Οι ελίτ είναι χρήσιμες, στο βαθμό που συγκροτούνται δίκαια και ανοίγουν δρόμους στο μέλλον. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα των παραδοσιακών ελίτ στην Ελλάδα – πολιτικών, οικονομικών και πνευματικών - είναι η διαπιστωμένη αδυναμία τους να ερμηνεύσουν τη σύγχρονη πραγματικότητα και το διεθνές γίγνεσθαι. Εσχάτως και να ηγηθούν της κοινωνίας. Εγκλωβισμένες σε σχήματα δανεισμένα από το παρελθόν αναφέρονται σε ένα κόσμο που δεν υπάρχει.
Ο εκ μέρους τους τρόπος ανάγνωσης και ερμηνείας του σύγχρονου κόσμου παραμένει βαθιά δυιστικός, όπως διαμορφώθηκε την επαύριο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου: κεφάλαιο εναντίον εργατιάς, μεγάλο και παρεμβατικό κράτος εναντίον μικρού και ελάχιστα παρεμβατικού, εθνοκεντρισμός εναντίον παγκοσμιοποίησης, κλειστά σύνορα εναντίον απροϋπόθετης μετακίνησης πληθυσμών, μερκαντιλισμός εναντίον νεοφιλελευθερισμού, συντηρητισμός εναντίον δικαιωματισμού, επενδύσεις εναντίον οικολογίας και άλλα βαθιά διχαστικά.
“Δεν είναι άξιος - ενώ μπορεί να είναι άριστος - εκείνος που ιδιωτεύει, εκείνος που όλες του οι δραστηριότητες εξυπηρετούν ατομικά ή ιδιοτελή συμφέροντα, τα οποία ενίοτε μπορεί και να αντιστρατεύονται το δημόσιο συμφέρον.”
Όλα αυτά τα διλλήματα είχαν νόημα και απέδιδαν για δεκαετίες. Δεν έχουν όμως σήμερα και δημιουργούν προβλήματα, αντί να παράγουν λύσεις. Τα πιο υποψιασμένα και ευφυή μέλη των παραδοσιακών κέντρων διαμόρφωσης και άσκησης της εξουσίας, αυτά που γρήγορα αντιλήφθηκαν το επερχόμενο αδιέξοδο, θέλησαν να προβάλλουν μια εναλλακτική θεωρία, η οποία επίσης γρήγορα κατέρρευσε: αυτή της τεχνοκρατίας, η οποία στηρίχθηκε σε μια εντελώς διαστρεβλωμένη αντίληψη για την αριστεία και την αξιοκρατία.
Αριστεία είναι η διάκριση, αξιοκρατία η επικράτηση των αξίων. Το κρισιμότερο σημείο είναι με ποιο τρόπο περνάμε από την αριστεία στην επιλογή του αξίου. Ελέγχοντας τη συνολική πορεία κάποιου στον ιδιωτικό και το δημόσιο βίο του, θα αποδειχθεί ποιος είναι άξιος και ποιος είναι απλά άριστος. Στην πολιτική, η έμφαση χρειάζεται να αποδίδεται στο δημόσιο βίο των ανθρώπων. Άξιος είναι εκείνος που σε κάποιο κοινωνικό ή πολιτικό χώρο έχει προσφέρει σημαντικό έργο και έχει αποδείξει στην πράξη ότι μπορεί. Δεν είναι άξιος - ενώ μπορεί να είναι άριστος - εκείνος που ιδιωτεύει, εκείνος που όλες του οι δραστηριότητες εξυπηρετούν ατομικά ή ιδιοτελή συμφέροντα, τα οποία ενίοτε μπορεί και να αντιστρατεύονται το δημόσιο συμφέρον. Η αξιοκρατία δεν μπορεί να εξαντλείται σε τυπικά προσόντα (σπουδές, επαγγελματική δραστηριότητα, οικογενειακή παράδοση). Με άλλα λόγια, χρειάζεται πρώτα να αποδείξει κάποιος ότι είναι άριστος, με αντικειμενικό και μετρήσιμο τρόπο. Ύστερα, να τον εντοπίσει η πολιτική κοινωνία, ώστε να αξιολογηθεί εάν η αριστεία του έχει δημόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα. Ο άριστος που διαθέτει επιτυχημένο έργο με κοινωνικοπολιτικό αντίκρισμα, αναγνωρίζεται ως άξιος.
“Η έμφαση στην αποτελεσματικότητα, αποτελεί πλέον αποδοκιμαστέα και χρεοκοπημένη πολιτική πρακτική διεθνώς. Και αυτό γιατί οι τεχνοκρατικές ελίτ έσπασαν κάθε δεσμό με τις ηθικές και πολιτικές αξίες, αποστερούμενες της νομιμοποίησής τους στις ευρείες μάζες των πολιτών.”
Ύστερα, χρειάζεται να υπάρχει θεσμική διαδικασία επικράτησης του αξίου ώστε να επωφεληθεί η κοινωνία και το κράτος από τη δράση του σε θέσεις ευθύνης. Συνεπώς, βασική πολιτική όψη της αριστείας είναι η διάκριση στο δημόσιο στίβο, σε χώρους κοινωνικοπολιτικής δράσης. Και η τελική επικράτηση των αξίων συνιστά την αξιοκρατία.
