Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της διεθνούς κοινότητας είναι το φαινόμενο της τρομοκρατίας επηρεάζοντας, όπως είναι αναμενόμενο, όχι μόνο το σύνολο των κρατών, σε θεσμικό επίπεδο, ακόμα και των ασφαλέστερων, αλλά και τις ζωές των πολιτών. Αν και υποστηρίζεται, συχνά, ότι αποτελεί μία κατάσταση που άρχισε να απασχολεί το παγκόσμιο γίγνεσθαι μόλις τα τελευταία είκοσι χρόνια, είναι αλήθεια ότι η χρήση καταχρηστικής βίας θεωρείται αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης ζωής από τις πρώιμες κιόλας κοινωνίες.
Ερχόμενοι στο σήμερα, πάντως, η διεθνής τρομοκρατία είναι αναντίρρητα συνυφασμένη με το Ισλαμικό Κράτος.1 Ένα παραστρατιωτικό «ψευδοκράτος» στην καρδιά της Μέσης Ανατολής το οποίο, πρεσβεύοντας την ακραία αντι-δυτική ερμηνεία του Ισλάμ, ιεραρχήθηκε στη σημαντικότερη απειλή που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν οι χώρες της Δύσης από το 2014 και μετέπειτα. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι συνιστά μία οργάνωση διαφορετική σε σύγκριση με άλλες αντίστοιχες τρομοκρατικές ομάδες, γεγονός που οφείλεται στη βιαιότητα με την οποία έχει επιβάλλει τον ισλαμικό νόμο, στο πλούσιο θησαυροφυλάκιο και στην επικοινωνιακή της πολιτική. Η ιδιαιτερότητά της, εντούτοις, έγκειται και σε έναν ακόμη εξίσου σημαντικό παράγοντα. Κι αυτός δεν είναι άλλος από τον ρόλο των γυναικών ή αλλιώς των αποκαλούμενων «νυφών του ISIS», προσπαθώντας να επιβιώσουν σε ένα κοινωνικό μόρφωμα όπου ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια δεν υφίσταται. Παρά το γεγονός ότι στους κόλπους της ισλαμικής τρομοκρατίας η γυναίκα δεν είναι μόνο μητέρα, σύζυγος ή νοικοκυρά, αλλά σκιαγραφείται ως μία παρουσία αποτελεσματική και περισσότερο αποφασισμένη στο πλαίσιο του «ιερού πολέμου», φέροντας εις πέρας το έργο της είτε ως πειθήνιο όργανο είτε ως ιθύνων νους των επιθέσεων σε διάφορους στόχους, το ISIS δεν συμβάδιζε, τουλάχιστον σε αρχικό επίπεδο, με τις συγκεκριμένες πρακτικές. Και αυτό διότι έχει δομηθεί πάνω στους εξής άξονες αναφορικά με την γυναικεία υπόσταση:
στη διαγραφή των ατομικών δικαιωμάτων των γυναικών
στην πλήρη υποταγή τους στο ασφυκτικό οικογενειακό πλαίσιο και τον συζυγικό έλεγχο
στην ιδεολογία ενός μισογυνισμού που προωθεί το ρόλο κάθε γυναίκας αυστηρά ως μητέρας και σιωπηλής παρατηρήτριας των όσων διαδραματίζονται μέσα στην ιδιόμορφη αυτή κοινωνία
Για τις τάξεις των τζιχαντιστών, λοιπόν, στο Ισλαμικό Κράτος το αδιαπραγμάτευτα «ασθενές φύλο» περιορίζεται στα παραδοσιακά του θεμελιώδη καθήκοντα, συμμετέχοντας άμεσα στην jihad μόνο και μόνο «επειδή ετοιμάζει την επόμενη γενιά μαχητών».2 Η ιδεολογία τους κινείται στο πλαίσιο ενός τρόπου ζωής που δεν θα συνδέεται αποκλειστικά με τον πόλεμο. Αντιθέτως, δίνεται εξαιρετικά μεγάλη σημασία στη δημιουργία μίας βαθιά ισλαμικής και καθεστωτικής κοινωνίας, εντός της οποίας οι γυναίκες θα φροντίζουν για την οικογενειακή εστία και την εύρυθμη λειτουργία της, ούσες πλήρως αφοσιωμένες στην περιποίηση των παιδιών και των μαχητών συζύγων τους. Όπως ακριβώς προβλέπεται στο εγχειρίδιο που εξέδωσε το ISIS το 2015, μόνο στην αραβική γλώσσα, με αποδέκτριες όχι μόνο τις Μουσουλμάνες αλλά, επιπρόσθετα, όσες προέρχονται από την Ευρώπη ή τις ΗΠΑ, ασπαζόμενες πια αυτή την πλευρά του Ισλάμ, επομένως και τον συγκεκριμένο τρόπο ζωής είτε εκούσια είτε ακούσια.
