Όλοι κάποτε έχουμε χαρακτηρίσει κάποιον, κυρίως επώνυμο, ότι «καβάλησε καλάμι», κρίνοντας από τη συμπεριφορά και τα λεγόμενα του. Η διαπίστωση είναι αυθόρμητη γιατί πηγάζει από τα κοινωνικά μας πιστεύω και από το μέτρο, που προσδιόρισε ο Αριστοτέλης ως το «μέσον», με βάση του οποίου θεωρούμε ότι η συμπεριφορά κάποιου το υπερβαίνει και επομένως είναι άξια σχολιασμού. Τονίζω των επωνύμων, γιατί αυτή προβάλλεται από τα ΜΜΕ και επομένων γίνεται γνωστή και συγκρίσιμη.
Η φράση «καβάλησε το καλάμι» είναι διαχρονική και κατά παλαιότερη εκδοχή σημαίνει ότι κάποιος κάνει κάτι παράξενο και γελοίο, που δεν συνάδει με την ηθική και το κύρος του δηλαδή ένας είδος μη συμβατής κοινωνικής συμπεριφοράς .
Στη συνέχεια όμως έφτασε να σημαίνει, ότι κάποιος, κατόπιν κάποιας επιτυχίας, έστω και ασήμαντης ή αναγνώρισης, άρχισε να συμπεριφέρεται αλαζονικά, όπως περιγράφει ο Δ.Ψαθάς στα ευθυμογραφήματα του για την Μαντάμ Σουσού με την αθάνατη φράση «πτωχέ λαέ», ως δείγμα κοινωνικής ανωτερότητας, που την προσέδιδε ο τόπος κατοικίας εξ ου και το κινηματογραφικό έργο «Λαός και Κολωνάκι».
Φυσικά μιλάμε για καθημερινές συμπεριφορές ακόμα και επωνύμων, που δεν είναι δυνατόν να τους κατονομάσαμε, αλλά δίνουν την εντύπωση ότι η κάποια επιτυχία που τους έδωσε η «Αγαθή Τύχη» τόνωσε περισσότερο από το δέον τον εγωισμό και την αλαζονεία τους ώστε νομίζουν ότι είναι περισσότερο ίσοι από τους άλλους, σύμφωνα με τον G.Orwell στη «Φάρμα των ζώων».
Ενδεχόμενα όμως η αλαζονική συμπεριφορά κάποιων να είναι στοχευμένη σαν εργαλείο επιβολής, όταν ασκούν εξουσία, αλλά στο τέλος αποκτούν την αυθάδεια του αξιώματος (insolence of office), που τη διατηρούν. Επειδή, όμως τα πάντα κρίνονται κατά περίπτωση με κανόνες που συνεχώς αλλάζουν, είτε κατόπιν εξέλιξης ή επιβάλλονται ακόμα και με νόμο, το μόνο που μένει είναι η υστεροφημία.
Πιο ενδιαφέρον είναι το πώς προήλθε η φράση. Κατά την ιστορική εκδοχή: Ο Βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος παίζοντας με τα μικρά παιδιά του στις όχθες του Ευρώτα καβάλησε ένα καλάμι και έκανε τον ιππέα. Τον είδε κάποιος και διέδωσε στη Σπάρτη, ότι ο Βασιλιάς έπαιζε παιχνίδια, που δεν ταιριάζουν με το κύρος του.
Η ιστορία αυτή ταιριάζει με τη πρώτη εκδοχή, για τη μεταγενέστερη όμως εκδοχή νομίζω, ότι προήλθε από την εξής ιστορία: Τα παλιά χρόνια, όταν γίνονταν γάμος με το ζευγάρι από διαφορετικά χωριά, ο γάμος γίνονταν στο ένα χωριό όπου έρχονταν οι καλεσμένοι από το άλλο χωριό. Σε ένα τέτοιο γάμο πρώτοι ήλθαν στο χωριό αυτοί που καβαλούσαν άλογο, μετά αυτοί σε μουλάρι, μετά σε γαϊδούρι, μετά εμφανίζεται κάποιος καβάλα σε ένα καλάμι. Τον ρωτούν καβάλα σε καλάμι έρχεσαι και τους απαντά « που να δεις τους άλλους που έρχονται πιο πίσω με τα πόδια». Την εκδοχή αυτή τη προτιμώ, γιατί ταιριάζει με την ιδιοσυγκρασία μας και αναδεικνύει την αλαζονεία κάποιων από ασήμαντες αιτίες.
Η φράση χρησιμοποιείται και με προστακτική μορφή « Κατέβα ή ξεκαβαλήκεψε»!!! το καλάμι ρητά ή με ισοδύναμες πράξεις.
Η κ. Ντόρα Μπακογιάννη, σε τηλεοπτικές της δηλώσεις πριν από λίγες ημέρες, ζήτησε από κάποιους υπουργούς, που δεν κατονόμασε, να κατέβουν από το καλάμι! Η δήλωση αυτή, που λόγω της προσωπικότητα της και της σχέσης της με τον κ. Πρωθυπουργό, προβλήθηκε ιδιαίτερα και ερμηνεύτηκε σαν «κίτρινη κάρτα» για κάποιους. Δεν γνωρίζω αν για ορισμένους έγινε «κόκκινη», ούτε εάν αφορούσε υπουργούς, που αντικαταστάθηκαν στο πρόσφατο ανασχηματισμό.
Η κοινή γνώμη όμως έχει σχηματίσει εικόνα για συγκεκριμένους, που πραγματικά έχουν καβαλήσει καλάμι και δεν αντικαταστάθηκαν.
***
Λέανδρος Τ.Ρακιντζής
Αρεοπαγίτης ε.τ.