Καθώς η αμερικανική ηγεμονία σταδιακά υποχωρεί και μαζί της και η συνεκτική Δύση, οι διεθνείς ισορροπίες ανατρέπονται. Όλο και περισσότεροι ηγέτες μπαίνουν στον πειρασμό να δοκιμάσουν τα όρια τους, να ενισχύσουν την επιρροή τους ή να μειώσουν αυτή των αντιπάλων τους, προκαλώντας ποικίλες συγκρούσεις ή και συνεργασίες. Τις νέες συμμαχίες καθορίζουν μεταξύ άλλων η αποδυνάμωση της δυτικής επιρροής, η ενίσχυση της θέσης του Πεκίνου και της Μόσχας αλλά και η περιθωριοποίηση του Τραμπ από τους διεθνείς συμμάχους του. Οι εξελίξεις με το Brexit και η εθνικιστική στροφή που παρατηρείται σε πολλές χώρες του κόσμου θέτουν στο μεταξύ νέους όρους σε παγκόσμιο επίπεδο. Με αφορμή όλα αυτά, το αμερικανικό περιοδικό εξωτερικής πολιτικής, Foreign Policy, σε πρόσφατο δημοσίευμά του, αναφέρεται στις δέκα διεθνείς συγκρούσεις που θα μας απασχολήσουν το 2019. Τις παραθέτουμε κι εμείς στη συνέχεια.
Υεμένη
Η ανθρωπιστική κρίση στην περιοχή -η χειρότερη που έχει καταγραφεί στον κόσμο- θα μπορούσε να επιδεινωθεί τη νέα χρονιά αν οι πρωταγωνιστές των διενέξεων δεν εκμεταλλευτούν την πρωτοβουλία του ειδικού απεσταλμένου του ΟΗΕ, Μάρτιν Γκρίφθις, για τον τερματισμό του πολέμου στην πιο φτωχή χώρα της Μέσης Ανατολής που έχει ως αποτέλεσμα το θάνατο χιλιάδων πολιτών και μικρών παιδιών.
Σύμφωνα με τον απολογισμό των Ηνωμένων Εθνών, περίπου 16.000 άνθρωποι στη χώρα βρίσκονται στα πρόθυρα της λιμοκτονίας, κάτι το οποίο σημαίνει πως ο ένας στους δύο πολίτες δεν έχουν να φάνε. Το φθινόπωρο η Γερουσία των ΗΠΑ ενέκρινε ψήφισμα για την παύση της αμερικανικής στήριξης στον διεθνή συνασπισμό της Σαουδικής Αραβίας κατά τον πόλεμο στην Υεμένη. Μετά την ανάληψη του ελέγχου της Βουλής των Αντιπροσώπων από τους Δημοκρατικούς, πολλοί ελπίζουν πως θα μπορούσε να ακολουθηθεί μια πιο επιθετική πολιτική προς την επιθυμητή κατεύθυνση.
Το σίγουρο είναι πως για τον τερματισμό των συρράξεων θα πρέπει ακόμα να γίνουν πολλά. Οι αντίπαλες πλευρές που μάχονται στην περιοχή -οι αντάρτες Χούθι και η Σαουδική Αραβία- φαίνεται να πιστεύουν πως ο χρόνος είναι με το μέρος τους. Οι ειδικοί εκτιμούν πως μόνο μια διεθνής ισχυρή παρέμβαση θα μπορούσε να σώσει την κατάσταση. Ο επικεφαλής των Ηνωμένων Εθνών, Μαρκ Λόκοκ, είχε εξαρχής προειδοποιήσει πως ο αντίκτυπος των συρράξεων στην Υεμένη θα είχε δραματικές διαστάσεις. Η δολοφονία του Σαουδάραβα δημοσιογράφου, Τζαμάλ Κασόγκι το φθινόπωρο του 2018 έπαιξε επίσης σημαντικό ρόλο στην αλλαγή της στάσης του δυτικού κόσμου απέναντι στη Σαουδική Αραβία, πράγμα το οποίο επηρεάζει τις ισορροπίες στην περιοχή.