Υπάρχει μία λεπτομέρεια, ωστόσο, που κάνει τη διαφορά: αυτές οι οδηγίες δεν είναι παρά ένα προϊόν από γυναίκες προς γυναίκες. Ειδικότερα, το μανιφέστο με τίτλο “Women of the Islamic State: Manifesto and Case Study” συντάχθηκε από την Ταξιαρχία al-Khansaa3, την γυναικοκρατούμενη αστυνομική δύναμη του χαλιφάτου, καθορίζοντας στις 41 σελίδες του το πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι γυναίκες μέσα σε αυτό το περιβάλλον, καθώς και το τι ισχύει ως προς τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής.
Οι εκτελεστικοί κανόνες αναφέρουν με απόλυτη σαφήνεια ότι οι γυναίκες, συλλήβδην στα εδάφη του Daesh,4 οφείλουν απαρέγκλιτα να είναι ενδεδυμένες με μαύρα ρούχα, συμπεριλαμβανομένων των υποδημάτων, μην αφήνοντας κανένα μέρος του σώματός τους εκτεθειμένο σε κοινή θέα και, φυσικά, φορώντας το χαρακτηριστικό niqab.
Δεν είναι σε θέση να εγκαταλείψουν το σπίτι τους, παρά μόνο στην περίπτωση της απώλειας του συζύγου τους ή για να κάνουν θρησκευτικές σπουδές ενώ, εάν αναγκάζονται να εργαστούν εκτός οικογενειακού περιβάλλοντος, αυτό δεν πρέπει να είναι για περισσότερες από τρεις ημέρες την εβδομάδα και, επιπλέον, να μην συνεπάγεται μεγάλο ωράριο εργασίας.
Στο πλαίσιο, τώρα, της μόρφωσης τίθεται ένας ηλικιακός και μαθησιακός διαχωρισμός5 με τα κορίτσια από τα επτά έως τα δεκαπέντε τους χρόνια να λαμβάνουν, κυρίως, γνώσεις οικοκυρικής, μαγειρικής και θεολογικού περιεχομένου, μαθαίνοντας την Ισλαμική ιστορία και τη ζωή του Προφήτη.
Πέραν αυτού, όμως, εξαιρετικά αξιοσημείωτη είναι η διάταξη που επιτρέπει την τέλεση γάμων των κοριτσιών από την ηλικία μόλις των εννέα ετών, προτρέποντάς τα συλλήβδην να έχουν παντρευτεί μέχρι το τέλος σχεδόν της εφηβείας τους.
