Πριν ακόμα σας παρουσιάσουμε, συντόμως, τον Β’ τόμο (+ Β’ DVD) της εικαστικής ιστορίας της Τέχνης - και της Ανθρωπότητας αναγκαστικά – θα πούμε λίγα λόγια για τον … τρίτο τόμο+DVD που μόλις πρόσφατα εμφανίστηκαν τα έργα του, τα οποία σε ένα βαθμό αποκαλύπτουν τις παρορμήσεις των δημιουργών αλλά και ένα ενδιαφέρον εικαστικό θησαυροφυλάκιο που ήταν κρυμμένο τα τελευταία 200 περίπου χρόνια, δηλαδή από τότε που υπάρχουν οργανωμένα μουσεία.
Ως γνωστόν το Μουσείο είναι ο ναός των Μουσών συνεπώς έργα που είναι ή θεωρούνται «αντίθρησκα» δεν είχαν τη θέση τους. Όμως καθώς εξελίσσονται τα ήθη των Μουσών εξελίσσονται και οι δεσμοφύλακες των μουσείων. Έτσι, εδώ και 25 περίπου χρόνια, άνοιξαν τα εικαστικά κελιά και ξεχύθηκαν τα φυλακισμένα έργα. Έγιναν αποκαλυπτικές εκθέσεις, εκδόθηκαν αποκαλυπτικοί τόμοι, εκατοντάδες έργα του Πικάσο και του Ροντέν ανέπνευσαν. Όλα τα μουσεία, το ένα μετά το άλλο, άνοιξαν τα κελιά τους, με έργα των τελευταίων 150 περίπου ετών, από τότε που η πολιτική ελευθερία και η ελευθεριότητα γέμισαν τους ελληνικούς λόφους, για παράδειγμα, του Παρισού (Μονμάρτη-βουνό του Άρη), (Μονπαραρνάς-Ο Παρνασσός) με καφενεία, καμπαρέ, πορνεία και Salons άλλα εικαστικά και άλλα του υποκόσμο. Αυτά τα τελευταία γεμάτα από καλλιτέχνες, ποιητές, συγγραφείς και πολιτικούς. Στο Σαλόν της διάσημης Σάρα Μπερνάρ για παράδειγμα (διάσημη και ως μεγαλοπόρνη) μαινόβγαιναν οι πρωθυπουργοί και οι πολιτικοί. Άγνωστο ποια ήταν η ταρίφα της κάθε Αφροδίτης.
«Αν υποθέσουμε πως η Γυναίκα-Μύθος που κυριαρχεί παντού στην Ευρωπαϊκή τέχνη συνδέεται με την επιθυμία μιας θεότητας να ενωθεί μ την εξουσία, η Αφροδίτη έχει γίνει εδώ και καιρό το σύμβολο της Ευρωπαϊκής Πίστης;».
Η Μυστική Οδός της Κλινοπάλης
Θα δυσκολευθούμε να ονομάσουμε σήμερα έργο τέχνης την υπεροπτική περιγραφή του γυμνού και του ρεαλιστικού σχεδόν ”φωτογραφικού” ερωτισμού. Οι τοιχογραφίες όμως που βρέθηκαν σε οίκους ανοχής της Πομπηίας, κάτω από την λάβα του Βεζούβιου, δεν ήταν ούτε υπεροπτικές ούτε ”φωτογραφικές”. Εξάλλου δεν είναι αταίριαστες με τον χώρο μέσα στον οποίον βρέθηκαν. Εξάλλου, δεν είναι ζωγραφισμένες από τις ιερόδουλες ή τους πελάτες τους. Αλλά από μεγάλους ζωγράφους.
