Μια από τις κάρτες του Ιταλού ζωγράφου Aνδρέα Μαντένια, της Πρώιμης Αναγέννησης, περιγράφει τους ελέγχους καλής συμπεριφοράς εν ζωή των υποψηφίων για τους Ουρανούς. Και σ΄έναν πίνακα ο Άγγελος θα κάνει προσκλητήριο σε όσους ήρθε η Ώρα της Κρίσεως. Τους καλεί να συγκεντρωθούν στις πύλες του Ουρανού. Εκεί θα πληροφορηθούν σε ποια ήπειρο του υπερπέραντος θα οδηγηθούν. Στην Κόλαση, στο Καθαρτήριο ή στον Παράδεισιο. Άπειρα είναι τα έργα με θέμα την Ωρα της Κρίσεως, από την Αναγέννηση και ύστερα. Κανένα δεν ζωγραφίστηκε όσο κράτησε η επιδημία της Πανώλης, μια παλαιότερη πανδημία που ήταν υπεύθυνη για την απώλεια του 1/3 της ανθρωπότητας, όπως υπολογίζεται. Τουλάχιστον 30 εκατομμύρια είναι οι νεκροί στην Ευρώπη από την εμφάνιση της Βουβωνικής Πανώλης (1348-1353) και πολλοί περισσότεροι στην Ασία από όπου και ήρθε. Στην Αγγλία όπου η ανακτορική γλώσσα ήταν τα γαλλικά, θα επιστρέψουν τα αγγλικά γιατί οι Γάλλοι δάσκαλοι της Αυλής είχαν εξολοθρευτεί από την πανώλη.
Μια κάπως ανάλογη πανδεμία ζούμε σήμερα. Κανείς δεν μπορεί να μας πει πού θα μας βγάλει. Το μόνο καινούριο είναι η υπακοή του πληθυσμού –προς το παρόν- στις οδηγίες των κυβερνώντων.
Την πανδημία της Πανώλης στην Ευρώπη είχαν φέρει ιταλικά εμπορικά πλοία που επέστρεφαν στην Σικελία από ταξίδι στην Μαύρη Θάλασσα. Ίσως γι΄αυτό η Πανώλη ήταν γνωστή ως Μαύρος Θάνατος. Το θέμα της «Τελικής Κρίσεως» θα γίνει δημοφιλές στους ζωγράφους της Αναγέννησης που ακολούθησε τον Μαύρος Θάνατος, μαζί και με άλλα θέματα που προσφέρονταν στην επιστροφή του γυμνού, όπως ο Αδάμ και η Εύα στον Παράδεισο, ο θηλασμός του Ιησού και η εμφάνιση των πιστών γυμνών στην είσοδο των Ουρανών, γιατί η περιβολή τους έπρεπε να είναι αυτή με την οποία γεννήθηκαν.
Η Ώρα της Κρίσεως, πολύπτυχο, Musée de l’Hôtel-Dieu, Beaune. Από εδώ έχει ίσως εμπνευστεί ο Σάμουελ Μπέκετ το έργο του «Happy Days» (“Oh! les Beaux Jours”, όπως το ονόμασε τελικά).
Ένας από τους λόγους της ελευθεριότητας των ζωγράφων ήταν και τα συναισθήματα που δημιούργησαν οι καρδινάλιοι οποίοι εγκατέλειψαν το ποίμνιό τους και έτρεξαν να σωθούν ανεβαίνοντας στα γύρω βουνά. Κυρίως οι Πάπες της Ρώμης και της γαλλικής Αβινιόν. (Βλ. Hans Bock, τοιχογραφία της Bâle).*
Δύο ήταν οι Πάπες γιατί η εκκλησία ήταν διχασμένη. (Δεν θα αργήσει να εμφανιστεί κι’ ένας τρίτος στην Γένοβα). Θα δούμε και σέ έναν πίνακα της Αναγέννησης τον Χορό του Χάρου με τους δύο Πάπες.*
Και σαν να μην έφτανε η Πανδημία συνεχίζονταν και ο Γαλλο-Αγγλικός Εκατονταετής Πόλεμος (1337-1453) που είχε αρχίσει δέκα χρόνια νωρίτερα. Χώρια οι νεκροί που άφησαν οι απανωτές Σταυροφορείες που προηγήθηκαν. Σαν να μην έφτανε ο γενικός πανικός, ο Πάπας της Ρώμης κήρυξε το έτος 1350 «ΑNNO SANTO» (Ιερό Έτος). Και βεβαίωσε τα πλήθη ότι σε όσους προσκυνητές έρθουν στην Ρώμη θα τους χαριστεί η διάβαση από το Καθαρτήριο. Θα περάσουν κατευθείαν στον Παράδεισο! Εκατοντάδες χιλιάδες προσκυνητές τον άκουσαν και πήραν τους δρόμους, σκορπώντας την αρρώστια στο διάβα τους Πολλοί έδιναν την περιουσία τους στην Εκκλησία, πιστεύοντας ότι αυτό θα τους βοηθήσει να εξαιρεθούν από τον Μαύρο Θάνατο. Άλλοι κατέφευγαν στην Αυτοτιμωρία.