Αφγανιστάν
Αν η Υεμένη αντιμετωπίζει τη χειρότερη ανθρωπιστική κρίση όλων των εποχών, το Αφγανιστάν είναι η χώρα με τις πιο θανατηφόρες μάχες. Μόνο το 2018, εξαιτίας του πολέμου έχασαν τη ζωή τους περισσότεροι από 40.000 μέλη του στρατού αλλά και πολίτες. Περαιτέρω ανησυχίες προκάλεσε η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ στα μέσα του Δεκεμβρίου να αποσύρει τους μισούς από τους 14.000 στρατιωτικούς των ΗΠΑ που πολεμούν στο Αφγανιστάν.
Μια κατάπαυση των πυρών που επιβλήθηκε τον Ιούνιο μετά από πρωτοβουλία και των δύο αντιμαχόμενων πλευρών προκάλεσε αισιοδοξία για τον τερματισμό του πολέμου, η εκεχειρία όμως δεν κράτησε για πολύ. Οι μαχητές των Ταλιμπάν ελέγχουν τώρα ίσως τη μισή χώρα, ενώ συνεχώς εξαπολύουν πυρά προς τις αντίπαλες πλευρές. Οι χώρες που βρίσκονται πλησίον του Αφγανιστάν- κυρίως το Ιράν, το Πακιστάν, η Ρωσία και η Κίνα- θέλουν όλοι να αποχωρήσουν οι Αμερικανοί, αλλά κανένας από αυτούς δεν θέλει μια απότομη απόσυρση. Υπενθυμίζεται πως σε συνάντηση που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Νοέμβριο στη Μόσχα για το Αφγανιστάν, το παρών έδωσαν και εκπρόσωποι των Ταλιμπάν.
ΗΠΑ-Κίνα
Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν έχουμε να κάνουμε με μια αιματηρή σύγκρουση αλλά με μια σκληρή διένεξη που αν κλιμακωθεί θα μπορούσε να προκαλέσει ποικίλες αναταραχές στη διεθνή σκακιέρα. Την προηγούμενη χρονιά οι τελωνειακοί δασμοί που επιβλήθηκαν κι από τις δύο χώρες για τα εισαγόμενα προϊόντα της άλλης ήταν συνεχείς, στο τέλος όμως της χρονιάς ΗΠΑ και Κίνα συμφώνησαν να θέσουν σε εφαρμογή μια ανακωχή τριών μηνών ως την 1η Μαρτίου, ώστε να βρεθεί κάποια λύση και να γίνουν οι σχετικές διαπραγματεύσεις.
Στα τέλη του επόμενου μήνα η εκεχειρία που έχει συμφωνηθεί πρόκειται να λήξει. Στην περίπτωση μη εξεύρεσης συμφωνίας, οι ΗΠΑ θα αυξήσουν τους δασμούς τους σε κινεζικά προϊόντα αξίας 200 δισ. δολαρίων στο 25% από 10%. Οι ΗΠΑ εξαπολύουν πυρά στο Πεκίνο πως «κλέβει» αμερικανικές εφευρέσεις για να γίνει η πρωτοπόρος τεχνολογικά χώρα. Οι ειδικοί δεν βλέπουν τον κίνδυνο μιας άμεσης σύγκρουσης, ωστόσο η θάλασσα της Νότιας Κίνας θεωρείται ένα σημείο που πιθανότατα θα προκαλέσει ανάφλεξη.
