Το πρωί της Πέμπτης 24 Φεβρουαρίου 2022 έλαβα ένα μήνυμα από παλιό φίλο ότι τελικά ο πόλεμος ξεκίνησε. Η Ρωσία του Πούτιν εισβάλλει με μια σειρά από προσχήματα, αξιοποιώντας πολλές σειρές από αιτίες και αφορμές, σε μια άλλη χώρα της Ευρώπης, «τρολάροντας» με χυδαιότητα, τους θεσμούς και τις συμφωνίες (συμβούλιο ασφαλείας ΟΗΕ) που θέσπισε ως όριο, αυτή η ίδια η κατακαημένη ανθρωπότητα, μπας και γλιτώσει καμιά γενιά παιδιών ακόμα, την εμπειρία γδαρσίματος της ζωής, που λέγεται πόλεμος.
Στις ημέρες που ακολούθησαν, στην περιοχή της γεωγραφικής μας πατρίδας που λέγεται Βόρεια Ελλάδα, αλλά φαντάζομαι και αλλού, η συζήτηση στα social media εξέπεσε από τον κορωνοϊό και το ζύγισμα της επιστημονικότητας ή όχι των μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας, στο καυτό ζήτημα του πολέμου. Για πολλούς λόγους ειδικά η Βόρεια Ελλάδα έχει μια ευαισθησία στην οποιαδήποτε αναταραχή της ευρύτερης περιοχής των Βαλκανίων. Με τη Συμφωνία των Πρεσπών να εκκρεμεί ως προς την αξιολόγηση και εκτίμηση της αποτελεσματικότητάς της και την διαρκή πίεση της συνθηματολογίας του Ερντογάν, αλλά και των πράξεων παραβίασης του Ελληνικού εναέριου χώρου καθημερινά από Τουρκικά μαχητικά, είναι πολύ περισσότερο πιθανό να φωλιάζει στον ψυχισμό του Βορειοελλαδίτη, το άγχος αφανισμού από έναν πόλεμο. Στο άκουσμα ενός νέου πολέμου, αυτό το άγχος γίνεται φόβος. Και ο φόβος τυφλώνει.
Τυφλωμένοι από το άγχος αφανισμού μια μερίδα από αυτούς άρχισε να ονειρεύεται το «ξανθό γένος» να παραδίδει την Πόλη (!) στους ομόδοξους … Έλληνες (ομόδοξοι είναι και οι Ουκρανοί). Αυτό το άγχος μπορεί να μας τυφλώνει και να οδηγεί σε πράξεις που ρίχνουν λάδι στη φωτιά, που ονειρεύονται ένδοξους πολέμους και μάλιστα «δίκαιους»!
Αυτό το άγχος μπορεί να τυφλώνει και να μας οδηγεί στο να επενδύουμε σε όποιον υποστηρίζει ότι θα εξασφαλίσει την πολεμική μας ισορροπία με τον γείτονα- εχθρό… Θα σηκωθεί από το Παρίσι και το Βερολίνο (από την Ουάσιγκτον αποκλείεται… πέφτει μακριά) και θα έρθει να πεθάνει για λόγου μας, να μην νιώθουμε τέτοιο άγχος! Εμείς; Καλά παιδιά φροντίζουμε να μην έχουμε σχέση με τους γείτονες! Δεν μαθαίνουμε την γλώσσα του. Δεν τον φέρνουμε πιο συχνά στο σπίτι μας να μας γνωρίσει. Δεν κάνουμε κόπο να αγαπήσουμε την διαφορετικότητά του! Τυφλοί προσμένουμε από έξω την βοήθεια όπως πάντα…
Έχοντας βρεθεί ως μέλος ανθρωπιστικής προσπάθειας στην εμπόλεμη ζώνη της Βοσνίας τη δεκαετία του ’90 από τη Σερβοβοσνιακή πλευρά, η αίσθηση του δικαίου ή άδικου αναπτύσσεται άμεσα στην επαφή με τη φρίκη του πολέμου. Η ικανότητά μας να κατανοήσουμε με empathy (ενσυναίσθηση) τον άλλον άνθρωπο, βασίζεται στο να μπορούμε να «μπούμε στα παπούτσια του».
Τα συναισθήματα φουντώνουν, θέλεις να αφήσεις τα φάρμακα και να πιάσεις τα όπλα, θέλεις να εκδικηθείς… αυτό που σου φαίνεται τόσο προφανές!
Παίρνοντας απόσταση συνειδητοποιείς πως παραδίπλα συνέβαινε ακριβώς η αντίστροφη ιστορία στον κύκλο της βίας.