Οι συνθήκες που περιγράφηκαν δεν καθιστούν τίποτα παραπάνω από μία ζοφερή καθημερινότητα για τις «νύφες» του Ισλαμικού χαλιφάτου. Φυσική, σεξουαλική και ψυχολογική βία, εκφοβισμός, αυστηρές τιμωρίες για όσες αποζητούν αυτονομία και προσωπική ελευθερία εκτός οικογένειας, η τυφλή υποταγή στο Ισλάμ συνθέτουν το σκηνικό αυτής της σύγχρονης υποδούλωσης, όπως φαίνεται από τις μαρτυρίες νεαρών γυναικών από την Δύση που πήγαν να ζήσουν στα εδάφη του Ισλαμικού Κράτους, παρασυρόμενες από την προπαγάνδα του. Κάτι στο οποίο έχουν συνεπικουρήσει οι ήδη μυημένες στο ISIS, που ως άλλος «δούρειος ίππος», έχουν αποκτήσει, πάντα κατόπιν άνωθεν εντολής, πιο ενεργή παρουσία και προβάλλουν μέσω της συστηματικής και στοχευμένης προπαγάνδας στο διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την «εικόνα μίας πολυεθνικής κοινωνίας όπου οι άνδρες και οι γυναίκες εκπληρώνουν το καθήκον τους σύμφωνα με την αντίληψή τους για το Ισλάμ».6
Παρατηρείται, επομένως, ότι το χαλιφάτο διακατέχεται από μία αντίφαση στη συμπεριφορά του απέναντι στις γυναίκες. Από τη μία πλευρά, είναι οι γυναίκες από τις χώρες της δυτικής κοινότητας ή, αλλιώς, οι «αιρετικές» όπου, με βάση την θελκτική και ωραιοποιημένη εικόνα του Ισλαμικού Κράτους, καταλήγουν να «αντιμετωπίζονται ως σκλάβες, ο κύριος ρόλος των οποίων είναι να αποτελούν αντικείμενα που μπορούν να πωληθούν και να προσφερθούν ως έπαθλα στους τζιχαντιστές».7 Από την άλλη πλευρά, το ISIS δείχνει περισσότερη, ίσως, αναγνώριση στις Μουσουλμάνες, τις λεγόμενες muhajirah, που μετανάστευσαν στις εδαφικές του περιοχές, ιδωμένες ως απαραίτητοι δρώντες για τη δόμηση του χαλιφάτου, την προστασία των ιδεών του και της μόνιμης κοινωνίας που επιδιώκει να δημιουργήσει.
Το ερώτημα που προκύπτει, παρόλα αυτά, είναι διττό: πόσες γυναίκες εκ Δύσης έχουν στρατολογηθεί από το Daesh και ως εκ τούτου ποια θεωρούνται ως τα κριτήρια που συνετέλεσαν στο να λάβουν μία τέτοια απόφαση για τη ζωή τους; Αυτό είναι κάτι το οποίο δεν μπορεί να υπολογιστεί, από την στιγμή που δεν υπάρχουν ακριβή και αξιόπιστα στοιχεία. Μολαταύτα, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες εκτιμήσεις, το 2018, υπολογίζεται ότι περίπου 4.761 γυναίκες, από συνολικά 41.490 ξένους πολεμιστές και απλούς πολίτες, προσχώρησαν στην τρομοκρατική ομάδα.
Σίγουρα όχι ένας ευκαταφρόνητος ή μικρός αριθμός με τους πιθανούς λόγους αυτής της κίνησης να ποικίλλουν. Η αναζήτηση μίας νέας ταυτότητας, «ο ενθουσιασμός και η εκπλήρωση της ρομαντικής αισιοδοξίας»,8 η περιπέτεια, η αλλοτρίωση, οι ανισότητες που βιώνουν στον κοινωνικό τους περίγυρο, ακόμη και οικονομικοί λόγοι, για παράδειγμα η προοπτική περισσότερων προσωπικών εσόδων και της υλικά πιο εύκολης διαβίωσης, συγκλίνουν προς αυτή την κατεύθυνση. Στοιχεία ενός συνονθυλεύματος, με την απαρχή του να εντοπίζεται στην 11η Σεπτεμβρίου, στο κλίμα δαιμονοποίησης και στην εκατέρωθεν προπαγάνδα που επικράτησε στο εξής και εκμεταλλεύτηκε με μαεστρία το Ισλαμικό Κράτος, παρουσιάζοντας ο,τιδήποτε δυτικό ως «άπιστο» και δίνοντας στη δημοσιότητα εικόνων τραυματισμένων Μουσουλμάνων από βίαιες επιθέσεις, με στόχο την έξαρση των συναισθημάτων. Με αυτόν τον τρόπο, ενθάρρυνε τους άνδρες και τις γυναίκες ακολούθους του να γίνουν θιασώτες μίας οπτικής του κόσμου στη λογική «οφθαλμόν αντί αφθαλμού». Επιστρέφοντας στα καινούργια δεδομένα, πάντως, η πλέον βαρύνουσα παράμετρος είναι η επιστροφή πολλών εκ των «νυφών του ISIS». Πολλώ δε μάλλον τώρα που η οργάνωση βρίσκεται σε φάση ανασύνταξης των δυνάμεων της και οι ίδιες ζητούν μία δεύτερη ευκαιρία επανένταξης και επανέναρξης. Ένα αίτημα το οποίο συναντά την εξαιρετικά επιφυλακτική και κατά περιπτώσεις, αρνητική στάση των ηγεσιών παγκοσμίως.