Σαουδική Αραβία, ΗΠΑ, Ισραήλ και Ιράν
Οι τρεις πρώτες χώρες φημίζονται για τη σκληρή τους αντιπαράθεση με το Ιράν. Ειδικότερα και οι τρεις πιστεύουν από κοινού πως το Ιράν είναι απειλή και πως οι φιλοδοξίες του πρέπει να περιοριστούν. Για την Ουάσιγκτον αυτό έχει μεταφραστεί στην απόσυρση από την συμφωνία για τα πυρηνικά, την υιοθέτηση μιας σκληρής ρητορικής και τις συνεχείς απειλές για αντίποινα σε περίπτωση πρόκλησης από το Ιράν.
Στο μεταξύ η δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι το φθινόπωρο στο προξενείο της χώρας του στην Κωνσταντινούπολη ανέδειξε και το ρόλο που διαδραματίζει το Ριάντ στη Μέση Ανατολή, δεδομένου ότι μέσω της υπόθεσης αυτής αναδείχθηκαν και τα διάφορα γεωπολιτικά παιχνίδια που παίζονται ανάμεσα στις περιφερειακές δυνάμεις, δηλαδή τη Σαουδική Αραβία, το Ισραήλ, την Τουρκία και το Ιράν.
Υπενθυμίζεται πως τον περασμένο Αύγουστο ο Ντόναλντ Τραμπ έθεσε σε ισχύ την απαγόρευση στο Ιράν να εξάγει μεταξύ άλλων βιομηχανικά και αγροτικά προϊόντα και να συναλλάσσεται στις διεθνείς αγορές. Λίγους μήνες αργότερα η απαγόρευση επεκτάθηκε στις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Την ένταση στη Μέση Ανατολή εντείνει επίσης και η απόφαση του Κατάρ να αποχωρήσει από τον ΟΠΕΚ, η συνεχής αντιπαράθεση Σαουδικής Αραβίας-Ιράν και η ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη.
Συρία
Λίγο πριν την εκπνοή του 2018 και μετά από πολλά χρόνια ασταμάτητων μαχών, όλα έδειχναν πως ο Μπασαρ αλ-Άσαντ θα κέρδιζε τον πόλεμο ενάντια στους αντιπάλους του και το ισλαμικό κράτος θα έχανε οριστικά, ενώ οι ξένοι παράγοντες θα διατηρούσαν μια «εύθραυστη» ισορροπία στα διάφορα μέρη της χώρας.
Η απόφαση του Αμερικανού προέδρου να αποσύρει τα αμερικανικά στρατεύματα από τη Συρία το Δεκέμβριο του 2018 αιφνιδίασε ακόμα και τους πολιτικούς που βρίσκονται δίπλα του. Η παραίτηση του Τζέιμς Μάτις από το υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ μια μέρα μετά την ανακοίνωση της απόφασης του Τραμπ αντανακλά τις έντονες διαφωνίες στη στάση του του που στην ουσία εστιάζουν στην ανησυχία για ισχυροποίηση της θέσης της Ρωσίας στην περιοχή και κατά συνέπεια και του Ιράν, τον μεγαλύτερο εχθρό των ΗΠΑ.
Οι αρθρογράφοι του Foreign Policy εκτιμούν πως η Μόσχα θα βγει κερδισμένη από τις εξελίξεις, ενώ η θέση των ΗΠΑ θα αποδυναμωθεί. Ο Ντόναλντ Τραμπ θέλει να αποσύρει τα στρατεύματά του καθώς θεωρεί πως δεν υπάρχει λόγος οι ΗΠΑ να βρίσκονται δεσμευμένες σε ξένη περιοχή για ασαφείς στόχους, ενώ ο Ερντογάν έχει συμφέρον από την απόφαση αυτή, καθώς επιδιώκει να εξυπηρετήσει τα τουρκικά συμφέροντα στη Συρία.
