Της Ιωάννας Σταματάκη, Καθηγήτριας Υδραυλικής Μηχανικής στο Πανεπιστήμιο του Greenwich – Aνάλυση στο Ινστιτούτο ΕΝΑ
Έχοντας μόλις κλείσει ένα χρόνο από τις καταστροφικές πλημμύρες της καταιγίδας Daniel στη χώρα μας, βρισκόμαστε για άλλη μια φορά θεατές του ίδιου έργου με τις αιφνίδιες πλημμύρες στη Βαλένθια της Ισπανίας που δυστυχώς συνοδεύονται από υψηλό αριθμό νεκρών και αγνοουμένων (205 νεκροί στις 02/11/2024 [1]). Δυστυχώς παρόλο που τέτοια φαινόμενα εμφανίζονται ολοένα και πιο συχνά στη Μεσόγειο, φαίνεται ότι τα συστήματα διακυβέρνησης και οι τοπικές κοινωνίες δεν έχουν προσαρμόσει τις μεθόδους τους για να τα αντιμετωπίσουν.
Την Τρίτη 29 Οκτωβρίου, τρομακτικές πλημμύρες έπληξαν την ευρύτερη περιοχή της Βαλένθια στην ανατολική Ισπανία. Πρόκειται για το σοβαρότερο πλημμυρικό καταστροφικό φαινόμενο στην σύγχρονη ιστορία της Ισπανίας και το πιο θανατηφόρο που έχει πλήξει την Ευρώπη από το 1970 [1]. Το πρωί της Τρίτης εκδόθηκε από την μετεωρολογική υπηρεσία της Ισπανίας (AEMET) προειδοποίηση για κίνδυνο πλημμύρας ανεβάζοντας τον κίνδυνο σε επίπεδο «κόκκινου συναγερμού». Δυστυχώς, τα προειδοποιητικά μηνύματα στάλθηκαν στους κατοίκους στις 8 το βράδυ, πολύ αργά για να τους δοθεί ο χρόνος να προετοιμαστούν [2].
Κατά την Μετεωρολογική Υπηρεσία της Βαλένθια, στο Turís, μια πόλη 35χλμ δυτικά της Βαλένθια, το ημερήσιο ύψος βροχής ήταν 640,8 mm (1,5 φορές του ετησίου ύψους βροχής) εκ των οποίων τα 500 mm καταγράφηκαν από τις 14:30 μέχρι τις 20:00. Αυτό σημαίνει ότι μέσα σε πεντέμισι ώρες έπεσε βροχή αντίστοιχη με 1,2 φορές το ετήσιο ύψος βροχής. Η μέγιστη ένταση της καταιγίδας ήταν 139 l/m σε μία ώρα και 370 l/m σε τέσσερις ώρες [3]. Κατά τον Professor Luis Mediero Orduña, καθηγητή υδρολογίας στο Universidad Politécnica de Madrid, το καιρικό φαινόμενο ήταν αρκετά σπάνιο με πιθανότητα 0,1-0,5% να συμβεί σε ένα έτος.
Αντίστοιχα, η καταιγίδα Daniel ήταν η πιο έντονη που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα από το 1930, με εκτιμώμενη πιθανότητα εμφάνισης σε ένα έτος 0,4-1,25% [4]. Η συνολική βροχόπτωση στη Θεσσαλία ήταν 495 mm σε 18 ώρες ενώ στη Βαλένθια το ίδιο ύψος βροχής σημειώθηκε σε μόλις έξι ώρες, προκαλώντας πολύ μεγαλύτερη καταστροφή λόγω της σύντομης διάρκειάς της, που ήταν δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Στη Θεσσαλία, παρά τις εκτεταμένες καταστροφές, οι φυσικές εκτάσεις και το αγροτικό τοπίο επέτρεψαν στα νερά να κινούνται πιο ήπια αντίθετα με την περίπτωση της Βαλένθια.
Αυτές οι περιπτώσεις επιβεβαιώνουν ότι η συχνότητα και η ένταση αυτών των ακραίων καιρικών φαινομένων αυξάνεται επικίνδυνα [5] και αυτή η τάση είναι εμφανής σε ολόκληρη την Ευρώπη (π.χ. πλημμύρες στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη τον Σεπτέμβριο του 2024). Ωστόσο, η Μεσόγειος έχει αναγνωριστεί ως επίκεντρο της κλιματικής αλλαγής στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό, ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι παρατηρείται αύξηση των σύντομης διάρκειας καταιγίδων με υψηλή ένταση, οι οποίες οδηγούν συχνά σε αύξηση των αιφνίδιων πλημμυρών [6].