1493
Από την εφημερίδα Nuremburg Chronicle
Η ¨ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΑΣΤΙΓΩΜΕΝΩΝ», που προϋπήρχε αλλά που αναζωογονήθηκε από τον Μαύρο Θάνατο, έφτασε να έχει πάνω από 800.000 μέλη, τα οποία διέρχονταν ξυπόλητοι όλη την Ευρώπη, οργανώνοντας κάθε τόσο συγκεντρώσεις αυτομαστιγώματος, με κανονικά μαστίγια ή με αγκαθωτές βέργες. Χιλιάδες πιστοί συγκεντρώνονταν για παρακολουθήσουν το θέαμα του συλλογικού μαστιγώματος και ν’ ακούσουν τους ύμνους και τις παρακλήσεις στο θεό για συγχώρεση που το συνόδευαν.
Κανείς δεν ήξερε ούτε πώς να προφυλαχτεί ούτε με ποιο τρόπο μεταδίδονταν η πανώλη. Μερικοί νόμιζαν πως μεταδίδεται από το βλέμμα! Αρκεί κάποιος να σε κοιτάξει για να κολλήσεις… Χιλιάδες Εβραίοι ρίχτηκαν στη φωτιά, στις χώρες της Βορείου Ευρώπης γιατί πολλοί νόμιζαν ότι οι Εβραίοι έριχναν δηλητήριο στα πηγάδια...
Οι άνθρωποι πίστευαν φανατικά στη Δευτέρα Παρουσία, στην Κόλαση και στο Καθαρτήριο. Και νόμισαν ότι είχε έρθει η στιγμή να τους τιμωρήσει ο Θεός με τον Μαύρο Θάνατο. Αφέθηκαν στη μοίρα τους κι΄αυτό βοήθησε να εξαπλωθεί ακόμα περισσότερο η επιδημία. Με τόσους θανάτους, μειώθηκαν οι καλλιέργειες; με αποτέλεσμα να σημειωθεί τεράστιος λιμός. Οι επιζώντες πέθαιναν απ’ την πείνα ! Πολλοί έδιναν την περιουσία τους στην Εκκλησία, πιστεύοντας ότι αυτό θα τους βοηθήσει να εξαιρεθούν από τον Μαύρο Θάνατο. Το μόνο που έκαναν σ΄ αυτήν την περίοδο, κατ΄ αρχήν οι ιθύνοντες και φυσικά οι πάντες, ήταν να φύγουν όσο γίνεται πιο μακριά, αφήνοντας πίσω τους γονείς, τα παιδιά και όλη την οικογένεια στη τύχη τους. Οι πρώτοι που εξαφανίστηκαν ήταν οι καρδινάλιοι και οι Πάπες. Ανέβηκαν στα βουνά ή αμπαρώθηκαν στα μοναστήρια.
Τον Μεσαίωνα η (δυτική) Εκκλησία δίδασκε την «τέχνη του πεθαίνειν» (Ars moriendi). Πώς να πεθαίνουμε ευχαριστημένοι. Χορεύοντας.*
Βλ. «Οι Μεταμορφώσεις της Αφροδίτης», Εκδ. Γαβριηλίδη