Από τον περασμένο Δεκέμβριο, όταν πρωτοεμφανίσθηκε η πανδημία του κορωνοϊού, έως σήμερα έχουν καταγραφεί –σχεδόν- 53 εκατομμύρια κρούσματα και 1,3 εκατομμύρια θάνατοι. Μέσα σε αυτόν τον ένα χρόνο η ζωή μας έχει αλλάξει. Πλέον, ο περιορισμός της κοινωνικής ζωής και τα αυστηρά -αλλά αναγκαία- μέτρα για την αναχαίτισή του βρίσκονται στο επίκεντρο της καθημερινότητας, μέχρις ότου βρεθεί το εμβόλιο και ατενίσουμε, σταδιακά, με μεγαλύτερη αισιοδοξία την επόμενη ημέρα.
Η επιστροφή στην προηγούμενη κατάσταση ή στην κανονικότητα, όπως συνηθίζεται να λέγεται μπορεί να μην αργήσει, θα μας βρει όμως αντιμέτωπους με τις έμμεσες συνέπειες της πανδημίας. Πράγματι, ο κορωνοϊός επιτάχυνε τις τεχνολογικές αλλαγές στην εργασία, στην εκπαίδευση και στην καθημερινότητά μας εν γένει. Αν οραματιζόμαστε μια κοινωνία ίσων ευκαιριών, σε αυτές τις αλλαγές θα πρέπει να έχουν πρόσβαση όλοι οι άνθρωποι, ώστε κανείς να μην μείνει πίσω, μόνος και απροστάτευτος.
Όμως, κατά πόσο αυτό είναι εφικτό; Οι ήδη υπάρχουσες ανισότητες τόσο μεταξύ των κρατών, όσο και εντός αυτών μήπως επιδεινώθηκαν ή δύναται να επιδεινωθούν έτι περισσότερο διευρύνοντας έτσι το χάσμα μεταξύ αναπτυγμένων-αναπτυσσόμενων χωρών ή/και φτωχών-πλουσίων;
Παρακάτω θα δούμε κατά πόσο ο κορωνοϊός έχει αυξήσει ή μειώσει τις ανισότητες στη φτώχεια, στην απασχόληση, στην εκπαίδευση και στην ισότητα των φύλων. Τομείς που έχουν καταλυτικό ρόλο για την προώθηση μιας κοινωνίας ίσων ευκαιριών, μιας κοινωνίας που σέβεται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
Η αύξηση των φτωχών
Η καταπολέμηση της φτώχειας, η οποία κατά τον Γκάντι αποτελεί τη μεγαλύτερη μορφή βίας, ήταν, είναι και θα είναι όπως φαίνεται προτεραιότητα για τα επόμενα χρόνια.
Παρά τις αισιόδοξες προβλέψεις, οι οποίες έδειχναν πως το 2021 το 8% του παγκόσμιου πληθυσμού θα ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, η πραγματικότητα φαίνεται πως θα είναι διαφορετική. Η πανδημία του κορωνοϊού αναμένεται να προκαλέσει τη μεγαλύτερη αύξηση φτωχών από το 1998.
Συγκεκριμένα, εκτιμάται ότι 110εκ-150εκ περισσότεροι συνάνθρωποί μας θα ζουν κάτω από συνθήκες ακραίας φτώχειας έως το 2021, ήτοι το 9,1% του πληθυσμού. Για παράδειγμα, ήδη επιβαρυμένες περιοχές, όπως η Υποσαχάρια Αφρική θα βιώσουν τη μεγαλύτερη ύφεση των τελευταίων 25 ετών, με τον κίνδυνο όξυνσης των ανισοτήτων να είναι ορατός.
Οι συνέπειες στην απασχόληση
Το κλείσιμο πολλών επιχειρήσεων, η αδυναμία τηλεργασίας και η μείωση των ωρών εργασίας είναι ορισμένες από τις συνέπειες του κορωνοϊού στην απασχόληση. Έχουμε σκεφτεί αν και σε ποιο βαθμό μπορούν οι περισσότεροι εργαζόμενοι να τηλεργαστούν ή αν η εργασία τους εξαρτάται αποκλειστικά από τη φυσική τους παρουσία;
Μελέτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου δείχνει ότι οι αμειβόμενοι με υψηλότερο εισόδημα έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα να τηλεργαστούν, ενώ οι εργαζόμενοι με χαμηλότερο είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στις συνέπειες του κορωνοϊού, καθώς εργάζονται σε τομείς που έχουν πληγεί όπως τουρισμός, εστίαση ή υπάγονται στην «αδήλωτη» εργασία.
