτή τη θέση μέχρι και τη στιγμή που διαβάζετε εσείς αυτό το κείμενο.
Η Μεγάλη Πυρκαγιά του 1808
Η φωτιά που ξέσπασε το 1808 ήταν αρκετή για να αλλάξει ό,τι γνωρίζαμε μέχρι τώρα για το Ναό. Αφάνισε το μεγαλύτερο μέρος των κτηρίων του συγκροτήματος. Οι Οθωμανοί, οι οποίοι στο ενδιάμεσο είχαν κυριεύσει την πόλη, εξέδωσαν φιρμάνι με το οποίο ανέθεταν στην ελληνορθόδοξη κοινότητα την ευθύνη για τις εργασίες πλήρους ανακαίνισης του Ναού. Κοινότητες όπως οι Καθολικοί και οι Αρμένιοι εξέφρασαν τις ανησυχίες τους για αυτή την κίνηση καθώς θεωρούσαν υπαίτια την ελληνορθόδοξη κοινότητα για την πυρκαγιά. Παρόλα αυτά, υπό την επίβλεψη ενός Έλληνα αρχιτέκτονα, οι εργασίες συνεχίστηκαν με ταχύ ρυθμό και ολοκληρώθηκαν εξαιρετικά γρήγορα.
Το φιρμάνι του 1852
Το 1852, οι οθωμανικές αρχές εξέδωσαν ένα φιρμάνι σχετικά με τον ‘έλεγχο΄του Ναού. Βασισμένοι και στις αποφάσεις προγενέστερων αυτοκρατοριών, διατηρούν με το φιρμάνι τους, το status quo (υφιστάμενη κατάσταση) του Ναού παραχωρώντας το μεγαλύτερο ποσοστό ελέγχου στην ελληνορθόδοξη κοινότητα. Στο ίδιο φιρμάνι επισημάνθηκε ότι τα ‘σημαντικότερα’ μέρη του Ναού θα διαχειρίζονται ‘από κοινού’, δηλαδή από όλες τις χριστιανικές κοινότητες που έχουν ένα κομμάτι ελέγχου του Ναού.
Οι Βρετανοί
Το 1917, η Ιερουσαλήμ μπαίνει κάτω από την κυριαρχία των Άγγλων. Οι Βρετανοί διατηρούν το ίδιο φιρμάνι — κανονισμό για το Ναό. Παρόλα αυτά, το 1927, ένας δυνατός σεισμός προκαλεί εκτεταμένες ζημιές στο Ναό με αποτέλεσμα να ξεκινήσουν εργασίες ανακατασκευής. Τελικά, οι σκαλωσιές έζησαν μέσα στο Ναό για πολλές δεκαετίες αφήνοντας τις εργασίες ανολοκλήρωτες και καθιστώντας την είσοδο στο Ναό εξαιρετικά επικίνδυνη.
Στη μέση της δίνης
Μετά το τέλος του Αραβο-Ισραηλινού πολέμου, ο Ναός και η Ιερουσαλήμ περιήλθαν στον έλεγχο της Ιορδανίας ενώ δέκα χρόνια αργότερα δημιουργήθηκε ένα κοινό σώμα από διάφορες χριστιανικές κοινότητες με στόχο την αποτελεσματικότερη διαχείριση του. Ο πόλεμος του 1967 έφερε το Ναό στην αγκαλιά του Ισραήλ. Αυτή τη στιγμή, τρεις χριστιανικές κοινότητες είναι οι πιο ενεργές για το Ναό: Ελληνορθόδοξοι, Καθολικοί και Αρμένιοι. Ακολουθούν οι Σύριοι Ορθόδοξοι, οι Κόπτες και η Tewahedo Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας.
Ίσως σας ενδιαφέρουν και τα εξής:
Πρόσφατα, ολοκληρώθηκε η μελέτη και την αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα από ομάδα του ΕΜΠ. Η μελέτη και η αποκατάσταση διήρκησε 8 μήνες. Η αντιπρύτανης και καθηγήτρια του ΕΜΠ, Αντωνία Μοροπούλου παρέλαβε για το έργο αυτό το βραβείο Επιστήμης για την Αποκατάσταση Μνημείων, που δίδεται για πρώτη φορά από τα Sciacca. Όπως είπε η ίδια, αναφερόμενη στη στιγμή που ανοίχθηκε ο Πανάγιος Τάφος “Αισθανόμασταν ενώπιος ενωπίω. Αυτός ο Τάφος είναι ζωντανός, είναι ένα μνημείο που μιλάει με όλη την ανθρωπότητα”.
Πολύ νωρίς, κάθε πρωί, ένα μέλος της οικογένειας Nusseibeh ανοίγει την πόρτα του Ναού ακολουθώντας πιστά ένα τελετουργικό το οποίο παραμένει αναλλοίωτο από το 13ο αιώνα.
Stabat Mater Dolorosa: Το δέκατο τρίτο σημείο του Σταυρού είναι αφιερωμένο στην Αποκαθήλωση. Το σημείο αυτό σήμερα υποδεικνύεται από μία Καθολική Αγία Τράπεζα γνωστή ως Stabat Mater Dolorosa, διακοσμημένη με το άγαλμα μίας θλιμμένης Παναγίας η οποία θρηνεί τον Υιό της. Εκκλησιαστικοί συνθέτες της Δύσης έχουν συνθέσει αριστουργήματα για το θρήνο της Μητέρας γνωστά ως Stabat Mater.
4. Σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση, ο Ναός αποτελεί τον ‘Ομφαλό’ της γης, δηλαδή το κέντρο της γης. Μια μικρή μαρμάρινη επιγραφή τοποθετημένη στο δάπεδο του ‘Καθολικού’ υπενθυμίζει στον πιστό ότι βρίσκεται στο κέντρο της γης.
5. Έξω από το Καθολικό υπάρχουν δύο παρεκκλήσια, τα οποία ανήκουν στο καθολικό τάγμα των Φραγκισκανών. Το ένα από τα δύο παρεκκλήσια είναι αφιερωμένο στη Μαρία Μαγδαληνή. Μία μαύρη μεταλλική επιγραφή πάνω από την Αγία Τράπεζα μας υπενθυμίζει τα λόγια του Ιησού στη Μαγδαληνή,μετά την Ανάσταση του ‘λέγει αὐτῇ ὁ Ἰησοῦς· μή μου ἅπτου’, δηλαδή ‘Με με αγγίζεις’.
6. Εάν θέλετε να παρακολουθήσετε τις λειτουργίες και τις ακολουθίες του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, μπορείτε να τους ακολουθήσετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης καθώς προσφέρουν Live streaming…