Νιγηρία
Οι πολίτες της Νιγηρίας τον Φεβρουάριο του 2019 θα ψηφίσουν προκειμένου να επιλέξουν κυβερνήτες και νομοθέτες. Όμως οι εκλογές στη συγκεκριμένη χώρα δεν ήταν ποτέ αποτέλεσμα μιας ειρηνικής διαδικασίας και αυτή τη φορά εκφράζονται ακόμα περισσότεροι φόβοι εξαιτίας των ειδικών συνθηκών που επικρατούν. Η αναμέτρηση μεταξύ του Μουχαμάντου Μπουχάρι και του βασικού του αντιπάλου, Ατικού Αμπουμπακάρ, αναμένεται να είναι μια σκληρή μάχη. Η κόντρα μεταξύ των δύο προσώπων έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις το τελευταίο διάστημα. Υπενθυμίζεται πως ο Αμπουμπακάρ κυβέρνησε για 16 χρόνια μέχρι που ο Μπουχάρι ανέλαβε την εξουσία.
Την κατάσταση στην περιοχή επιβαρύνει μεταξύ άλλων και η δράση των τζιχαντιστών της Μπόκο Χαράμ που έχει κοστίσει τη ζωή σε τουλάχιστον 30.000 άτομα, ενώ πάνω από 2,5 εκατομμύρια πολίτες έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη χώρα τους εξαιτίας της δράσης τους. Η βία της Μπόκο Χαράμ αποτελεί και ένα από τα βασικά ζητήματα που θα απασχολήσουν την εκλεγμένη κυβέρνηση. Στόχος των τζιχαντιστών είναι να δημιουργήσουν ένα «χαλιφάτο» στη βορειοανατολική Νιγηρία. Υπενθυμίζεται πως πριν από τέσσερα περίπου χρόνια, η τρομοκρατική οργάνωση εκδιώχθηκε από το μεγαλύτερο μέρος των εδαφών που είχε κυριεύσει, μια περιοχή έκτασης σχεδόν ίσης με εκείνη του Βελγίου.
Νότιο Σουδάν
Από τότε που ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στο νότιο Σουδάν, πριν από πέντε χρόνια, περίπου 400.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους. Τον Σεπτέμβριο, ο πρόεδρος Σάλβα Κιίρ και ο βασικός του αντίπαλος Ριέκ Ματσάρ υπέγραψαν συμφωνία για συνεργασία μέχρι και τις εκλογές του 2022. Η συμφωνία αυτή φαίνεται να έχει ικανοποιήσει -τουλάχιστον περιστασιακά- και τα συμφέροντα του προέδρου του Σουδάν, Ομάρ αλ Μπασίρ και του αντιπάλου του, Γιογουέρι Μουσέβενι, προέδρου της Ουγκάντα. Το σημαντικότερο όλων είναι πως με την εν λόγω συμφωνία μειώθηκε αισθητά η βία.
Οι ένοπλες συγκρούσεις που σημειώθηκαν όλα αυτά τα χρόνια έπληξαν κυρίως τις πολιτείες Γιούνιτι, Τζόνγκλεϊ, Κεντρική Εκουατόρια και Άνω Νείλου, αλλά και τη δυτική πλευρά της χώρας. Οι διενέξεις προκάλεσαν απελπιστική ανθρωπιστική κρίση με πάνω από δύο εκατομμύρια πρόσφυγες σε γειτονικές χώρες και δύο εκατομμύρια εσωτερικά εκτοπισμένους. Το μεγαλύτερο στρατόπεδο για εκτοπισμένους βρίσκεται στο Μπεντιού. Περίπου 120.000 ζουν στον λέγόμενο καταυλισμό «Προστασίας των πολιτών» υπό την προστασία των Ηνωμένων Εθνών και τη βοήθεια ΜΚΟ και οργανισμών όπως η UNICEF.
