Με αφορμή τη συμπλήρωση των 10 χρόνων από την μονομερή κήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου στις 17 Φεβρουαρίου του 2008, καταγράφεται ένα οδοιπορικό στη διχοτομημένη πόλη της Μιτρόβιτσα στο βόρειο Κόσοβο όπου οι εντάσεις μεταξύ των Σέρβων και των Αλβανών είναι ακόμα εμφανείς.
Ένα ιδιαίτερο μνημείο στέκεται στην κορυφή ενός λόφου στην πόλη της Μιτρόβιτσα, στο Κόσοβο. Δύο τεράστιοι κώνοι, φτιαγμένοι από μπετόν, συγκρατούν στη κορυφή τους μία καμπυλωτή τσιμεντένια κατασκευή, η οποία παραπέμπει σε καλάθι εξόρυξης μεταλλευμάτων. Είναι το μνημείο των μεταλλωρύχων της Μιτρόβιτσα, που φτιάχτηκε για να τιμήσει τους Σέρβους και Αλβανούς νεκρούς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι οποίοι ζούσαν ειρηνικά και εργάζονταν μαζί ως μεταλλωρύχοι στην περιοχή. Λόγω του τεράστιου μεγέθους του, το μνημείο είναι ορατό σε όλη την πόλη. Από ψηλά το μόνο που αντικρίζεις είναι μια ενιαία πόλη όπου τα χαμηλά σπίτια διαδέχονται ψηλές πολυκατοικίες ενώ πέρα από αυτές ξεκινάει η πεδιάδα. Ωστόσο, κάτω από το λόφο, στο κέντρο της πόλης, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Το πάλαι ποτέ σοσιαλιστικό μνημείο των μεταλλωρύχων, σύμβολο της ενότητας των διαφορετικών εθνικοτήτων, στέκει ακόμα εκεί ψηλά να κοιτάει μια διχοτομημένη πόλη, τη Μιτρόβιτσα.
Το Κόσοβο αποτελεί έναν σχετικά άγνωστο ταξιδιωτικό προορισμό, λόγω της βίαιης σύγχρονης ιστορίας που εξελίχθηκε στην ευρύτερη περιοχή. Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει αρκετά βήματα ώστε να αναπτυχθεί ο τουρισμός. Ωστόσο, υπάρχουν περιοχές σε αυτήν τη μερικώς αναγνωρισμένη «χώρα», όπου τα σημάδια του πολέμου είναι εμφανή ακόμα και σήμερα και έτσι, βρίσκονται εκτός της καθιερωμένης «τουριστικής» διαδρομής για λόγους ασφάλειας. Ένα από τα μέρη όπου το βίαιο παρελθόν και η πολιτική περιπλέκονται με την καθημερινότητα των κατοίκων είναι η Μιτρόβιτσα, στα βόρεια του Κοσόβου. Με αφορμή τα παραπάνω, επισκέφτηκα την πόλη, αυτό το ζωντανό παράδειγμα εντάσεων, μίσους, εθνικισμού και συντηρητισμού.
Η Μιτρόβιτσα θα μπορούσε να ονομαστεί ως η πόλη των μεταλλωρύχων και όχι άδικα αν αναλογιστεί κανείς το ένδοξο παρελθόν της. Βιομηχανική πόλη στο σύνολό της, ήταν μία από τις πιο πλούσιες περιοχές της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας λόγω των κοιτασμάτων στο υπέδαφος, τα οποία εκμεταλλευόταν η μεταλλευτική εταιρία Trepca, μία από τους κολοσσούς της χώρας.
Μετά τον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου το 1999 και την άνοδο του εθνικισμού στην περιοχή, η εταιρία επήλθε σε μαρασμό μέχρι που σταμάτησε να λειτουργεί στην περιοχή και η πόλη διχοτομήθηκε στο βόρειο σερβικό μέρος, που αποτελεί θύλακας μέσα στο Κόσοβο και στη νότια αλβανική περιοχή, μέρος του υπόλοιπου Κοσόβου.
Διαφορετικές γλώσσες, σημαίες, νοσοκομεία, πανεπιστήμια, νομίσματα και δίκτυα μέσων μεταφοράς χρησιμοποιούνται στην κάθε πλευρά της πόλης.
Ο ποταμός Ίμπαρ χρησιμοποιείται ως φυσικό χώρισμα των δύο περιοχών ενώ η Γέφυρα της Μιτρόβιτσα χρησιμοποιείται ως στρατιωτικό σημείο ελέγχου και de facto σύνορο μεταξύ των δύο πλευρών.
