Στην ελληνική ιστορία, δυστυχώς, το ’21 και τους εορτασμούς του ακολουθεί σχεδόν νομοτελειακά το ’22 και οι οδυρμοί του. Με την εμπειρία λοιπόν 200 και 100 ετών αντίστοιχα, οφείλουμε σήμερα αναστοχαζόμενοι να σταθμίζουμε νηφάλια κέρδη και ζημίες. Για το εθνικό μας μέλλον. Συνειδητοποιώντας πόσο πολύ τιμωρεί η ιστορία όσους την αγνοούν.
Αντί λοιπόν να ασχολούμαστε με την προκλητική γελοιότητα επισήμων και ανεπίσημων που κατάφεραν, λίγους μήνες πριν να κάνουν καρικατούρα μία συνταρακτική για την εθνική μας συνείδηση επέτειο, προτιμώ να αναφερόμαστε στο ζωντανό ’21 που ακόμα υπάρχει στους δρόμους στις πλατείες της Αθήνας και του Πειραιά υπενθυμίζοντάς μας λησμονημένα ονόματα ηρώων, Ελλήνων και ξένων, τόπους θριάμβων αλλά και θυσίας που η καθημερινή μας αλαζονική αδιαφορία προσπερνάει. Επειδή μέσα στο 2022 όσο τίποτα άλλο, πρέπει να θυμόμαστε και να ευλαβούμαστε το 1821.
Θα ξεκινήσω από τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου στα οποία μπορεί να δει κανείς τον εξαιρετικό ”Ρήγα Φεραίο” με τις σπασμένες αλυσίδες του Ιωάννη Κόσσου, ο πρώτος ανδριάντας του νέου Ελληνισμού.
Τον μπαρόκ ”Γρηγόριο Ε” του Λαζάρου Φυτάλη.
Τον στοχαστικό ”Κοραή” του Γεωργίου Βρούτου.
Και τον λιτό ”Καποδίστρια” του Γεωργίου Μπονάνου.
Τέσσερις προσωπικότητες, αντίθετες και συγκλίνουσες, που σφράγισαν τον Αγώνα.
Οι λιμπερτίνοι Φεραίος και Κοραής και οι συντηρητικοί Γρηγόριος και Καποδίστριας. Τοποθετημένοι με σοφή χωροθεσία εμπρός από τα επιβλητικά Προπύλαια της γνώσης.
Η ζωντανή μας ιστορία μνημειωμένη. Στο εσωτερικό των Προπυλαίων ο πιο μεγάλος αυστριακός ζωγράφος εκείνης της εποχής, ο Καρλ Ράαλ, φιλοτεχνεί τα σχέδια της εντυπωσιακής τοιχογραφίας, με τον Όθωνα σαν Ρωμαίο μέγιστο αρχιερέα, pontifex maximus, να στηρίζει τις επιστήμες και τις τέχνες. Σινεμά πριν το σινεμά.
Υπενθυμίζεται ότι στο Πεδίο του Άρεως από το 1937 έχει στηθεί η λεγόμενη Λεωφόρος των Ηρώων με τις προτομές των αγωνιστών του ’21, φτιαγμένες από τους καλύτερους γλύπτες της εποχής. Όπως ήταν ο Απάρτης, Λαμέρας, ο Γεωργαντής, ο Φωκίων Ρωκ, ο Τόμπρος, ο Ζευγώλης, ο Βούλγαρης και οι νεότεροι ο Δογούλης, Φανακίδης κλπ. Δημοσιεύω εδώ την ρεαλιστική προτομή του Κανάρη φτιαγμένη από τον ακαδημαϊκό Μιχαήλ Τόμπρο.
Λίγο πιο πάνω κοιμάται, μόλις 30 χρονών και κάτι, ο ποιητικός πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης, έξω από το μεταβυζαντινό εκκλησάκι των Ταξιαρχών.
Το γλυπτό ανήκει στον εξελληνισμένο βαυαρό Λεωνίδα Δρόση που κι αυτός πέθανε νέος το 1882 έχοντας όμως προλάβει να μυήσει στην γλυπτική το μαθητή του Γιαννούλη Χαλεπά.