Από άποψη διαχείρισης και σχεδιασμού μέτρων ανθεκτικότητας μία καταιγίδα με μικρή ένταση είναι πιο εύκολο να ελεγχθεί ενώ καταιγίδες με βροχή του ίδιου συνολικά ύψους αλλά με μεγάλη ένταση και μικρή διάρκεια είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αντιμετωπιστούν. Προκαλούν υψηλή ροή και απότομη άνοδο στον όγκο και τη στάθμη του νερού. Στην περίπτωση της Βαλένθια, σε μία μεσαίου μεγέθους λεκάνη απορροής (300 km) μετρήθηκαν από την Jucar River Basin Authority [7] 500 mm βροχής σε 6 ώρες που αντιστοιχεί σε 150 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (όγκος νερού από 60 χιλιάδες ολυμπιακές πισίνες). Αυτό το νερό που μαζεύτηκε στο Rambla del Poyo, ένα ξηρό κανάλι, ανέπτυξε ταχύτητα, με αποτέλεσμα αυτή η τεράστια ποσότητα νερού να ταξιδέψει προς τις κατοικημένες περιοχές με υπολογισμένη ροή 2.000 m/s που είναι αδιανόητη.
Συγκριτικά η μέγιστη ροή που έχει καταγραφεί στον Τάμεση στο Λονδίνο από το 1883 ήταν 806 m³/s το 1895 [8]. Οι αστικές περιοχές, με τον αυξημένο αριθμό αδιαπέραστων επιφανειών που εμποδίζουν τη φυσική απορρόφηση του νερού, διατρέχουν ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο, καθώς επιδεινώνουν τις συνέπειες των πλημμυρών.
Σε μια λεκάνη απορροής αντίστοιχου μεγέθους στην Αττική όπως για παράδειγμα του Κηφισού (381 km) ένα τέτοιο φαινόμενο θα ήταν πολύ πιο καταστροφικό, με τις ζημιές να είναι πολλαπλάσιες. Η ύπαρξη μέτρων αντιπλημμυρικής προστασίας σε αυτές τις περιοχές είναι ακόμη πιο κρίσιμη, και δυστυχώς συχνά τα μέτρα είναι είτε ανεπαρκή είτε ανύπαρκτα. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η εκκένωση πληθυσμού, σε συνδυασμό με ξεκάθαρες και έγκαιρες οδηγίες κατά τη διάρκεια της πλημμύρας, μπορεί να αποδειχθεί σωτήρια.
Οι αιφνίδιες πλημμύρες τέτοιου μεγέθους είναι σπάνιες αλλά ένα χρόνο μετά την καταιγίδα Daniel στη Θεσσαλία, οι πρόσφατες πλημμύρες στην περιοχή της Βαλένθια επισημαίνουν την ανάγκη για αποτελεσματικά συστήματα προειδοποίησης έναντι ακραίων καιρικών φαινομένων με γνώμονα την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των τοπικών κοινοτήτων. Στην προσπάθεια αυτή, η εξέλιξη της επιστημονικής έρευνας ενισχύει την ικανότητά μας να προβλέπουμε τα φαινόμενα αιφνίδιων πλημμυρών [9,10], να εντοπίζουμε τις ευάλωτες περιοχές [11] και να εκτιμούμε τις επιπτώσεις τους σε πραγματικό χρόνο [12].
Η συνεργασία μεταξύ τοπικών, εθνικών και διεθνών φορέων είναι κρίσιμη για τη διαχείριση των πλημμυρικών κινδύνων στο μέλλον. Ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός επισημαίνει ότι προτεραιότητα είναι η διάσωση ζωών καθώς προετοιμαζόμαστε για τα επερχόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα [13]. Παρά την κοινή πρόκληση για ακριβείς εκτιμήσεις των αιφνίδιων πλημμυρών, δεν υπάρχουν κοινές ωστόσο βάσεις δεδομένων ή κατευθυντήριες γραμμές. Κάθε χώρα επικεντρώνεται σε εθνικά έργα, με αποτέλεσμα τοπικές ή συχνά απλοϊκές στρατηγικές να αυξάνουν την αβεβαιότητα σχετικά με την αξιοπιστία της πρόβλεψης και της αντιμετώπισης των φαινομένων αυτών [14].