Επίσης, σύμφωνα με την Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ILO) το εισόδημα των εργαζομένων σε όλο τον κόσμο έχει υποστεί μείωση 10,7%, εν συγκρίσει με την ίδια χρονική περίοδο το 2019. Μάλιστα, η μεγαλύτερη απώλεια εισοδήματος - 15,1%- σημειώθηκε στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος (lower-middle income countries), οι οποίες περιλαμβάνουν – κατά πλειοψηφία- χώρες της Υποσαχάριας Αφρικής και Νοτιοανατολικής Ασίας. Άλλωστε, σε αυτές τις χώρες παρατηρούνται οι πιο ασταθείς συνθήκες εργασίας, ενώ διαθέτουν και ασθενέστερο σύστημα κοινωνικής προστασίας, εν αντιθέσει με τις αναπτυγμένες οικονομίες.
Επομένως, είναι πρόδηλο ότι η επίπτωση του κορωνοϊού στην απασχόληση και στο εισόδημα θα επιδεινώσει τις ανισότητες, ιδίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, αυξάνοντας παράλληλα τον δείκτη GINI στο 42.7 (Ο δείκτης Gini είναι ο πλέον συνηθισμένος δείκτης μέτρησης της εισοδηματικής ανισότητας διεθνώς. Όσο ο δείκτης GINI πλησιάζει το 1, τόσο αυξάνεται η ανισότητα). Αυτό σημαίνει ότι οι συγκεκριμένες οικονομίες θα γυρίσουν πίσω στο 2008, χάνοντας πάνω από μια δεκαετία προόδου.
Οι επιπτώσεις του κορωνοϊού στην εκπαίδευση
Η προώθηση μιας κοινωνίας ίσων ευκαιριών, το σπάσιμο του φαύλου κύκλου της φτώχειας και η ουσιαστική ενδυνάμωση όλων των ανθρώπων για να διεκδικήσουν ένα καλύτερο βιοτικό επίπεδο έχουν κοινή αφετηρία, την εκπαίδευση. Όπως έχει αναφέρει πολύ σωστά ο Shai Reshef: «όταν μορφώνεις ένα άτομο μπορείς να του αλλάξεις τη ζωή, όταν μορφώνεις πολλά περισσότερα μπορείς να αλλάξεις τον κόσμο». Όμως, ποια είναι η κατάσταση στην εκπαίδευση το 2020 σε παγκόσμιο επίπεδο; Πόσο την επιδείνωσε ή όχι ο κορωνοϊός;
Συνολικά την περίοδο του πρώτου lockdown 1,2 δις παιδιά έμειναν εκτός εκπαίδευσης. Η φυσική παρουσία στο σχολείο αντικαταστάθηκε προσωρινά από την εξ αποστάσεως μάθηση, την τηλεκπαίδευση. Πλέον, οι αρμόδιες υπηρεσίες και οι κυβερνήσεις οργανώνουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα μέσω του διαδικτύου, της τηλεόρασης ακόμα και του ραδιοφώνου. Όμως, έχουν όλα τα παιδιά τη δυνατότητα να συμμετέχουν αποτελεσματικά στην τηλεκπαίδευση;
Ειδικότερα, σε παγκόσμιο επίπεδο, 1/3 παιδιά δεν επωφελήθηκαν από τη νέα κατάσταση (κυρίως στην Αφρική, τη Λατινική Αμερική, την Ασία). Από αυτά, το 72% προέρχεται από τις φτωχότερες οικογένειες, ενώ το 70% μένει στις αγροτικές περιοχές. Συγκεκριμένα, 463εκ μαθητές μένουν εκτός εκπαίδευσης λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού, με την πλειοψηφία να εντοπίζεται στην Υποσαχάρια Αφρική. Οι λόγοι ποικίλλουν, από τις ανεπαρκείς πολιτικές, έως την έλλειψη των απαιτούμενων μέσων (σύνδεση στο διαδίκτυο, συσκευές) ή την αδυναμία της εκπαιδευτικής υποστήριξης από το σπίτι.
Η ανισότητα των φύλων
Ένα από τα βασικότερα ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπισθεί για τη διαμόρφωση ανθεκτικών κοινωνιών, όπου κανείς και καμία δεν θα μείνει πίσω την επόμενη ημέρα της πανδημίας είναι, αναμφισβήτητα, η ανισότητα μεταξύ των φύλων.
Παρά την πρόοδο που καταγράφηκε σε παγκόσμιο επίπεδο την περασμένη δεκαετία, οι συνέπειες του κορωνοϊού εκτιμάται ότι θα αυξήσουν, εκ νέου, τις ανισότητες εις βάρος των γυναικών, ειδικά όσων βρίσκονταν σε πιο ευάλωτη θέση πριν την εμφάνιση της πανδημίας.
