Η εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία και οι έντονες οικονομικές αντίδρασεις που έχει πυροδοτήσει δεν έχουν προκαλέσει οικονομική ύφεση μόνο στη Ρωσία. Οι επιπτώσεις της απειλούν επίσης την παγκόσμια οικονομία, κλονίζουν τις χρηματοπιστωτικές αγορές και κάνουν τη ζωή πιο επικίνδυνη για όλους, από τους μετανάστες εργάτες του Ουζμπεκιστάν έως τους Ευρωπαίους καταναλωτές και τις πεινασμένες οικογένειες της Υεμένης.
Ακόμη και πριν τα στρατεύματα του Πούτιν εισβάλουν στην Ουκρανία, η παγκόσμια οικονομία βρισκόταν υπό πίεση κάτω από μια σειρά από βάρη: αυξανόμενος πληθωρισμός, αλυσίδες εφοδιασμού, πτώση των τιμών των μετοχών.
Η κρίση στην Ουκρανία μεγέθυνε κάθε απειλή και περιέπλεξε τις πιθανές λύσεις.
«Βρισκόμαστε στην πραγματικότητα σε αχαρτογράφητη περιοχή», δήλωσε ο Κλέι Λόουερι, εκτελεστικός αντιπρόεδρος στο Institute of International Finance, έναν εμπορικό όμιλο παγκόσμιων τραπεζών. «Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν συνέπειες που δεν μπορούμε να προβλέψουμε».
Προς το παρόν τουλάχιστον, η ζημιά στη συνολική παγκόσμια οικονομία φαίνεται να είναι σχετικά μικρή, μόνο και μόνο επειδή η Ρωσία και η Ουκρανία δεν είναι οικονομικές δυνάμεις. Όσο σημαντικοί κι αν είναι σαν εξαγωγείς ενέργειας, πολύτιμων μετάλλων, σιταριού και άλλων εμπορευμάτων, και οι δύο μαζί αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 2% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Οι περισσότερες μεγάλες οικονομίες έχουν περιορισμένη εμπορική έκθεση στη Ρωσία: για τις ΗΠΑ, είναι το 0,5% του συνολικού εμπορίου. Για την Κίνα, περίπου 2,4%.
Εκτός από μια μεγάλη κλιμάκωση του πολέμου που κάθε άλλο παρά αδύνατη, «οι επιπτώσεις στις ΗΠΑ, την Κίνα και το μεγαλύτερο μέρος του αναπτυγμένου κόσμου θα είναι περιορισμένες», λέει ο Άνταμ Σλέιτερ, επικεφαλής οικονομολόγος στην Oxford Economics. Προβλέπει μόνο πτώση 0,2% του παγκόσμιου ΑΕΠ φέτος.
Ωστόσο, η Ρωσία είναι ένας ζωτικής σημασίας προμηθευτής πετρελαίου, φυσικού αερίου και μετάλλων, και οι υψηλότερες τιμές για αυτά τα εμπορεύματα είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσουν οικονομική ζημιά σε όλο τον κόσμο. Η Ευρώπη βασίζεται στη Ρωσία για το 40%σχεδόν του φυσικού της αερίου και το 25% του πετρελαίου της. Για την ευρωπαϊκή ήπειρο, ο πόλεμος της Ρωσίας έχει αυξήσει σημαντικά την πιθανότητα πληθωρισμού, οικονομικής ύφεσης ή και των δύο.
Οικονομική πολιορκία
Εξοργισμένες από την επιθετικότητα του Πούτιν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και άλλα έθνη της Δύσης έχουν βάλει στο στόχαστρο τη Ρωσία με κυρώσεις άνευ προηγουμένου. Έχουν μπλοκάρει την είσοδο μεγάλων ρωσικών τραπεζών στο διεθνές σύστημα πληρωμών SWIFT, έχουν περιορίσει τις εξαγωγές υψηλής τεχνολογίας στη Ρωσία και έχουν περιορίσει σοβαρά τη χρήση των συναλλαγματικών της αποθεμάτων από τη Μόσχα.
Τα γρήγορα και ενιαία διεθνή αντίποινα κατά της Ρωσίας φάνηκαν να αιφνιδιάζουν τον Πούτιν.
Οι κυρώσεις προκάλεσαν γρήγορα ζημιά. Το ρωσικό ρούβλι υποχώρησε σε ιστορικό χαμηλό τη Δευτέρα. Οι καταθέτες έκαναν ουρές στα ΑΤΜ για να κάνουν ανάληψη των χρημάτων τους από το τραπεζικό σύστημα. Αποκομμένοι από το Google Pay και το Apple Pay, οι Ρώσοι δεν μπορούσαν να πληρώσουν στους θαλάμους εισιτηρίων στις σιδηροδρομικές γραμμές του μετρό.