Σύμφωνα με τον Μουσταφά Μπεν Μεσόντ επικεφαλής της UNICEF στο Μπεντιού: «Η ανθρωπιστική κατάσταση γίνεται σχεδόν απελπιστική, με περιοχές που παραμένουν απομονωμένες για εβδομάδες. Από το 2013, 100 εργαζόμενοι σε ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν χάσει τη ζωή τους ενώ η κατάσταση για τους πολίτες είναι ακόμη χειρότερη. Αντιμέτωπα με τη βία, τις τελευταίες έξι εβδομάδες 30.000 παιδιά εγκατέλειψαν το σχολείο λόγω των διαρκών συγκρουσεων σε αυτή τη γεωγραφική περιοχή όπου βρισκόμαστε τώρα». Οι συνεχείς εχθροπραξίες που έχουν επίδραση στις ανθρωπιστικές επιχειρήσεις έχουν οδηγήσει σε επίπεδα ρεκόρ επισιτιστικής ανασφάλειας. Το 2017 σημειωθηκε λιμός σε μέρη της Πολιτείας Γιούνιτι, περίπου 100.000 άτομα ήρθαν αντιμετωπα με την ασιτία.
Καμερούν
Οι εντάσεις που καταγράφονται στις αγγλόφωνες περιοχές του Καμερούν τα δύο τελευταία χρόνια έχουν κλιμακωθεί δραματικά, ενώ μέχρι σήμερα τη ζωή τους έχουν χάσει τουλάχιστον 400 πολίτες και 160 αξιωματικοί κρατικής ασφάλειας στη σύγκρουση που σημειώνεται ανάμεσα στην κυβέρνηση και ενός αυτονομιστικού κινήματος που ξεκίνησε τη δράση του ως μια απεργία δικηγόρων και δασκάλων.
Υποστηρίζεται ότι το περιβάλλον επιδεινώνεται ολοένα και περισσότερο από την σκληρή πολιτική της κυβέρνησης και τη δυσανάλογη χρήση βίας από τις δυνάμεις ασφαλείας. Η αγγλόφωνη κρίση ξέσπασε μετά το διορισμό καθηγητών και δικαστώντης κυβέρνησης το 2016, οι οποίοι δεν μιλούν αγγλικά, αφού τους διόρισε σε σχολεία και δικαστήρια στην αγγλοσαξονική περιφέρεια. Οι αποσχιστές δήλωσαν την 1η Οκτωβρίου 2017 ότι δημιούργησαν ένα κράτος υπό την ηγεσία του Sisiku Ayuk Tabe, που ονομάζεται “Ambazonya” στη βορειοδυτική αγγλικανική περιοχή Bamenda. Ο Τabe, (εις βάρους του εκκρεμούσε διεθνή ένταλμα σύλληψης) συνελήφθη στη Νιγηρία πέρσι τον Ιανουάριο και εκδόθηκε στο Καμερούν. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι έχουν εκτοπιστεί από τα σπίτια τους το τελευταίο διάστημα αναζητώντας μια πιο ασφαλή ζωή σε γαλλόφωνες κυρίως πόλεις.
Ουκρανία
Ο εμφύλιος πόλεμος που συνεχίζει ακόμα και σήμερα να αποτελεί πληγή για τον λαό της Ουκρανίας από την άνοιξη του 2014 έχει αφήσει πίσω του δεκάδες νεκρούς. Οι ρίζες της τρέχουσας κρίσης χρονολογούνται από το φθινόπωρο του 2013, όταν η ουκρανική κυβέρνηση επρόκειτο να υπογράψει συμφωνία με την Ε.Ε. και να τη βάλει σε τροχιά ένταξης. Η εξέλιξη αυτή έθεσε σε κίνδυνο τις σχέσεις της Ουκρανίας με τη Ρωσία, τον στενότερο σύμμαχο της χώρας και μεγαλύτερο εμπορικό της εταίρο. Ακολούθησαν μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας όταν ο τότε πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς αποφάσισε την τελευταία στιγμή να μη υπογράψει τη συμφωνία. Ο Γιανουκόβιτς υποχρεώθηκε σε φυγή στην Κριμαία και στη συνέχεια στη νότια Ρωσία.