Καθώς περιπλανιόμουν στη νότια πλευρά αντίκρισα μια πόλη, η οποία δεν διέφερε ιδιαίτερα από τις άλλες του Κοσόβου, γεμάτη με σημαίες της Αλβανίας και λιγότερο του Κοσόβου. Αρκετά χρήματα έχουν δοθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση για την ανοικοδόμηση των πόλεων μετά το πέρας του πολέμου. Πεζόδρομοι φτιάχτηκαν, βομβαρδισμένα κτίρια ανακατασκευάστηκαν, διεθνείς εμπορικές αλυσίδες άνοιξαν καταστήματα. Ωστόσο, πίσω από όλα αυτά, η νότια αλβανική πλευρά της Μιτρόβιτσα είναι η πιο συντηρητική περιοχή της χώρας και όχι τυχαία, αν αναλογιστεί κανείς τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας. Με στεναχώρια μου ανέφερε ο Ismet, υπάλληλος του σταθμού λεωφορείων ότι κατά την περίοδο της ενωμένης Γιουγκοσλαβίας και μέχρι πριν τον πόλεμο, η πόλη ήταν κεντρικός κόμβος και ο σταθμός αριθμούσε 200 υπαλλήλους ενώ τώρα δεν ξεπερνούν τους 13.
Λόγω της ανεργίας και του εθνοτικού διχασμού με τους ορθόδοξους Σέρβους, οι περισσότεροι Αλβανοί της περιοχής είναι ακραίοι μουσουλμάνοι. Σύμφωνα με στοιχεία, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι που εισχώρησαν στο Ισλαμικό Κράτος προέρχονταν από την Μιτρόβιτσα.
Στο κέντρο της νότιας πλευράς και λίγα μέτρα από τον ποταμό και την κύρια γέφυρα της Μιτρόβιτσα, χτίστηκε μετά τον πόλεμο το τζαμί Bajram Pasha, το μεγαλύτερο σε ολόκληρο το Κόσοβο για να αντικαταστήσει το παλιό τζαμί που καταστράφηκε από τους Σέρβους στη βόρεια Μιτρόβιτσα, ενώ σχετικά κοντά και εντός της αλβανόφωνης περιοχής υπάρχει μια σερβική εκκλησία, η οποία φυλάσσεται από την αστυνομία.
Ως αποτέλεσμα του εθνικισμού ήταν και το πογκρόμ που εξαπέλυσαν Αλβανοί εθνικιστές το 2004 σε ολόκληρο το Κόσοβο, ενάντια στους Σέρβους του Κοσόβου, μπροστά στις απαθείς ΝΑΤΟικές δυνάμεις. Δολοφονικές επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν σε Σέρβους πολίτες, χιλιάδες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ενώ σπίτια Σέρβων και ιστορικές ορθόδοξες εκκλησίες και μοναστήρια, μοναδικά δείγματα του σερβικού πολιτισμού κάηκαν και καταστράφηκαν.
Σήμερα, οι ΝΑΤΟικές δυνάμεις του Κοσόβου KFOR και η τοπική αστυνομία «φυλάνε» όσα ορθόδοξα σερβικά μοναστήρια απέμειναν εντός του αλβανόφωνου Κοσόβου καθώς και τις περιοχές, στις οποίες οι Σέρβοι έχουν συγκεντρωθεί και μένουν, έτσι ώστε, να αποτραπεί οποιαδήποτε ανάλογη ενέργεια.
Η Γέφυρα της Μιτρόβιτσα, το σύμβολο της διχοτόμησης, είναι αποκλεισμένη από την KFOR και την αστυνομία για τα αυτοκίνητα αλλά οι πεζοί μπορούν να περάσουν. Βέβαια, ο αποκλεισμός των δύο πλευρών περισσότερο συμβολικός είναι διότι τα αμάξια μπορούν να χρησιμοποιούσουν άλλη γέφυρα. Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει μια εκτεταμένη αποκατάσταση της γέφυρας με χρηματοδότηση της ΕΕ με σκοπό την επανένωση των δύο πλευρών τόσο κυριολεκτικά όσο και μεταφορικά.
