«Αισθάνομαι πολύ συγκινημένος σήμερα, διότι για μια ακόμη φορά καταλαβαίνει κανείς τους ισχυρούς, αδελφικούς δεσμούς που έχει η Ελλάδα με την Ιταλία, η Ιταλία με την Ελλάδα», δήλωσε ο γενικός διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, Νίκος Σταμπολίδης στη συνέντευξη Τύπου που δόθηκε στο αμφιθέατρο του Μουσείου για την έκθεση «Οι αρχαίοι πολιτισμοί της Basilicata. Θησαυροί που έρχονται στο φως. 11ος - 6ος αι. π.Χ.», η οποία παρουσιάζεται από τις 18 Οκτωβρίου έως και τις 26 Ιανουαρίου 2025, στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων.
Περισσότερα από 300 αντικείμενα -κοσμήματα από κράμα χαλκού και ήλεκτρο, καλύμματα κεφαλής, περιδέραια, δαχτυλίδια, πόρπες, δόρατα, ξίφη, αγγεία- όλα κτερίσματα σε ανδρικούς και κυρίως γυναικείους τάφους-, από τις συλλογές του Εθνικού Μουσείου της Σιρίτιδας, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου του Μεταποντίου και των Εθνικών Μουσείων της Matera, τα περισσότερα από τα οποία φυλάσσονταν στις αποθήκες και μέχρι τώρα ήταν «αόρατα» στο κοινό, επιχειρούν να φωτίσουν μια περιοχή στο νοτιότερο άκρο της Ιταλίας, στο κέντρο του κόλπου του Τάραντα, της Οινωτρίας γης, της σημερινής Basilicata, αναδεικνύοντας τον πολιτισμό της από το τέλος της Εποχής του Χαλκού (11ος αι. π.Χ.) έως και τον 6ο αι. π.Χ.
Μέσα από την έκθεση ο επισκέπτης θα γνωρίσει τον πολιτισμό που συνάντησαν οι Έλληνες από την Πελοπόννησο και τη νησιωτική αρχαία Ελλάδα στα μεγάλα ταξίδια τους για εγκατάσταση στη γη της Ιταλίας και της Σικελίας, κυρίως στο μέρος αυτό που ονομάστηκε αργότερα Μεγάλη Ελλάδα.
Η έκθεση αφηγείται και καθιστά εμφανείς τις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ελληνικών φύλων που εγκαταστάθηκαν στις ακτές και των τοπικών πληθυσμών που κατοικούσαν στην εκτεταμένη ενδοχώρα, μέσα σε ένα γενικό πλαίσιο μεγάλου δυναμισμού, με έντονες μετακινήσεις ανθρώπων, που εκδηλώνονται στις σχέσεις φιλοξενίας, στις ανταλλαγές δώρων, στις μετακινήσεις των κοπαδιών και στο εμπόριο.
«... Στην Έκθεση περιλαμβάνονται κυρίως τα υλικά κατάλοιπα που προέρχονται από ταφές, για να το πω ποιητικά παραφράζοντας τον Σεφέρη «από φαντάσματα και φάσματα, φιλιά και χείλη χωνεμένα, με τα παραπετάσματα του χρόνου διάπλατα ανοιχτά». Δηλαδή μέσα από ταφές γυναικών και ανδρών, μέσα από προσωπικά αντικείμενα που τους εναπόθεσαν στις ταφές οι κηδευτές τους, συγγενείς και φίλοι, για το μεγάλο ταξίδι στον Άδη. Με αντικείμενα συνοδευτικά που φανερώνουν τις πίστεις και τις δοξασίες τους, τις σχέσεις και τα έθιμά τους όταν αυτοί ήσαν εν ζωή, τόσο με έργα του πρώιμου πολιτισμού της Basilicata όσον κι αργότερα με έργα-αντικείμενα, τα οποία σχετίζονται με τους Έλληνες που κατέφθασαν στην περιοχή. Αντικείμενα που κατάπινε η γη στις ταφές και που τώρα πρωταγωνιστούν στις προθήκες της Έκθεσης.
Μαζί με αυτά και μέσα από αυτά φαίνεται καθαρά και η επιλογή των ταφικών εθίμων: της καύσης και αποτέφρωσης (όπως συμβαίνει στην τεράστια νεκρόπολη κοντά στην πόλη της Ματέρα, στην περιοχή του λόφου του Τίμμαρι) ή του ενταφιασμού – τόσο στην ενδοχώρα όσον και στις ακτές της περιοχής.