Ιδιαίτερα ανησυχητικό στοιχείο για την όξυνση των ανισοτήτων και τη μείωση της έως τώρα προόδου, είναι οι απώλειες των θέσεων εργασίας. Μελέτη δείχνει ότι αν και οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν τα 2/5 του εργατικού δυναμικού, σε παγκόσμιο επίπεδο, καταλαμβάνουν το 54% των χαμένων θέσεων εργασίας.
Ένας από τους βασικούς λόγους που συνέβη αυτό είναι το μεγαλύτερο βάρος που επωμίζονται στο πλαίσιο της φροντίδας και περίθαλψης του οικογενειακού περιβάλλοντος, λόγω της έξαρσης της πανδημίας. Παράλληλα, οι γυναίκες εργάζονται σε επισφαλείς συνθήκες και σε τομείς που έχουν πληγεί περισσότερο από τον κορωνοϊό όπως λιανεμπόριο, εστίαση, τουρισμός. Χαρακτηριστικό είναι ότι το 70% των γυναικών στις αναπτυσσόμενες χώρες βρίσκεται στην άτυπη απασχόληση, έχοντας κατά συνέπεια χαμηλότερο εισόδημα.
Εκτός από τον τομέα της απασχόλησης, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε και τα περιστατικά έμφυλης βίας, ενός φαινομένου που αποτελεί αιτία και συνέπεια της ανισότητας φύλων, με αρνητικές συνέπειες στη ζωή του ατόμου που την υφίσταται. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να τονίσουμε ότι σε ορισμένες χώρες τα περιστατικά βίας εναντίον των γυναικών αυξήθηκαν έως και 30%, αναδεικνύοντάς την, σύμφωνα με τον ΟΗΕ, ως την «κρυφή πανδημία».
Tι πρέπει να γίνει
Προφανώς στην παρούσα φάση προέχει η αντιμετώπιση και αναχαίτιση της πανδημίας, ωστόσο η επόμενη μέρα όχι μόνο θα πρέπει να μην αφήσει κανέναν πίσω, «αθέατο» και αβοήθητο αλλά θα πρέπει να αποτελέσει την αρχή για την προώθηση μιας κοινωνίας ίσων ευκαιριών. Έννοιες όπως κοινωνική δικαιοσύνη, κοινωνική αλληλεγγύη, κοινωνικό κράτος, καταπολέμηση των διακρίσεων θα πρέπει να βρεθούν στο επίκεντρο για τη στήριξη των πιο αδύναμων και ευάλωτων πληθυσμών. Σε διαφορετική περίπτωση, ο κίνδυνος ακόμα μεγαλύτερης διεύρυνσης των ανισοτήτων θα έχει αρνητικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση ισχυρών και ανθεκτικών κοινωνιών.
Σε αυτό το πλαίσιο, η δραστική στήριξη των ανέργων και ιδίως όσων έχουν πληγεί περισσότερο από τον κορωνοϊό ή δεν λαμβάνουν κάποιο επίδομα, η ενίσχυση της ποιοτικής και αξιοπρεπούς εργασίας, η αντιμετώπιση του ψηφιακού χάσματος και η έμπρακτη στήριξη των μαθητών που αδυνατούν να παρακολουθήσουν την τηλεκπαίδευση, η ενδυνάμωση των γυναικών και η βελτίωση των υποστηρικτικών υπηρεσιών, ψυχολογικής υποστήριξης και επαγγελματικής συμβουλευτικής είναι ορισμένες μόνο από τις πολιτικές που πρέπει να εφαρμοσθούν για την αντιμετώπιση των συνεπειών της πανδημίας.
Τόσο οι αναπτυγμένες χώρες όσο και οι διεθνείς οργανισμοί πρέπει να κινητοποιηθούν άμεσα για την έμπρακτη στήριξη των πιο ευάλωτων. Εξάλλου, αυτό που ανέδειξε η πανδημία είναι η ανάγκη για περισσότερη συνεργασία. Η πανδημία δεν θα τελειώσει αν δεν αντιμετωπιστεί σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, αντίστοιχα αυτό θα πρέπει να είναι το σκεπτικό για την επόμενη ημέρα. Η βιώσιμη ανάπτυξη, η οικοδόμηση κοινωνιών που θα βασίζονται στον σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια και θα επιτρέπουν στον καθένα και στην καθεμιά να διεκδικήσουν με ίσες ευκαιρίες τα όνειρά τους απαιτεί την άμεση, ουσιαστική και αποτελεσματική συνεργασία όλων των αρμόδιων φορέων.