Καθώς περνούσα τη γέφυρα παρατήρησα κόσμο να πηγαινοέρχεται αλλά σχετικά λίγο. Αν και αυτή η πολιτική κατάσταση έχει γίνει μέρος της καθημερινότητας των κατοίκων, ο περισσότερος κόσμος δεν περνάει από την άλλη πλευρά, θεωρώντας ότι κινδυνεύει η ζωή του. Όπως μου ανέφερε o Genti, αλβανόφωνος που σπουδάζει σε διεθνές πανεπιστήμιο στη βόρεια πλευρά όπου τα μαθήματα γίνονται στα αγγλικά, σε αντίθεση με εκείνον, οι περισσότεροι συμφοιτητές του από τη νότια πλευρά χρησιμοποιούν τα επιδοτούμενα ταξί για το πανεπιστήμιο ώστε να είναι σίγουροι ότι δεν κινδυνεύουν. Ούτε λόγος, για να κάνουν παρέα με τους συνομήλικους Σέρβους συμφοιτητές τους.
Περνώντας τη γέφυρα νόμιζα ότι βρισκόμουν σε άλλη χώρα. Από την υπό κατασκευή πλατεία, λίγο μετά τη γέφυρα, ξεκινάει ο κεντρικός πεζόδρομος της βόρειας πλευράς, ο οποίος είναι γεμάτος με σερβικές σημαίες. Μετά τον πόλεμο, και ενώ η ζωή των Σέρβων βρισκόταν σε κίνδυνο και πλήρως παραμελημένη από την κεντρική κυβέρνηση του Κοσόβου, δημιουργήθηκε η επαρχία του βόρειου Κοσόβου, η οποία απαρτίζεται κυρίως από Σέρβους. Έτσι, οι Σέρβοι που παρέμειναν στο Κόσοβο, με εξαίρεση κάποιους που ζουν σε εξαθλιωμένες συνθήκες σε εγκλωβισμένα χωριά εντός των αλβανόφωνων περιοχών, εγκαταστάθηκαν στη βόρεια Μιτρόβιτσα, την πρωτεύουσα της επαρχίας.
Σε αντίθεση με τη νότια πλευρά, δεν υπάρχει ιδιαίτερη οικονομική στήριξη από τις δυτικές χώρες επειδή η περιοχή υποστηρίζεται από την Σερβία και οι κάτοικοι της δεν αναγνωρίζουν το Κόσοβο ως ανεξάρτητη χώρα αλλά ως μέρος της Σερβίας. Εξάλλου, μόλις 30 χιλιόμετρα από τον ποταμό, το πολιτιστικό σύνορο, βρίσκονται και τα επίσημα σύνορα των δύο «χωρών».
Εδώ μιλάνε μόνο σερβικά και σε αντίθεση με το υπόλοιπο Κόσοβο, χρησιμοποιούν δηνάρια αντί για ευρώ. Τα γκράφιτι στους δρόμους έχουν έντονη πολιτική χροιά, πολλά συνθήματα κατά της αστυνομίας, των δυνάμεων της Αμερικής και της ΕΕ, γκράφιτι υπέρ της Σερβίας και της αδερφής χώρας, της Ρωσίας. Σε γενικές γραμμές, η βόρεια Μιτρόβιτσα μου φάνηκε πιο όμορφη και λιγότερο συντηρητική, ωστόσο και πάλι, έντονα υπερήφανη για την εθνικότητά της και τη θρησκεία της, ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο μέρος της Σερβίας.
Ξεκίνησα να ανηφορίζω στο λόφο. Αρχικά, συνάντησα την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, χτισμένη το 2005 σε περίοπτη θέση να ατενίζει απέναντι τους μιναρέδες από το τζαμί και ολόκληρη την πόλη. Συνέχισα μέχρι την κορυφή, στο Μνημείο των Μεταλλωρύχων της Μιτρόβιτσα.
Ίσως η κατάσταση να αλλάζει προς το καλύτερο ίσως και όχι. Αν και η νεότερη γενιά, αυτή που έζησε σε πολύ μικρή ηλικία τον βάναυσο πόλεμο, έχει γαλουχηθεί μέσα σε εθνικιστικά πρότυπα, φαίνεται ότι υπάρχουν εξαιρέσεις, όπως αυτή του Genti. Ονειρεύεται μια ειρηνική συνύπαρξη χωρίς διαχωριστικά, έχει ξεκινήσει να μαθαίνει σερβικά, περπατάει ελεύθερα χωρίς φόβο στη βόρεια Μιτρόβιτσα, έχει δημιουργήσει φιλίες με Σέρβους και έχει αφήσει το ποτάμι να πάρει όλες τις εθνικιστικές ιδέες με τις οποίες μεγάλωσε και τις οποίες μέχρι πρότινος πίστευε.