Από τα πιο σημαντικά συνοδευτικά αντικείμενα των νεκρών είναι τα πρώιμα μεταλλικά τεχνουργήματα, όχι μόνον τα όπλα αλλά, κυρίως η χάλκινη σκευή των ενδυμάτων και των κοσμημάτων των γυναικών. Αυτή η τελετουργική επίδειξη του πλούτου κατά τη διάρκεια των ταφικών τελετών αντανακλούσε το κύρος όχι μόνον των τεθνεότων αλλά και τη δύναμη και τον πλούτο των «οίκων» τους, τη στιγμή μάλιστα που αυτά αποσύρονταν από τη χρήση για πάντα.
Τα γυναικεία χάλκινα, κυρίως, κοσμήματα συγκρίνονται με ανάλογα από τη βόρεια Ελλάδα και τη Μακεδονία, από τις Αιγές (Βεργίνα), και παραπέμπουν σε μετακινήσεις πληθυσμών με κάποιους τρόπους, όχι μόνον ομάδων, ή μέσω άλλων σχέσεων π.χ. εμπορικών αλλά και επιγαμιών. Βέβαια, η σχέση αυτή δεν αποκλείει, όπως φαίνεται κι από σπανιότερα ευρήματα λ.χ. από κεχριμπάρι, μέταλλα κ.ά. και μια σύνδεση με την Ετρουρία αλλά και ανατολικότερα με περιοχές της βόρειας και δυτικής Μικράς Ασίας.
Αξιοσημείωτη είναι η παρουσία κεραμεικών όχι τόσο κατά την πρώιμη φάση (11ος-8ος αι. π.Χ.) όσον αυτής κυρίως του 8ου, 7ου και 6ου αι. π.Χ. εισηγμένης ή με επιρροές από νησιωτικά κέντρα του Ιονίου, της Πελοποννήσου (Κόρινθος) ή των Κυκλάδων (κυρίως Πάρου και Νάξου). Στη δεύτερη αυτή φάση ξεχωρίζουν ομάδες αντικειμένων σε διάφορα μέρη της περιοχής της Basilicata, όπως λ.χ. το Chiaramonte, περιοχή όπου φαίνεται να συμβάλλουν διαφορετικά σύνολα ανθρώπων, τα τέσσερα έθνη που αναφέρονται από τον Στράβωνα και οι οικισμοί-πόλεις που αναπτύσσονται στην ευρύτερη περιοχή». Ν. Σταμπολίδης
Την έκθεση επιμελήθηκαν ο Massimo Osanna, αναπληρωτής γενικός διευθυντής Δημόσιας και Πολιτιστικής Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών και Διεθνούς Συνεργασίας της Ιταλίας και η Annamaria Mauro, διευθύντρια των Εθνικών Μουσείων της Matera και της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εθνικών Μουσείων της Basilicata.
Μέρος του προγράμματος «Εξιστορώντας την ομορφιά» (Il racconto della bellezza), μία συνεργασία μεταξύ της Γενικής Διεύθυνσης Μουσείων του ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού και της Γενικής Διεύθυνσης Δημόσιας και Πολιτιστικής Διπλωματίας του Υπουργείου Εξωτερικών και Διεθνούς Συνεργασίας, στο πλαίσιο του οποίου διοργανώνονται εδώ και πάνω από έναν χρόνο περιοδεύουσες εκθέσεις στα περίπου 90 Ιταλικά Μορφωτικά Ινστιτούτα σε όλο τον κόσμο, η έκθεση παρουσιάζεται, μετά το Αμβούργο, τη Βαρσοβία και τη Βουδαπέστη, εμπλουτισμένη -χάρη σε μία συμφωνία συνεργασίας και με την υποστήριξη της Πρεσβείας της Ιταλίας στην Ελλάδα και του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου της Αθήνας- στο Μουσείο Ακρόπολης στην Αθήνα.