Μέσα στο 2019 εάν δεν υπάρξει ουσιαστική μετατόπιση από τις δύο πλευρές, οι εξελίξεις αναμένεται να είναι καταιγιστικές. Το Κίεβο είναι σχεδόν απίθανο να ξεκινήσει μια ειρηνευτική διαδικασία πριν τις κοινοβουλευτικές εκλογές-που πρέπει να πραγματοποιηθούν πριν το τέλος του έτους- ενώ η Ρωσία πιθανότατα θα φρενάρει τη διατήρηση των αυτοδιαχειριζόμενων περιοχών, ωστόσο είναι απίθανο να παραιτηθεί τελείως από την επιρροή της εκεί σύντομα. Οι εκλογές στην Ουκρανία ή οι εγχώριες εξελίξεις στη Ρωσία θα μπορούσαν να αποτελέσουν αφορμή για μια ειρηνευτική διαδικασία, όμως πάντα υπάρχει ο κίνδυνος της κλιμάκωσης των συγκρούσεων, όπως αναφέρουν διεθνείς αναλυτές.
Βενεζουέλα
Η Βενεζουέλα αντιμετωπίζει μία από τις χειρότερες οικονομικές κρίσεις στην ιστορία της, Το περιοδικό Forbes σε πρόσφατο δημοσίευμά του ανέλυε τους λόγους που η κυβέρνηση του Νικολά Μαδούρο αδυνατεί να ελέγξει τον υπερπληθωρισμό και οδηγεί στην άκρατη φτώχεια που πλήττει την «πλούσια» σε πετρέλαιο χώρο της νότιας Αμερικής. Ο ετήσιος πληθωρισμός «τρέχει» με ρυθμό 80.000%. Κυβέρνηση και κρατικές εταιρείες έχουν κηρύξει πτώχευση, καθώς αδυνατούν να αποπληρώσουν τα ομόλογα που συνδέονται με το δολάριο. Η οικονομία βρίσκεται σε βαθιά ύφεση για πέμπτο διαδοχικό έτος και ο δείκτης φτώχειας βρίσκεται στο 90%.
Η αύξηση του κατώτατου μισθού κατά 58%, την οποία ανακοίνωσε προσφάτως το Καράκας, δεν αποτελεί δημοσιονομικό μέτρο, το οποίο θα μπορούσε να περιορίσει τον πληθωρισμό. Ακόμη και οι αριστερόστροφοι οικονομολόγοι, θεωρούν πως ήταν κακή ιδέα. Τον περασμένο Αύγουστο, ο πρόεδρος Μαδούρο υποτίμησε το μπολιβάρ κατά 95%, αφαίρεσε πέντε μηδενικά από την αξία των χαρτονομισμάτων και συνέδεσε το εγχώριο νόμισμα με το «πέτρο» -το νέο κρυπτονόμισμα, το οποίο εκδίδεται από το δημόσιο και υποστηρίζεται από το πετρέλαιο.
Ύστερα από τέσσερα συνεχόμενα χρόνια με διψήφια ποσοστά ύφεσης, η κατάσταση στη Βενεζουέλα έχει γίνει τόσο απελπιστική, ώστε για κάποιους να μη μένει άλλη επιλογή από την προσφυγιά. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, από το 2015 έχουν καταφύγει σε γειτονικές χώρες 2,3 εκατομμύρια κάτοικοι της Βενεζουέλας (7% του πληθυσμού) αν και στον αριθμό αυτό περιλαμβάνονται υπήκοοι γειτονικών χωρών, όπως η Κολομβία, που ζούσαν στη Βενεζουέλα και αναγκάστηκαν να επιστρέψουν στη χώρα τους. Σχεδόν 450.000 Βενεζουελανοί έχουν καταφύγει στην Κολομβία, που πρόσφατα τους χορήγησε άδεια προσωρινής παραμονής, ενώ άλλοι τόσοι έχουν καταφύγει στο Περού.