Το Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών προβλέπει ότι η ρωσική οικονομία θα υποστεί διψήφια συρρίκνωση φέτος, χειρότερη ακόμη και από την πτώση της κατά 7,8% το έτος της Μεγάλης Ύφεσης του 2009.
Η Oxford Economics είπε ότι στοιχεία από πολέμους που κυμαίνονται από τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ το 1980-1988 έως τον βομβαρδισμό του ΝΑΤΟ κατά της Σερβίας το 1999 υποδηλώνουν ότι είναι πιθανή μια εκπληκτική κατάρρευση της ρωσικής οικονομίας σε ποσοστό από 50% έως 60%.
Δύσκολοι καιροί για την Ευρώπη
Με την ενεργειακή εξάρτησή της από τη Ρωσία, η οικονομία της Ευρώπης βρίσκεται πλέον σε ιδιαίτερο κίνδυνο.
Οι τιμές του φυσικού αερίου αυξήθηκαν κατά 20% μετά την έναρξη του πολέμου, πέρα από τις προηγούμενες αυξήσεις, και τώρα είναι περίπου έξι φορές υψηλότερες από ό,τι στην αρχή του 2021. Η αύξηση στην τιμή του φυσικού αερίου τροφοδοτεί υψηλότερο πληθωρισμό και διόγκωση των λογαριασμών κοινής ωφελείας. Το αποτέλεσμα είναι ότι τα νοικοκυριά να έχουν λιγότερα χρήματα να ξοδέψουν.
Η οικονομική ύφεση θα μπορούσε να αντισταθμιστεί από την αύξηση των γερμανικών αμυντικών δαπανών. Σε απάντηση στη ρωσική εισβολή, ο καγκελάριος Όλαφ Σολτς είπε ότι η κυβέρνηση θα δεσμεύσει 100 δισεκατομμύρια ευρώ (111 δισεκατομμύρια δολάρια) σε ένα ειδικό ταμείο για τις ένοπλες δυνάμεις της και θα αυξήσει τις αμυντικές δαπάνες πάνω από το 2% του ΑΕΠ.
Οι προβληματικές αλυσίδες εφοδιασμού
Η απροσδόκητα ισχυρή ανάκαμψη του κόσμου από την πανδημική ύφεση έχει δημιουργήσει μια αυξανόμενη ανάγκη των εταιρειών για εξεύρεση πρώτων υλών και εξαρτημάτων για την παραγωγή αγαθών και την κάλυψη της αυξανόμενης ζήτησης των πελατών. Διαταραχές στις ρωσικές και ουκρανικές βιομηχανίες θα μπορούσαν να καθυστερήσουν οποιαδήποτε επιστροφή στις κανονικές συνθήκες.
Ο Μαρκ Ζαντί, επικεφαλής οικονομολόγος στο Moody’s Analytics, δήλωσε ότι η Ρωσία και η Ουκρανία παράγουν μαζί το 70% του παγκόσμιου νέον, κρίσιμο για την κατασκευή ημιαγωγών. Αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό επειδή ο κόσμος, και ειδικότερα οι αυτοκινητοβιομηχανίες, υφίστανται ήδη έλλειψη σε τσιπ.
Όταν η Ρωσία κατέλαβε την Κριμαία από την Ουκρανία πριν από οκτώ χρόνια, οι τιμές του νέον αυξήθηκαν κατά 600%, αν και ο Ζαντί σημειώνει ότι οι κατασκευαστές τσιπ έκτοτε έχουν αποθηκεύσει νέον και αναζητούν εναλλακτικές λύσεις για τις ρωσικές προμήθειες.
Η Ρωσία και η Ουκρανία μαζί προμηθεύουν το 13% του παγκόσμιου τιτανίου, το οποίο χρησιμοποιείται για την κατασκευή επιβατικών αεροσκαφών και το 30% του παλλαδίου, το οποίο χρησιμοποιείται σε αυτοκίνητα, κινητά τηλέφωνα και οδοντικά σφραγίσματα, λέει ο Ζαντί. Η Ρωσία είναι επίσης σημαντικός παραγωγός νικελίου, που χρησιμοποιείται για την παραγωγή μπαταριών ηλεκτρικών αυτοκινήτων και χάλυβα.