Ο αταίριαστες με το θυμικό του καλλιτέχνη εικόνες, που έχουν συνήθως ωφελιμιστικό χαρακτήρα, εικόνες μονοδιάστατες, όπως είπε ένας ιστορικός (οι αυστηρά πορνογραφικές για παράδειγμα) είναι όσες επιχειρούν να φέρουν τον ενήλικα θεατή κοντά σε μνήμες αισθησιακές, θέματα που έχει συνήθως βιώσει ο ίδιος. Είναι οι εικόνες που δεν επιχειρούν να πλουτίσουν τον θεατή με το ”ονειρεμένο”, που είναι η βασική της τέχνης αποστολή. Ή έστω να τον φέρουν κοντά σε μια κάποια διασκεδαστική -αλλά υγιεινή- έκπληξη απέναντι στο άκοσμο και το αναπάντεχο.
Αναπάντεχο, γιατί όσο αστικοποιούνται οι κοινωνίες (γάμοι και περιουσιακοί κανόνες συμφωνημένο) τόσο το άσεμνο μετουσιώνεται σε ταμπού, τουλάχιστον στις Δυτικές κοινωνίες και ιδιαίτερα στις χριστιανικές. Στις Ανατολικές (Ινδία, Κίνα, Ιαπωνία, π.χ.) η κόσμια απεικόνιση του σεξ ήταν συχνά ένα επεισόδιο της ζωής, μια γοητευτική συνύπαρξη με την πραγματικότητα ή ακόμα μια διασκεδαστική μύηση «στα της Αφροδίτης». Χωρίς μάλιστα να υποφέρει η αισθητική ποιότητα των εικόνων, όπως μαρτυρούν όλα τα έργα που γνωρίζουμε.
Όπως όλοι ξέρουμε, ο έρως είναι συνώνυμος της αγάπης. Αλλά μάλλον ήταν. Οι όροι ”κάνω έρωτα¨, “make love”, “faire l’amour” μας ακολουθούν μέχρι σήμερα. Όμως στον χριστιανικό αστερισμό ο έρως κατέληξε είναι συχνότερα συνώνυμος της επιθυμίας. Όλοι οι σεξολόγοι θα σας πουν (και ίσως όλες οι γυναίκες) ότι ο έρως-επιθυμία είναι αρσενικό φαινόμενο ενώ ο έρως-αγάπη είναι γυναικείο. Ίσως είναι ο λόγος που δεν υπάρχουν οίκοι ανοχής με πελάτισσες, από τα πιο αρχαία μητριαρχικά χρόνια μέχρι σήμερα. Ο οίκος αυτός που είχε την ”ανοχή” τη πολιτείας και της κοινωνίας (”οίκος” ονομάζονταν και στην αρχαία Ελλάδα αλλά ήταν ανεκτικός) θα ονομαστεί με έναν όρο που προδίδει την ένοχη φύση του και την ανάγκη απομάκρυνσής του από την ”υγειά” αστική κοινωνία. Για παράδειγμα, οι οίκοι ανοχής ήταν τυπικά απαγορευμένοι στον Γαλλικό Καθολικό Μεσαίωνα. Στον 13ο αιώνα, ο Άγιος Λουδοβίκος (ο 9ος) αναγκάστηκε να επιτρέψει αυτό το επάγγελμα μόλις το Βατικανό ανακάλυψε τα έσοδα από την φορολόγηση των πορνείων. Όταν συγκεντρώθηκαν 30.000 πόρνες για να συνοδεύσουν τους Σταυροφόρους στην ¨Ανάβασή” τους προς τους Αγίους Τόπους. Άμαξες με ιερόδουλες ακολουθούσαν την πορεία, όπως και στη δική μας μας Κύρου Ανάβαση. Άλλωστε, οι πάντες ξεχνούν ότι όλοι οι στρατοί, μέχρι τον Πρώτο τουλάχιστο Πόλεμο, κουβαλούσαν μαζί τους και άμαξες με ιερόδουλες. (Μπροστά στην πανωλεθρία του ελληνικού στρατού, οι ιερόδουλές που τον ακολουθούσαν ήταν οι πρώτες που έτρεχαν να ανέβουν στα τρένα με τους πρόσφυγες). Οι Γιαπωνέζοι θα το εφαρμόσουν το σύστημα και στον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο με απαγωγές κοριτσιών στην Κορέα και στην Κίνα. (Οι Γκέισες ήταν ”πρόσωπα ιερά”, κάτι σαν τις ιερόδουλες στους ναούς της Αφροδίτης).