«Είναι μια μοναδική έκθεση για να καταλάβει κανείς τι συμβαίνει στην αρχαιότητα, τουλάχιστον μετά την πτώση των μινωικών/μυκηναϊκών κέντρων, ίσως ήδη από τον 12ο αιώνα π. Χ., μπορεί και πιο πριν σε μικρότερο βαθμό, αλλά κυρίως μετά τον 12ο και 11ο αιώνα π.Χ. και μέχρι να συντελεστούν οι αποικισμοί των Ελλήνων, τόσο στην Ανατολή, δηλαδή στη Μικρά Ασία, όσο και στην περιοχή που αργότερα ονομάστηκε Μεγάλη Ελλάδα. Είναι επίσης μια μοναδική ευκαιρία για να καταλαβαίνει ο κατακερματισμένος μας κόσμος στον 21ο αιώνα, με όλες αυτές τις οικονομικές κρίσεις, τις πανδημίες, τους πολέμους, πώς η ενότητα αυτών των δυο λαών είναι ένα απτό παράδειγμα πολιτισμού και συγκερασμού τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα για μια σύμπραξη και μια ουσιαστική προβολή όχι μόνο των αρχαίων αλλά και των σημερινών, δικών μας πολιτισμών. Γιατί πολιτισμός δεν είναι μόνο οι αρχαιότητες και τα έργα τέχνης, πολιτισμός είναι οι σχέσεις και οι συναναστροφές των ανθρώπων. Και αυτό αποδεικνύεται περίτρανα και με αυτή εδώ την έκθεση», επεσήμανε ο κ. Σταμπολίδης.
«Είναι τιμή και συγκίνηση που βρίσκομαι εδώ για την παρουσίαση αυτής της έκθεσης», ανέφερε η διευθύντρια των Εθνικών Μουσείων της Matera και της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εθνικών Μουσείων της Basilicata, Annamaria Mauro, η οποία μεταξύ άλλων, σημειώνει: «Τα εξαιρετικά αντικείμενα που παρουσιάζονται στην έκθεση αποτελούν κτερίσματα σε ανδρικές και κυρίως γυναικείες ταφές, τα οποία μαρτυρούν τον πλούτο και τον ηγεμονικό ρόλο των προσώπων μέσα στις κοινότητές τους και αποκαλύπτουν τις πολιτιστικές και εμπορικές επαφές με τις περιοχές της ευρύτερης Αδριατικής, της Ετρουρίας (Τυρρηνίας) και του Αιγαίου. Ειδικότερα, το ενδιαφέρον επικεντρώνεται στους Οινωτρούς, έναν αρχαίο ιταλικό λαό που κατοικούσε από τον 9ο έως τον 6ο αιώνα π.Χ. στο νότιο τμήμα της περιοχής, στην ακτογραμμή του Ιονίου και την ενδοχώρα του. Η ανθρωπολογική κουλτούρα του θανάτου, όπως αντιπροσωπεύεται από τα ταφικά σύνολα, αποτελεί το πρωταρχικό στοιχείο για την κατανόηση της κοινωνικής ζωής αυτών των ανθρώπων. Ταυτόχρονα, η ομορφιά των επιλεγμένων για την έκθεση αντικειμένων, από τα οποία ξεχωρίζουν τα κοσμήματα από κράμα χαλκού και ήλεκτρο, μαρτυρά σημαντικές πολιτιστικές επαφές και ανταλλαγές. Η έκθεση αντικειμένων από τα κέντρα της Guardia Perticara, του Chiaromonte, της Incoronata, του San Teodoro di Pisticci και την περιοχή της Matera αποτελεί μια ευκαιρία να γνωρίσει το διεθνές κοινό μερικά από τα πιο εκπληκτικά σύνολα της αρχαίας Basilicata».
«Τον φίλο Ν. Σταμπολίδη που άνοιξε το Μουσείο Ακρόπολης γι′ αυτή την έκθεση», ευχαρίστησε -στα ελληνικά- ο γενικός διευθυντής Μουσείων του Υπουργείου Πολιτισμού της Ιταλίας, Massimo Osanna. «Ο Νίκος για μένα είναι ένας συνοδοιπόρος σε αυτό που ο ίδιος στον κατάλογο αποκάλεσε ένα ‘πολύπλοκο ταξίδι με αλληλοτεμνόμενες τις παραμέτρους του χώρου, του χρόνου και των ανθρώπων’. Η έκθεση αφηγείται μια από τις πολλές ιστορίες για τους αρχαίους λαούς που έζησαν την 1η χιλιετία π.Χ. στα εδάφη της Μεγάλης Ελλάδας, δηλαδή της Νότιας Ιταλίας. Και δεν αναφέρομαι μόνο στις ελληνικές πόλεις με τους πολυάριθμους οικισμούς που ιδρύθηκαν κατά μήκος των ακτών μεταξύ του 8ου και του 5ου αι. π.Χ., αλλά επίσης και κυρίως στις αχανείς εσωτερικές περιοχές που κατοικούνταν από ένα μωσαϊκό διαφορετικών λαών», επεσήμανε ο κ. Osanna.