Στην Ελλάδα, μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, η αριστεία και η αξιοκρατία συνδέθηκαν με την τεχνοκρατία, την διακυβέρνηση από μια δράκα ειδικών, στηριγμένων είτε σε πληθώρα τυπικών προσόντων, είτε στο μαοϊκό δόγμα «άσπρη γάτα, μαύρη γάτα, αρκεί να πιάνει ποντίκια». Η έμφαση στην αποτελεσματικότητα, η οποία ξετρέλανε πολλούς Έλληνες στην εποχή Σημίτη και έχει γίνει σημαία πολλών πολιτικών σχηματισμών έκτοτε, αποτελεί πλέον αποδοκιμαστέα και χρεοκοπημένη πολιτική πρακτική διεθνώς. Και αυτό γιατί οι τεχνοκρατικές ελίτ έσπασαν κάθε δεσμό με τις ηθικές και πολιτικές αξίες, αποστερούμενες της νομιμοποίησής τους στις ευρείες μάζες των πολιτών. Σε απλά ελληνικά, κανείς δεν βρίσκει λόγο να σεβαστεί ή να ανεχτεί ελίτ που δεν έχουν ούτε ιερό, ούτε όσιο. Για αυτό και ο Μακρόν προσπαθεί απεγνωσμένα να ντύσει τον τεχνοκρατισμό του με αξιακό μανδύα.
Στην παρακμή των ελίτ συμβάλλει και η μονομανία πολλών Ελλήνων πολιτικών και πνευματικών παραγόντων να αντιγράφουν ιδέες και λύσεις από την Εσπερία, δίχως να μπαίνουν καν στον κόπο να τις προσαρμόσουν στα ελλαδικά δεδομένα. Με τον τρόπο αυτό καταστρέφονται κάποιες ενδιαφέρουσες ιδέες. Και στο τέλος της κουβέντας, είναι ειρωνεία να θεωρείται ελίτ ο απλός αχθοφόρος της γνώσης άλλων.
Η αδυναμία των ελίτ και των παραδοσιακών κομμάτων στην Ελλάδα να παράγουν πια πρωτότυπη σκέψη γεννά πολιτικά και κοινωνικά τέρατα, τα οποία δεν θα μπω στον πειρασμό να ονοματίσω, αλλά προφανώς αφορούν όλο το πολιτικό φάσμα. Οι ελλαδικές ελίτ δεν αναγιγνώσκουν ορθά το διεθνές περιβάλλον, γεγονός που υπονομεύει συνολικά την πατρίδα.
Ο κόσμος μας έχει περάσει σε ένα δεύτερο στάδιο της παγκοσμιοποίησης. Μετά την δικτύωση, επήλθε η αλληλεξάρτηση. Σε αυτή την ιστορική φάση δεν χρειάζεται να σε σκοτώσει ο εχθρός σου. Σε εξοντώνουν ομοίως η επιτυχία του φίλου σου και η αποτυχία του εχθρού σου. Η αλλαγή πολιτικής για το μεταναστευτικό στην Κεντρική Ευρώπη έσωσε τη γερμανική κυβέρνηση, αλλά δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα σε εμάς. Η αποσταθεροποίηση της Τουρκίας ομοίως μας απειλεί.
Επίσης, άλλαξε η έννοια της χρονικότητας. Ο πολιτικός, και γενικότερα ο δημόσιος χρόνος, έχει συντμηθεί περαιτέρω. Το παρόν συμπιέζεται και συντρίβεται από την αστραπιαία μετάπτωση του μέλλοντος σε παρόν και παρελθόν.
“Συζητάμε ακόμα για την Beat και τον Θύμιο Λυμπερόπουλο, όταν το 2019 η Uber δρομολογεί αεροταξί στο Λος Άντζελες.”
Η διάχυση των γεγονότων στον πλανήτη είναι στιγμιαία, όπως και οι συνέπειές τους. Δεν υπάρχει χρόνος για αναβολές και χρονοτριβή. Χρειάζεται ετοιμότητα, προκαταβολική σκέψη και οργάνωση ευέλικτων σχεδίων, ώστε να μην χάνονται ευκαιρίες. Αυτό είναι, ίσως, το μεγαλύτερο έλλειμμα των ελίτ στη χώρα μας.
Επιπλέον, οι ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη και τη βιοτεχνολογία αλλάζουν το πεδίο στην εργασία και την εκπαίδευση με τρόπους που η Ελλάδα δείχνει ότι απλά αδυνατεί να ανταποκριθεί. Συζητάμε ακόμα για την Beat και τον Θύμιο Λυμπερόπουλο, όταν το 2019 η Uber δρομολογεί αεροταξί στο Λος Άντζελες.
Τέλος, οι ελίτ στην Ελλάδα δεν συζητούν σοβαρά την αποσταθεροποίηση που συντελείται στην Αφρική και μέρος της Ασίας, εξαιτίας της απίστευτου πια μεγέθους τεχνολογικής και κοινωνικής υστέρησης αυτών των κοινωνιών και την επιβάρυνση από την κλιματική αλλαγή. Τα κύματα των προσφύγων θα βαίνουν καταιγιστικά αυξανόμενα, αν δεν υπάρξει ένα νέο σχέδιο «Μάρσαλ», που θα επιτρέψει στους ανθρώπους αυτούς να δουν και πάλι αισιόδοξα το μέλλον στον τόπο τους. Αυτό θα έπρεπε να απαιτούμαι από την Ευρώπη.
Οι ελλαδικές ελίτ - πρωτίστως τα κόμματα - οφείλουν να αντιληφθούν ότι χρειαζόμαστε μια άλλη πολιτική σε αυτό το νέο κόσμο. Οι ελίτ χρειάζεται να αναλάβουν την προώθηση και διευκόλυνση των συνεργειών επιχειρηματιών, εργαζομένων, κοινωνικών οργανώσεων, αυτόνομων πολιτών και τοπικής αυτοδιοίκησης. Ας κατανοήσουν ότι δεν μπορούν πια να δίνουν διαταγές, αλλά να υπηρετούν την κοινωνία. Όσο δεν το αντιλαμβάνονται, η χώρα οπισθοδρομεί και οι ίδιες φθίνουν.