Οι προειδοποιήσεις είναι ξεκάθαρες. Επανερχόμαστε για μια ακόμα φορά λοιπόν στα ίδια ερωτήματα και στα ίδια συμπεράσματα. Χρειαζόμαστε επειγόντως επενδύσεις σε μετεωρολογικούς σταθμούς και δίκτυα μετρήσεων παροχής/ροής και συγκεκριμένα σχέδια διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας για όλες τις ευεπίφορες περιοχές. Παράλληλα απαιτείται εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των κατοίκων, φορέων πολιτικής προστασίας και των μελών των τοπικών κοινοτήτων που είναι εκτεθειμένες σε κίνδυνο πλημμύρας. Δεν μπορούμε να ελπίζουμε στην εξάλειψη των φαινομένων αυτών και χρειάζεται ολιστική προετοιμασία για ένα ασφαλέστερο και βιώσιμο μέλλον.
Βιβλιογραφία
[1] Latona, D. and Devereux, C. (2024). Spain flood death toll hits 205, rescuers yet to reach some parts of Valencia. [online] Reuters. Available at: https://www.reuters.com/world/europe/spain-hunts-bodies-opens-temporary-morgue-flood-death-toll-hits-158-2024-11-01/.
[2] Shubert, A. (2024). Too little, too late: How Valencia’s residents were trapped with no warning in Spain’s deadly floods. [online] CNN. Available at: https://edition.cnn.com/2024/11/01/europe/spain-floods-warning-too-late-intl/index.html.
[3] AVAMET.org. (2024). AVAMET. [online] Available at: https://www.avamet.org/
[4] climate.copernicus.eu. (n.d.). Flooding | Copernicus. [online] Available at: https://climate.copernicus.eu/esotc/2023/flooding
[5] Moustakis, Y., Papalexiou, S.M., Onof, C.J. and Paschalis, A. (2021). Seasonality, Intensity, and Duration of Rainfall Extremes Change in a Warmer Climate. Earth’s Future, 9(3). doi: https://doi.org/10.1029/2020ef001824
[6] European Environment Agency 2017, European Environment Agency. Climate Change, Impacts and Vulnerability in Europe 2016 – An Indicator-based Report (2017). EEA Report N.1/2017, ISSN: 1977-8449
[7] Saih.chj.es. (2024). SAIH-JUCAR. [online] Available at: https://saih.chj.es/chj/saih/?f
[8] National River Flow Archive. (n.d.). https://nrfa.ceh.ac.uk/data/station/peakflow/39001. [online] Available at: https://nrfa.ceh.ac.uk/data/station/peakflow/39001.
[9] Zanchetta, A. and Coulibaly, P., 2020. Recent Advances in Real-Time Pluvial Flash Flood Forecasting. Water, [online] 12(2), p.570. https://doi.org/10.3390/w12020570.
[10] Godet, J., Olivier Payrastre, Javelle, P. and François Bouttier (2023). Assessing the ability of a new seamless short-range ensemble rainfall product to anticipate flash floods in the French Mediterranean area. Natural hazards and earth system sciences, 23(11), pp.3355–3377. doi: https://doi.org/10.5194/nhess-23-3355-2023.
[11] Costache, R., Pham, Q.B., Sharifi, E., Linh, N.T.T., Abba, S.I., Vojtek, M., Vojteková, J., Nhi, P.T.T. and Khoi, D.N., 2019. Flash-Flood Susceptibility Assessment Using Multi-Criteria Decision Making and Machine Learning Supported by Remote Sensing and GIS Techniques. Remote Sensing, [online] 12(1), p.106. https://doi.org/10.3390/rs12010106.
[12] Ritter, J.M., Berenguer, M., Park, S., & Sempere‐Torres, D. (2021). Real-time Assessment of Flash Flood Impacts at pan-European scale: The ReAFFINE method. Journal of Hydrology. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2021.127022
[13] World Meteorological Organization. (2024). Devastating rainfall hits Spain in yet another flood-related disaster. [online] Available at: https://wmo.int/media/news/devastating-rainfall-hits-spain-yet-another-flood-related-disaster.
[14] Stamataki, I. (2020). Experimental and numerical investigation of flash floods and their interaction with urban settlements. [PhD Thesis] Available at: https://purehost.bath.ac.uk/ws/portalfiles/portal/205164984/StamatakiI_PhD_2020.pdf