Δεκατέσσερα χρόνια μετά την τελευταία μου επίσκεψη στα παρατηρητήρια των ελεύθερων σκοπευτών του Σεράγεβο, συναντούσα στα οξέα ψυχιατρικά περιστατικά της Οξφόρδης μια γυναίκα Αλβανικής καταγωγής από το Κόσοβο, πολιτική πρόσφυγα που το βάσανο της μετατραυματικής της διαταραχής την είχε μετατρέψει σε χρόνιο χρήστη των ψυχιατρικών υπηρεσιών της Μεγάλης Βρετανίας. Παρά την πολυεπίπεδη φροντίδα των συναδέλφων, βίωνε μόνο μια κατάσταση: ένα διαρκές κλάμα για την σφαγή της οικογένειάς της και το δικό της βιασμό από γείτονες Σέρβους!
Τυφλωμένοι από Αλαζονία οι «δυτικοί», μεθυσμένοι από την «νίκη» της αμερικανικής ιδεολογίας με την κατάρρευση των κρατικών δομών του «υπαρκτού σοσιαλισμού», αδιάβαστοι από την ιστορία, βουτηγμένοι στην κατανάλωση και την εξουθενωτική λατρεία κάλυψης των αισθήσεων από υλικά και ουσίες, ταυτίσανε την ουσία των πραγμάτων, την κεντρική δηλαδή αξία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας, με μια ελιτίστικη ακαδημαϊκή ιδιορρυθμία.
Θρησκεία, φιλοσοφία, προβληματισμός, ένα είδος χόμπι και ενίοτε «φολκλόρ»· λίγο «Πάσχα» πριν φάμε το αρνί, λίγη ethnic music πριν ρουφήξουμε τροπικά κοκτέιλ στο σαφάρι, λίγο site-seeing σε αρχαία ερείπια, πριν χαλαρώσουμε στα γαλαζοπράσινα νερά μιας ειδυλλιακής ελληνικής παραλίας στη κρουαζιέρα μας στη Μεσόγειο.
Καμία κατανόηση τι οδήγησε στον ψυχρό πόλεμο, καμία αγωνία γιατί αναβιώνει μια φονταμενταλιστική εκδοχή του Ισλάμ μετά από την ενδογενή του εξέλιξη σε πιο βιώσιμα για την συνεργασία των πολιτισμών μοντέλα. Καμία αίσθηση ευθύνης στην εκπόρνευση του τρίτου κόσμου, καμιά αίσθηση διαγενεακής ευθύνης στον ξεριζωμό εκκατομυρίων ψυχών για να γυρνάει η μηχανή της τρίλιτρης Jaguar ή Porche με άφθονο και φθηνό καύσιμο.
Χαλάστηκε ο Elon Musk που οι χιλιάδες Αφρικανοί των μεταλλίων κοβαλτίου δεν τρέχουν γρήγορα να προλάβουν τον ρυθμό παραγωγής ηλεκτρικών αυτοκινήτων και «σπλαχνίστηκε» τον κόπο τους. Να πάνε λέει τώρα στις καλύβες τους και θα φέρει αυτός τον εκσυγχρονισμό με τα μηχανήματα που θα παράγουν άφθονο μετάλλευμα χωρίς κόστος τις ανθρώπινες ζωές. Και οι δεκαετίες θυσίας Κογκολέζων στα Βελγικά συμφέροντα; Και οι χιλιάδες νεκροί μέχρι τώρα; Ποιον δουλεύουμε και θελουμε να μας αφήσουν ήσυχους; Ποια ύβρις έμεινε από τον καημό της ανθρωπομάζας αναπάντητη;
Ποια νέμεση ξυπνήσαμε δεκαετίες τώρα; Η Μολδαβή και Ανατολικοευρωπαία υπάλληλος του πορνείου της γειτονιάς μας έχει οικογένεια, έχει γιο και ανηψιό.
Και στην ψυχή του κάθε σακατεμένου για τα συμφέροντά μας, βρέφους, ταΐζεται όχι απλώς μια Αρκούδα (Ρωσικής) εκδίκησης, αλλά Κινεζικού Δράκου, Αφρικανικού Λιονταριού και Ινδικής Κόμπρας! Με κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των θηρίων την απουσία οφθαλμών. Χάλασε η όρασή τους από την πείνα που η παχυσαρκία μας τους επεφύλαξε για αιώνες.