Εν κατακλείδι, το Ισλαμικό Κράτος καθιστούσε, στα έξι σχεδόν χρόνια της παρουσίας του, την «ευκαιρία» για χιλιάδες γυναικών ανά την υφήλιο, ώστε να αποδράσουν και να απαλλαγούν από τα κακώς κείμενα της ζωής τους, θεωρώντας ότι θα κάνουν μία πολυπόθητη και πιο ελπιδοφόρα νέα αρχή. Πολλές διαπίστωσαν την λανθασμένη τους επιλογή, είτε από την αρχή είτε ετεροχρονισμένα, προχωρώντας σε μία σειρά προσπαθειών για να επανακτήσουν την αυτονομία και την αυτοκυριαρχία τους, ενώ ορισμένες μετατράπηκαν σε φερέφωνα ή τρομοκρατικές «προστάτιδες» μίας ακραίας ιδεολογίας, διεκδικώντας το δικό τους μερίδιο στον «ιερό πόλεμο». Το μόνο σίγουρο είναι το γεγονός ότι όλες, εκπροσωπώντας και τις δύο όψεις ενός «θρησκευτικού νομίσματος», μαθαίνουν να ζουν σε έναν ανδροκρατούμενο μικρόκοσμο, στον οποίο η δική τους φωνή δεν έχει ιδιαίτερη αξία και οι μεταξύ τους σχέσεις δεν χαρακτηρίζονται ως αλληλέγγυες. Το ISIS, λοιπόν, δεν είναι, μόνο, η δράση ή τα πρωτόγνωρης βιαιότητας εγκλήματα. Είναι και όλος ο γυναικείος πληθυσμός που βοηθά στην διαιώνισή του. Και όσο υποτιμάται αυτή η πτυχή της οργάνωσης, οι αρμόδιες αρχές και οι διεθνείς οργανισμοί οφείλουν να αναπτύξουν τη δική τους αντιτρομοκρατική δράση, εξετάζοντας πιο διεξοδικά τις περιπτώσεις των μαυροντυμένων «νυφών» και να προβούν στην καλύτερη αντιμετώπιση ενός βαθιά κοινωνικού ζητήματος με τις προεκτάσεις του να αγγίζουν άπαντες παγκοσμίως.