Προβλήματα στους γείτονες
Η σύγκρουση και οι κυρώσεις θα δημιουργήσουν επίσης ζημιά στους γείτονες της Ρωσίας στην Κεντρική Ασία. Καθώς το δικό της εργατικό δυναμικό έχει γεράσει, η Ρωσία έχει στραφεί σε νεότερους μετανάστες - εργάτες από χώρες όπως το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν. Οι οικογένειες αυτών των εργαζομένων βασίζονται στα χρήματα που στέλνουν στο σπίτι, τα εμβάσματα από τη Ρωσία
Ακόμη και στο απόγειο της COVID-19 το 2020, τα εμβάσματα από τη Ρωσία προς το Ουζμπεκιστάν ξεπέρασαν τα 3,9 δισεκατομμύρια δολάρια και προς το Κιργιστάν τα 2 δισεκατομμύρια δολάρια, σύμφωνα με τη ρωσική κεντρική τράπεζα.
«Η πίεση στο ρούβλι, οι τραπεζικοί περιορισμοί στους ξένους και, μακροπρόθεσμα, η κατάρρευση της αγοράς εργασίας στη Ρωσία θα έχουν άμεσο και βαθύ οικονομικό αντίκτυπο στην Κεντρική Ασία», δήλωσε ο Γκαβίν Χελφ, ειδικός στην Κεντρική Ασία από το Ινστιτούτο Ειρήνης των ΗΠΑ.
Πίεση στα αποθέματα τροφίμων
Η Ουκρανία και η Ρωσία αντιπροσωπεύουν το 30% των παγκόσμιων εξαγωγών σιταριού, το 19% του καλαμποκιού και το 80% του ηλιελαίου, το οποίο χρησιμοποιείται στην επεξεργασία τροφίμων. Μεγάλο μέρος της ρωσικής και της ουκρανικής επιχορήγησης πηγαίνει σε φτωχές χώρες όπως η Υεμένη και η Λιβύη.
Η απειλή για τα αγροκτήματα στην ανατολική Ουκρανία και η διακοπή των εξαγωγών μέσω των λιμανιών της Μαύρης Θάλασσας θα μπορούσαν να μειώσουν τις προμήθειες τροφίμων ακριβώς όταν οι τιμές είναι στα υψηλότερα επίπεδά τους από το 2011 και ορισμένες χώρες υποφέρουν από ελλείψεις τροφίμων.
Η Άννα Ναγκιουρνέι, καθηγήτρια διαχείρισης κρίσεων στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης Amherst, περιέγραψε τις συνέπειες ως «εξαιρετικά ανησυχητικές».
«Το σιτάρι, το καλαμπόκι, τα λάδια, το κριθάρι, το αλεύρι είναι εξαιρετικά σημαντικά για την επισιτιστική σταθερότητα», λέει η Ναγκιουρνέι, «ειδικά στα φτωχότερα μέρη του πλανήτη».
Με λιμάνια, αεροδρόμια και σιδηροδρομικές γραμμές κλειστά και νεαρούς Ουκρανούς άνδρες να πολεμούν τη ρωσική εισβολή, ρώτησε: «Ποιος θα κάνει τη συγκομιδή; Ποιος θα κάνει τις μεταφορές;»
Αύξηση τιμών
Ο πόλεμος στην Ουκρανία συμπίπτει με μια στιγμή υψηλού κινδύνου για την Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ και άλλες κεντρικές τράπεζες. Το περασμένο έμειναν εμβρόντητοι μπροστά στην αύξηση του πληθωρισμού, μια συνέπεια, κυρίως, της απροσδόκητα ισχυρής ανάκαμψης της οικονομίας.
Τον Ιανουάριο, οι τιμές στις ΗΠΑ αυξήθηκαν 7,5% σε σχέση με ένα χρόνο νωρίτερα, το μεγαλύτερο άλμα από το 1982. Στην Ευρώπη, τα στοιχεία της Τετάρτης είναι πιθανό να δείξουν ότι ο πληθωρισμός αυξήθηκε στο 6% τον περασμένο μήνα από 5,1% τον Ιανουάριο για τις 19 χώρες που χρησιμοποιούν το νόμισμα του ευρώ.
Τώρα, οι μάχες και οι κυρώσεις που έχουν διαταράξει το εμπόριο της Ρωσίας με την παγκόσμια οικονομία απειλούν να αυξήσουν τις τιμές, ειδικά για την ενέργεια: Ρωσία και Ουκρανία, λέει ο Ζαντί, παράγουν μαζί το 12% του παγκόσμιου πετρελαίου και το 17% του φυσικού αερίου.