Ο Πούτιν και οι παραδοσιο-λαγνικοί υποστηρικτές των μεγάλων ιδεών απαλλοτρίωσης κρατών και επανίδρυσης αυτοκρατοριών, μοιάζει να κολυμπάνε στην τυφλότητα που γεννά η ηδονή της εκδίκησης. Στην τυφλότητα αυτή η απόλυτη δαιμονοποίηση του «εχθρού» οδηγεί στην επιθυμία του απόλυτου αφανισμού του «άλλου». «Άλλος» δεν είναι για τον Πούτιν μόνο ο Ουκρανός. «Άλλος» είναι «ο κάθε άλλος», δηλαδή όποιος δεν είναι «Πούτιν», δηλαδή όποιος δεν ταυτίζεται με τον Πούτιν. Τυφλός θα πει δεν βλέπει αδερφό και συλλαμβάνει τον Ρώσο αντικαθεστωτικό. Τυφλός θα πει δεν βλέπει τον θρησκευτικό αδερφό και σκοτώνει τον …χριστιανό ορθόδοξο Ουκρανό.
Ο τρόμος των πιο συνετών «πολιτών» μιας ισορροπημένης Ευρώπης, δεν προέρχεται από την αποκάλυψη ότι υπάρχουν στην Ουκρανία ομάδες εθνικοσοσιαλιστών που φοράνε σβάστιγκες (αναφορά στο «τάγμα του Αζόφ») αλλά κυρίως στην κουλτούρα που τις γεννά αλλά και που τις αξιοποιεί για την δικαίωση οποιασδήποτε φασιστικής ιδεολογίας και σταλινισμού.
Ο πρόσφυγας- ψυχαναλυτής Foulkes πρότεινε την ιδέα ότι η κάθε κοινωνία, ως μια μεγάλη ομάδα, δημιουργεί τα άτομα καθώς αυτά αντίστοιχα συνθέτουν την κοινωνία. Μια ρωσική κοινωνία που ονειρεύεται την Τσαρική απολυταρχία, δεν διαφέρει από την ρωσική κοινωνία που ονειρεύεται την απολυταρχία της μετα-Μπολσεβίκικης δικτατορίας. Θα γεννά Πούτιν και Στάλιν. Δεν διαφέρει από μια τουρκική κοινωνία που ονειρεύεται την μετατροπή της σε Οθωμανική αυτοκρατορία με Σουλτάνο τον Ερντογάν και ραγιάδες (σκλάβους) τους «ενοχλητικούς» Κούρδους και τους ανταγωνιστικούς γείτονες Έλληνες. Δεν διαφέρει από τον Αλβανό μαχητή του UÇK ή τον Σέρβο της «Μαύρης Χείρας» ή τον Κροάτη της Ustaše. Διαφορά ως προς τα εργαλεία, την εποχή και την απολογητική που χρησιμοποιούν (τις εξηγήσεις που λένε για να δικαιολογήσουν τα ανήθικα σχέδια αφανισμού του «άλλου») μπορεί να έχουν.
Ομοιότητα έχουν ωστόσο ως προς την δυσκολία τους να ενημερωθούν από την πραγματικότητα της συμμετοχής τους σε μια εγκληματική αποδόμηση των αξιών της ζωής, της αποκάλυψης και απενοχοποίησης των πιο σκοτεινών ορμών, που λιγότερο ή περισσότερο πετυχημένα, κατάφερε να απωθήσει, να μετουσιώσει ή να ωριμάσει, ο αγωνιζόμενος στην αυτογνωσία, ελεύθερος άνθρωπος. Ιδεολογικά τυφλοί συνεχίζουν να υπάρχουν καταστρέφοντας «άλλους», μέχρι να σβήσουν από την ίδια σφαίρα, που έριξαν στον άλλον.
Αναλογίζομαι τα παιδιά και τους εφήβους που η κρίση ταυτίστηκε με το κοινωνικό πλαίσιο στο μεγάλωμά τους. Από την οικονομική κρίση και την πανδημία του κορωνοϊού, ένας σημερινός δεκαεξάρης βλέπει στην εισβολή της Ρωσίας, την φυσική επιλογή του κόσμου των ενηλίκων. Οι «μεγάλοι», όχι οι μεγάλες δυνάμεις της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, αλλά οι μεγάλοι όλοι, οι ενήλικες, μοιάζει να διδάσκουν το ανέφικτο στα σχολικά του χρόνια. Σβήνει στην μνήμη του άραγε ο στίχος «αν όλα τα παιδιά της γης πιανόταν χέρι-χέρι» και επιβεβαιώνεται ο στίχος του Χατζηδάκι στον Κεμάλ «με φωτιά και με μαχαίρι πάντα ο κόσμος προχωρεί»; Είναι έτσι;
Η ελπίδα βασίζεται στο φως. Η ελευθερία στην αλήθεια. Η ωριμότητα στην ματαίωση των μεγάλων ιδεών. Η αγάπη στην αυτογνωσία της φτωχικής μας ύπαρξης. Η ικανοποίηση στον πλούτο των σχέσεων.
