Η Ιστορία είναι γεμάτη από απρόοπτα. Την χρονιά που μια μογγολική φυλή, οι Οθωμανοί, εισέρχονται νικητές στην Κωνσταντινούπολη ανασταίνεται στην δυτική Ευρώπη ο ελληνικός πολιτισμός, ο κατά 20 αιώνες αρχαιότερος. Χάρη στην τυπογραφία που έφερε ο Γουτεμβέργιος στην Φλωρεντία από την Κίνα.
Στα νεωτεριστικά καθεστώτα, που είχαν ήδη φέρει μια γεύση ρωμαϊκής δημοκρατίας σε πόλεις-κράτη της Ιταλίας που ξύπνησαν από την βαρβαρότητα του Μεσαίωνα. Μυθιστορικά χειρόγραφα όπως η Βίβλος -γραμμένη στην ελληνική γλώσσα- και οι λατινικές ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ της ελληνικής μυθολογίας του Οβίδιου θα φέρουν μια πολιτική, θρησκευτική και πολιτιστική έξοδο από τόν σκοτεινό Μεσαίωνα.
Εμείς οι άνδρες πιο πολύ τρέχουμε να προλάβουμε τις θεές. Θα το διαπιστώσω έτρεχα να επισκεφτώ τα περισσότερα μουσεία του δυτικού κυρίως Κόσμου. Χάρη στην αρχαιολογική ταινία μου «Άνθρωποι και Θεοί» έχω κυρίως επισκεφτεί και όλα τα μουσεία, τους ναούς, τα θέατρα και τα αρχαία στάδια της χώρας μας. Καθώς και για την και την ταινία μας «Η Ακρόπολις των Αθηνών» βέβαια.
Για τους άνδρες το γυμνό θα είναι ο άκρατος ερωτισμός που βασιλεύει στα παλάτια όλων των εποχών. Αρχίζοντας από τα σπήλαια του homo sapiens. Και ίσως ακόμα πιο παλιά, από τον homo erectus. Θα μας τα περιγράψει ο Οβίδιος στις «Μεταμορφώσεις» του.
Γιατί «Μεταμορφώσεις»; Ο Οβίδιος, όχι μόνο έκανε γνωστή στη Δυτική ανθρωπότητα την Ελληνική –αλληγορική- μυθολογία μ′ έναν τρόπο αρκετά «κινηματογραφικό», αλλά και την ενέπνευσε. Η Αναγέννηση -και όλη της η συνέχεια- του χρωστάει πολλά. Στις δικές μου Μεταμορφώσεις βρήκα τα θέματα που ανέβαζαν τον πυρετό των ζωγράφων και των γλυπτών.
Δείχνοντας και εξηγώντας τις διαδοχικές μεταμορφώσεις που υφίσταται το ”γυναικείο ιδεώδες” (l’idéal féminin), το βλέπομε να διασχίσει τις ιστορικές θρησκευτικές, κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές. ΄Ένα ίνδαλμα το οποίο, όπως είναι φυσικό και δίκαιο, προσελκύει κι΄επιζητεί την λατρεία.
Το ιδεώδες αυτό που θα το πουν Αφροδίτη, -από την πρώτη γυμνή Αφροδίτη του Πραξιτέλη- θα εκφράζει το ερωτικό ιδεώδες του καλλιτέχνη. Και φυσικά, αφού ζούμε, τα τελευταία 5.000 χρόνια τουλάχιστον, σε ”πατριαρχικό πολιτισμό”- η ματιά αυτή στην τέχνη είναι ανδρική. Και οι καλλιτέχνες είναι άνδρες. Οι λίγες γυναικείες εξαιρέσεις που δυνατόν να υπάρχουν δεν αλλάζουν το «ανδρικό μάτι», το «ανδρικό ήθος» αν θέλετε, της τέχνης. Οι τόμοι ή οι ταινίες που θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν με αυτό το θέμα θα κινούνται πολιτιστικά –και αναγκαστικά- σε δύο εντελώς παράλληλα επίπεδα. Ο θεατής ή ο αναγνώστης θα έχει μια εικόνα της ιστορίας της τέχνης, γενικότερα, και μια εικόνα της ιστορίας της ανθρωπότητας αυτής καθεαυτής. Θα παρακολουθεί τις πολιτικές, φιλοσοφικές, θρησκευτικές και κοινωνικές μεταμορφώσεις των Ευρωπαϊκών λαών, εθνοτήτων και κοινοτήτων –μέσα από τις μεταμορφώσεις της Αφροδίτης! Το θέμα-κίνητρο είναι η γυναίκα η μάλλον η εικόνα της. Που ούτως ή άλλως είναι θέμα άκρως ελκυστικό (και όχι μόνο για τους άνδρες!). Και το ανδρικό γυμνό γράφει τη δική του -ερωτική- ιστορία (κυρίως για άνδρες!). Αλλά, από τις πρώτες Venus μέχρι τις τελευταίες, την ερωτική ιστορία την γράφει το γυναικείο !
Για τους άνδρες, το γυμνό είναι λίαν ερωτικό γιατί οι καλλιτέχνες είναι συχνότατα παθιασμένοι με το θέμα τους (ή με το μοντέλο τους !) και ζωγραφίζουν ή πλάθουν αισθησιακούς πίνακες, κάτω από τη μύτη των Αρχών και της Εκκλησίας (ή με την συνενοχή των Παπών και άλλων καρδιναλίων και πριγκίπων, που τους παραγγέλλουν τα έργα). Ένας άκρατος ερωτισμός βασιλεύει στα παλάτια (και και στο Βατικανό!) όλων των εποχών. Αρχίζοντας από τα σπήλαια του homo sapiens. Και ίσως ακόμα πιο παλιά, από τον homo erectus. Σε βαθμό που οι καλλιτέχνες (και οι πιο διάσημοι) ζωγράφισαν και “άσεμνα”, δηλαδή τολμηρά θέματα, που σιγά-σιγά βγαίνουν στην επιφάνεια (όπως πρόσφατα του Ingres και του Ρέμπραντ).