Στο Δυτικό θυμικό επεκράτησε η διονυσιακή θεματική, αρχίζοντας από την αρχαία Ελλάδα. Γνωρίζουμε όλοι τα σεξουαλικά κεραμικά τα οποία γέμιζαν τα σπίτια των Αθηναίων και όχι μόνο των εταιρών. Ένα τολμηρό σχέδιο στο αρχαίο κρασοπότηρο ή στον τοίχο ενός σπιτιού κοντά στην αρχαία Αγορά ήταν μια ενέργεια διασκεδαστική. Σήμερα είναι ταμπού.
Ένα ταμπού στον φυσιολογικό βίο είναι φυσικό να έχει αντιδράσεις αντίστασης και σχόλια συχνά σαρκαστικά. Όταν εμφανίζεται απρόσμενα μπροστά σου το ταμπού αυτό, σ′ ένα έντυπο ή σ’ έναν ζωγραφικό πίνακα, είναι σαν να βλέπεις ξαφνικά να γυμνώνεται ο διπλανός σου. Ή –ακόμα περισσότερο- η διπλανή σου!
Τα σόκιν ανέκδοτα τύπου «του στρατώνα» και η φρασεολογία των ανδρών –που δεν περιορίζεται στους νέους- είναι γεμάτη από σεξουαλική αργκό. Από την ελληνική και την λατινική αρχαιότητα μέχρι τις σύγχρονες λαλιές όλου του κόσμου. Με μεγάλη ευκολία ένας γνήσιος Καθολικός Ιταλός θα ονομάσει την μητέρα του Χριστού puttana. Οι ζωγράφοι βέβαια δεν μπορούσαν να μην μιλήσουν κι’ αυτοί με την δική τους γλώσσα, δηλαδή με τη ζωγραφική! Μόνο που, επειδή αυτοί είναι καλλιτέχνες, το εικαστικό επεισόδιο θα είναι καλλιτεχνικό. Και δεν θα είναι μάθημα ανατομίας ή σεξολογίας αλλά θα αποβλέπει στην αισθητική και όχι στην αισθησιακή - τουλάχιστο όχι μόνο- συγκίνηση. Γιατί, στο βάθος, η ερωτική συμπεριφορά και ο έρωτας γενικότερα είναι κάτι το ιερό. Και θεϊκός θα είναι ο τρόπος με τον οποίο θα τον πλησιάσει ο ζωγράφος. Αν πάλι διέπεται από σάτιρα θα είναι μια συνάντηση ταυτόχρονα ιερή και διασκεδαστική. Στη ζωγραφική πρόταση προέχει η ιερότητα της «γενετήσιας γυμνότητας». Στα υπερβατικά αυτά έργα νατουραλιστικά, ρομαντικά, ιμπρεσιονιστικά, εξπρεσιονιστικά, υπερρεαλιστικά- το γυμνό είναι ένδυμα. Και η ανατομία εικόνισμα. Που το γεμίζουν με συναισθηματικά αγγίγματα -ενίοτε ηδονικά- όπως το σχόλιο και το σχέδιο, το χρώμα και το υλικό, ο ρυθμός που το ζωντανεύει. Η ιερή σάτιρα και η σατιρική ποίηση είναι μια δύσκολη και υπεύθυνη λειτουργία. Οι μέτριοι ζωγράφοι καλό είναι να μην ασχολούνται με σεξουαλικά θέματα. Ενώ τους καλούς ζωγράφους, όπως τον Τουλούζ-Λωτρέκ, για παράδειγμα, οι κοινωνίες τους επιτρέπουν να ζωγραφίζουν οίκους ανοχής.
(Η συνέχεια στο επόμενο)