Έχουμε να δουλέψουμε όσο κάνει Ειρήνη εδώ! Έχουμε να φτύσουμε ιδρώτα (κι όχι αίμα) στα αμφιθέατρα των σχολικών δομών και στα πεζοδρόμια της εφηβικής γειτονιάς! Ο νέος και ο έφηβος έχει φρέσκια την λαχτάρα αποκάλυψης του εαυτού του. Η λέξη άνθρωπος είναι η επιθυμία του για ζωή. Αν ο στρατός μιας ιδεολογίας τον στρατολογεί συμμαχώντας με την μελαγχολία του και την δυσκολία του να κατανοήσει τι συμβαίνει στον κόσμο, η κοινωνία των ανθρώπων έχει να τον υποδεχτεί αναγνωρίζοντας στο πρόσωπό του την δυνατότητα σχέσης και τη δυνατότητα να ανήκει σε αυτήν. Και αυτή η αποδοχή, είναι που γεννάει χώρο για την αγάπη.
Ο πόλεμος δεν είναι με τον άλλον. Είναι με την γλυκιά δική μου διαστροφή, που μου ψιθυρίζει «τι λες να μην σου χρειαζόταν ολόκληρη η κοινωνία των ανθρώπων;». Χμ… Να μου ήταν αρκετή μια ομάδα, η ομάδα μου και οι υπόλοιπες να μας υπηρετούσαν και να έκαναν like στα δικά μου μηνύματα και αναρτήσεις. Αν δεν γουστάρανε ας εξαφανίζονταν από μόνες τους. Να μην λερωθώ με το αίμα του δίκαιου πολέμου μου. Ο πόλεμος δεν είναι με τον άλλον. Είναι με τον μικρό Ρώσο που κρύβω μέσα μου και θέλει να πατήσει τον άλλον. Με τον μικρό Αμερικανό που κρύβω μέσα μου και θα ήθελα να μην χρειάζεται να νιώθω ενοχή κάθε φορά που διασπαθίζω πρώτες ύλες και περιβάλλον. Με τον μικρό μου αντάρτη εαυτό που νιώθει άσκοπο τον κόπο της αγάπης…
Ένας άλλος βασανισμένος από τους Ναζί πρόσφυγας, ο επιζήσας από το Νταχάου Σέρβος Άγιος, ο Νικόλαος Βελιμίροβιτς, γράφει:
«Είναι γελοίοι οι άνθρωποι στην ειρήνη και θλιβεροί στον πόλεμο. Γελοίοι ως αφέντες και θλιβεροί ως υπηρέτες. Όμως, σε τίποτα δεν είναι οι άνθρωποι τόσο γελοίοι ούτε τόσο θλιβεροί όπως στη μεγάλη δίκη περί του, σε ποιον ανήκει η γη; Ο αδελφός σπρώχνει τον αδελφό: «Φύγε από τη γη μου!». Ο Κάιν σκοτώνει τον Άβελ, εφόσον δεν μπορούν να συνυπάρχουν δυο αφεντικά της ίδιας γης.
Η νεότερη γενιά διώχνει τους γέρους από τη γη με υπερηφάνεια: «Φύγετε πια, είναι δική μας η γη!». οι γέροι αντιδρούν ανιαρά και υπερασπίζονται το δικαίωμά τους: «Γιατί έρχεστε, εσείς οι αυθάδεις νεαροί, στη γη μας;». Το παρόν καταπιέζει το παρελθόν: «Πήγαινε, εγώ είμαι εδώ νοικοκύρης!». Το μέλλον σπρώχνεται στο τώρα με θόρυβο: «Πήγαινε, εγώ έρχομαι, έχω δικαίωμα!». Ο ένας αφέντης του κόσμου πίσω από τον άλλον εξαφανίζεται, ενώ η γη παραμένει. Μόλις κάποιος χτυπήσει με το πόδι του τη γη, λέει: «Αυτό είναι δικό μου!».
Πριν προλάβει ο ήχος της φωνής του να χαθεί, έρχεται ο θάνατος και τον κάνει βουβό. Έρχεται ο δεύτερος, ο τρίτος, ο τέταρτος. Μετά από τον Ραμσή ο Δαρείος, μετά από τον Δαρείο ο Αλέξανδρος, ύστερα ο Κάρολος, ο Πέτρος, ο Ναπολέων. Ο καθένας χτυπά με το πόδι του και ονομάζει τη γη δική του. Όμως, όπως έρχονται, έτσι και φεύγουν...». (Από το βιβλίο του «Αργά βαδίζει ο Χριστός»).