Η δραματική ”Κοιμωμένη” του Χαλεπά οφείλει πολλά στον κοιμώμενο Υψηλάντη του Δρόση. Όπως εξάλλου και η τρυφερή ”Κοιμωμένη” του Βιτσάρη στο Α Κοιμητήριο.
Ακόμη πιο πάνω, στην πλατεία Κυψέλης μελαγχολικός και απομονωμένος στέκει ο Κωνσταντής Κανάρης, εξαιρετικό γλυπτό του Λαζάρου Φυτάλη.
Κρατάει πυρσό το χέρι του και πάνω στην βάρκα Ελευθερία είναι έτοιμος όχι να πυρπολήσει πάλι τον στόλο των Οθωμανών αλλά την νεοελληνική απάθεια και αβελτηρία. Σπάνιο επίτευγμα να αποδοθεί η θάλασσα, η φύση μέσα σε μια γλυπτική σύνθεση.
Στον αριθμό 56 της οδού Κυψέλης μαρμάρινη πλάκα μάς θυμίζει πως η νυν αδιάφορη πολυκατοικία έχει θεμελιωθεί επάνω στο σπίτι και το υποστατικό του θρυλικού ναυάρχου ο οποίος έμεινε στην έρημη τότε περιοχή και την αγάπησε πολύ.
Φανταστείτε: Από το μπαλκόνι του έβλεπε τη θάλασσα του Φαλήρου και την Σαλαμίνα!
Τέλος δεν μπορώ παρά να υπενθυμίσω πώς μία άλλη ιδιαίτερη φιγούρα του αγώνα, ο Βίλχελμ φον Χάιντεκ, αξιωματικός του βαυαρικού στρατού, εθελοντής στην επανάσταση αλλά και μέλος της αντιβασιλείας του Όθωνα, υπήρξε συγχρόνως και επιτυχημένος ερασιτέχνης ζωγράφος. Το 1835 φιλοτέχνησε το ”Στρατόπεδο του Καραϊσκάκη” που δημοσιεύω εδώ.
Πίνακας που θα αποτελέσει την έμπνευση του ομόθεμου έργου που ζωγράφιζε ο Θεόδωρος Βρυζάκης το 1855.
Οι διαφορές όμως είναι εμφανείς. Ο Χάιντεκ φτιάχνει ένα κολάζ με πολύ ενδιαφέροντα φολκλορικά στοιχεία ενώ ο Βρυζάκης εξισορροπεί κλασσικιστικά τις αντιθέσεις ιδεολογικοποιώντας το γεγονός.
Ας εορτάσουμε λοιπόν και φέτος την 25η Μαρτίου όπως της αξίζει. Όπως μας αξίζει. Καθιστάμενοι, όλοι μας, ήρωες, έστω, για μια μέρα! Όπως τότε. Όταν είμασταν παιδιά και στις σχολικές γιορτές υποδυόμασταν άλλος τον Μπότσαρη ή τον Κατσαντώνη κι άλλη την Μπουμπουλίνα ή την Μαντώ. Πιτσιρίκια - ήρωες! Τι πιο παρήγορο σ′ αυτούς τους περίεργους, τους ζοφερούς καιρούς...
ΥΓ. Την Παρασκευή, 25η Μαρτίου, στο αίθριο του ξενοδοχείου Méditerranée της Πάτρας, θα εγκαινιαστεί η έκθεση σχεδίων του Θανάση Μακρή με τίτλο ”Ανώνυμοι Ήρωες”. Πρόκειται για την ενότητα που πρωτοπαρουσιάστηκε πέρσι στην Εθνική Βιβλιοθήκη - Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος με πολύ μεγάλη επιτυχία.
Κάνοντας τώρα έναν απολογισμό θεωρώ ότι οι κορυφαίες, καλλιτεχνικές εκδηλώσεις της περασμένης χρονιάς με θέμα το ’21 ήταν κατά σειράν:
Η έκθεση του Μακρή ”Εν Ξιφήρεις” στο ΚΠΣΝ, η γλυπτική παρέμβαση ”Έξοδος” του Θεόδωρου Παπαγιάννη στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης και, τέλος, το μουσικό δράμα ” Το Κάλεσμα του Προμηθέα” του ποιητή Χριστοφόρου Χριστοφή και του συνθέτη Νίκου Ξανθούλη στο Μέγαρο Μουσικής.