«Η ιστορία αυτή», πρόσθεσε, «μας ταξιδεύει στο έδαφος της σημερινής περιφέρειας της Basilicata στην εκτεταμένη περιοχή που χαρακτηρίζεται από τις διαδρομές των άλλοτε πλωτών ποταμών Sinni, Agri, Basento και Bradano και η οποία γνώρισε πολλές φορές την μετανάστευση των ελληνικών φύλων. Εξιστορεί έναν χώρο και μια εποχή που χαρακτηρίζονται από τη συνεχή ώσμωση και την αλληλοεπικάλυψη των πολιτισμικών χαρακτηριστικών, εξιστορεί έναν τόπο διασύνδεσης στον οποίον η σχέση μεταξύ Ελλήνων και τοπικών πληθυσμών λαμβάνουν διαφορετικές μορφές, ανάλογα με τον χώρο και τον τόπο, με περιπτώσεις εδαφικής κατοχής και βίαιων συγκρούσεων αλλά και με περιπτώσεις πιο σύνθετης αλληλεπίδρασης. Όλα αυτά σε ένα γενικό πλαίσιο μεγάλου δυναμισμού με έντονες μετακινήσεις ανθρώπων που εκδηλώνονται σε σχέσεις φιλοξενίας, ανταλλαγές δώρων, εμπόριο ακόμα και στις μετακινήσεις των κοπαδιών. Αυτή η συναρπαστική ιστορία παρουσιάζεται μέσα από την αρχαιολογία και τα αντικείμενα που βρέθηκαν κυρίως σε νεκροπόλεις, τα οποία μάλιστα μας δίνουν μια πολύ πιο ολοκληρωμένη και αμερόληπτη εικόνα από ό,τι μπορεί να δώσει η γραφή, η οποία κατά βάση μεταφέρει την φωνή και την άποψη των αρχαίων Ελλήνων. Με τα αντικείμενα μπορούμε να δώσουμε φωνή σε αυτό τον λαό, στους Οινωτρίους που δεν άφησαν επιγραφές», υπογράμμισε ο ίδιος.
«Αισθάνομαι θαυμασμό, συγκίνηση και δέος, όταν συνειδητοποιώ ότι είμαι στο σημείο μηδέν ενός αφηγήματος που ξεκίνησε πριν από χιλιετίες και το οποίο ακόμα και σήμερα είναι θεμελιώδους σημασίας», δήλωσε ο αναπληρωτής γενικός διευθυντής Δημόσιας και Πολιτιστικής Διπλωματίας και γενικός διευθυντής για την Προώθηση του Ιταλικού Πολιτισμού και της Ιταλικής Γλώσσας, υπουργός Filippo La Rosa, ο οποίος εξέφρασε τις ευχαριστίες του προς τον Ν. Σταμπολίδη, «που μας ανοίξατε τις πύλες αυτού του καταπληκτικού μουσείου».
Την έκθεση συνοδεύει κατάλογος ο οποίος έχει εκδοθεί σε τρεις γλώσσες -ελληνικά, ιταλικά, αγγλικά.
Info
Η είσοδος στην έκθεση είναι ελεύθερη για το κοινό. Απαραίτητη προϋπόθεση η έκδοση εισιτηρίου ελεύθερης εισόδου από τα ταμεία εισιτηρίων του Μουσείου.
Από την Τρίτη 22 Οκτωβρίου, οι επισκέπτες του Μουσείου θα έχουν την δυνατότητα να συμμετέχουν σε εβδομαδιαίες ξεναγήσεις. Το πρόγραμμα των ξεναγήσεων είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα (theacropolismuseum.gr).
Παράλληλα με την έκθεση στο Μουσείο Ακρόπολης, παρουσιάζονται στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο της Αθήνας σε μία προθήκη περί τα 20 αντικείμενα από την περιοχή της Basilicata. Περισσότερες πληροφορίες: iicatene.esteri.it
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΑΚΟΜΗ
Το Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο ανοίγει δοκιμαστικά σε 4.000 επισκέπτες
Η Αίθουσα του Θρόνου και η μυστηριώδης βασίλισσα των Άνδεων