Ο ιστορικός κορμός είναι: Βασίλισσες της Αιγύπτου, Θεές της Μεσοποταμίας (Ινάννα, Ιστάρ, Αστάρτη), Αφροδίτες του 4ου αιώνα, αγγειογραφίες, Ελληνιστικές Αφροδίτες, Ρωμαϊκά αντίγραφα, τοιχογραφίες της Πομπηίας, η «σταύρωση» της Αφροδίτης από τον Χριστιανισμό για 1.000 χρόνια, το ξύπνημα του γυμνού στην πρώιμη Αναγέννηση ίσον θέματα τον Αδάμ, την Εύα, τρν Θηλασμό της Παναγίας, την Ώρα της Κρίσεως, με χρήματοδτες τους Μεδίκους, με Πλατωνικές σχολλες στην Φλωρεντία, με ανάσταση της Αφροδίτης (της Venus πλέον) η παρένθεση Σαβοναρόλα, οι Γαλλικές εισβολές στην Ιταλία και το κίνημα του Μανιερισμού, η Θρησκευτική Μεταρρύθμιση (Ρεφόρμα Λούθηρου, Καλβίνου) η Καθολική Αντιρεφόρμα και οι λογοκρισίες του Κονσίλιου του Τρέντο (με συνέπεια την ανακάλυψη της αισθησιακής «Ρωμαϊκής Caritas») η Σχολή της Βενετίας, η Σχολή του Φοντενεμπλό, η περίοδος Μπαρόκ, η περίοδος Ροκοκό, η Γαλλική Επανάσταση και ο Νεοκλασικισμός, η Παλινόρθωση και ο Ρομαντισμός, ο Οριανταλισμός, οι προ-Ραφαηλίτες της Αγγλίας, οι Νατουραλιστές, οι Ιμπρεσιονιστές, οι Κυβιστές, οι Εξπρεσιονιστές οι Υπερρεαλιστές. Κι εδώ τελειώνουμε με την Αφροδλιτη!* Με την εκούσια και παθιασμένη καταστροφή του ”γυναικείου ιδεώδους” στις εικαστικές τέχνες (δηλαδή με την Απομυθοποίηση της Αφροδίτης) από τους Υπερρεαλιστές. Αποτέλεσμα μάλλον της αλματώδους τεχνολογικής προόδου, των άδικων πολέμων και των άδικων κορμιών που έπεσαν .
Αλλά συνέβαλε και η ανακάλυψη της ψυχανάλυσης, που είναι μια χειρουργική επέμβαση στην ψυχή. Και που ψαχουλεύει όχι τη σάρκα αλλά τη μυστική και αθέατη ”μαύρη της ήπειρο”. Στο μεταξύ η Αφροδίτη ή Venus έχει γίνει ένας καίριος συμβολισμός για ολόκληρη τη Δυτική τέχνη και, όπως λέει ο Κένεθ Κλαρκ, «η Αφροδίτη έγινε το πρώτο σύμβολο της Ευρωπαϊκής ένωσης».
Μπορεί να πάρεΙ κανείς πολλές οδούς ακολουθώντας τα βήματα της Γυναίκας (με κεφαλαίο Γάμα) στην Τέχνη. Θα πάρουμε τρεις. Η πρώτη είναι η θρησκευτική (εκκλησιαστική) ή παρα-θρησκευτική μεταχείριση τη γυναικείας εικόνας. Την ονομάζουμε, χονδρικά, ΙΟΥΔΑΙΟ-ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΟΔΟ, γιατί οι γυναικείες μορφές που παρακολουθεί είναι καταλυτικές και στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη. Παίρνουνε βέβαια μορφές μεταφυσικές όπως η Εύα και η Παρθένος Μαρία, για παράδειγμα.
Η δεύτερη είναι η Κοσμική, φιλοσοφική, ιστορικο-κοινωνική, αισθησιακή -αφροδίσια τελικά- αντιμετώπιση του «γυναικείου αινίγματος», όπως θα το έλεγε ο Μποντλέρ.
Η τρίτη θα είναι ακόμα πιο τολμηρή. Γιατί τα ρεαλιστικά ερωτικά έργα είναι άπειρα, είναι αληθινά, είναι συχνά αριστουργήματα διάσημων καλλιτεχνών. Το κυριότερο –τόσο τα κεραμικά των αρχαίων ζωγράφων, όσο και τα πιο πρόσφατα- έχουν βγει πλέον από τις αραχνιασμένες «ρεζέρβες» των Μουσείων και των Βιβλιοθηκών.
―-
Γιατί «Μεταμορφώσεις» ; Ο Οβίδιος, όχι μόνο γνώρισε στη Δυτική ανθρωπότητα την Ελληνική –αλληγορική- μυθολογία μ′ ένα τρόπο αρκετά «κινηματογραφικό», αλλά και την ενέπνευσε. Η Αναγέννηση -και όλη της η συνέχεια- του χρωστάει πολλά. Βρήκε στις Μεταμορφώσεις του τα θέματα που ανέβαζαν τον πυρετό των ζωγράφων και των γλυπτών. Εκεί, η Δάφνη από ίνδαλμα του Απόλλωνα μεταμορφώνεται σε δάφνη που θα στεφανώνει τους νικητές, Εδώ, μεταμορφώνεται η Αφροδίτη σε Αφροδίτη.
*
Βλέπε «ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ» Εκδ. Γαβριηλίδης