1 Το Ισλαμικό Κράτος έκανε την εμφάνισή του στις 29 Ιουνίου 2014, ανακηρύσσοντας μονομερώς την ίδρυση χαλιφάτου σε μία έκταση η οποία περιελάμβανε περιοχές της Συρίας και του Ιράκ. Ξεκίνησε ως παρακλάδι της Al-Qaeda ενώ, σταδιακά, προσέλαβε τη μορφή «ψευδοκράτους» με δομή κατοχικού στρατού, καταλαμβάνοντας εξαιρετικά σημαντικά εδάφη, όπως η Μοσούλη και η Ράκκα, που προσέδωσαν στην τρομοκρατική οργάνωση αίγλη αλλά και τους απαραίτητους χρηματικούς πόρους. Με έναν καθαρά φονταμενταλιστικό χαρακτήρα, η εντεταλμένη αποστολή του ISIS έγκειται στον εξής διττό στόχο: στον «ιερό πόλεμο» εναντίον τόσο ομόθρησκων μουσουλμάνων, δηλαδή κατά των διεφθαρμένων δομών του συριακού καθεστώτος, καθώς και του σιιτικού Ιράκ όσο και της δυτικής συμμαχίας αναφορικά με τον τρόπο ζωής και της δικής της εγκληματικής στάσης, όπως έχει χαρακτηριστεί, στη Μέση Ανατολή. Πλέον βρίσκεται σε φάση ανασύνταξης έπειτα από την απώλεια των τελευταίων εδαφικών του ερεισμάτων και τον θάνατο του αυτοανακηρυγμένου Χαλίφη του, Abu Bakr al-Baghdadi.
2 N. Bulos, “Were the brides of Islamic State cloistered housewives or participants in atrocities?”, Los Angeles Times, 5 March 2019. [Online at: https://www.latimes.com/world/middleeast/la-fg-isis-women-20190226-story.html]
3 Η Ταξιαρχία al-Khansaa συνιστά μία γυναικεία στρατιωτική οργάνωση εντός του ισλαμικού χαλιφάτου η οποία απαρτίζεται σε μεγάλο βαθμό από εκπαιδευμένες γυναίκες, προερχόμενες από χώρες της Δύσης. Αποστολή της είναι να παρακολουθεί την συμπεριφορά των γυναικών, επιβάλλοντας ποινές σε όσες δεν ακολουθούν τις αυστηρές κατευθυντήριες γραμμές σύμφωνα με το μανιφέστο για τις γυναίκες στο ISIS. Μία από τις κυριότερες γυναικείες μορφές στην τρομοκρατική οργάνωση είναι η 20χρονη Aqsa Mahmood από τη Βρετανία μέσω της δραστηριότητάς της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
4 Το αραβικό ακρωνύμιο του Ισλαμικού Κράτους.
5 Σύμφωνα με το μανιφέστο για τις γυναίκες του ISIS, η εκπαίδευση των γυναικών είναι κυρίως θρησκευτική και κατηγοριοποιείται ακολούθως: 7-9 ετών (θρησκεία, γραφή, ανάγνωση, μαθηματικές και φυσικές επιστήμες), 10-12 ετών (περισσότερο θρησκευτικές σπουδές, εστιάζοντας στις οδηγίες για το ρόλο των γυναικών και τους κανόνες περί γάμου και διαζυγίου, τα οικοκυρικά και τις βασικές γνώσεις μαγειρικής), 13-15 ετών (εστίαση στο νόμο της Σαρία και στην ανατροφή των παιδιών).
6 Mah-Rukh Ali, “ISIS and Propaganda: How ISIS Exploits Women”, Reuters Institute for the Study of Journalism, 2015, p.13. [Online at: https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/sites/default/files/research/files/Isis%2520and%2520Propaganda-%2520How%2520Isis%2520Exploits%2520Women.pdf]
7 A. Perešin, “Why Women from the West are joining ISIS”, Cambridge Core, 21 November 2018. [[Online at: https://www.cambridge.org/core/journals/international-annals-of-criminology/article/why-women-from-the-west-are-joining-isis/BABEB21BE14D9E21AF811894226A126F/core-reader]
8 G. Ulas, “Female Radicalisation: Why do Women join ISIS?”, LSE (London School of Economics) Blogs, 15 August 2019. [[Online at: https://blogs.lse.ac.uk/mec/2019/08/15/female-radicalisation-why-do-women-join-isis/]
Το άρθρο πρωτοδημοσιεύθηκε στην επισκόπηση του Τομέα Ρωσίας, Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης (ΤΟ.ΡΕ.ΝΕ) του Ι.ΔΙ.Σ