Oι Συμπληγάδες Πέτρες στην ελληνική μυθολογία ήταν δύο πολύ μεγάλοι βράχοι σ΄ένα θαλάσσιο στενό, που ενώνονταν και αποχωρίζονταν συνεχώς, έτσι ώστε ήταν αδύνατο το ασφαλές πέρασμα ενός πλοίου. Το πρώτο πλοίο που κατάφερε τελικά να περάσει ήταν το πλοίο «Αργώ» με τους Αργοναύτες και τη βοήθεια της θεάς Ήρας. Ο μύθος όμως αναφέρει πως έχασε την πρύμνη του (κατ’ άλλους την πλώρη του). Συγκεκριμένα, ο Φινέας συμβούλευσε τους Αργοναύτες να αφήσουν πρώτα ένα περιστέρι να περάσει ανάμεσα στις Συμπληγάδες, όπως και έγινε. Οι βράχοι έκλεισαν πίσω από το περιστέρι, που έχασε μόνο κάποια φτερά της ουράς του, και όταν ξανάνοιξαν, η «Αργώ» πέρασε με τους Αργοναύτες να κωπηλατούν με όλη τους τη δύναμη. Από τότε, οι δύο βράχοι ακινητοποιήθηκαν.
Ο Όμηρος τις συσχετίζει με τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, δηλαδή με τον Πορθμό της Μεσσήνης στη Σικελία. Ο Στράβων, ο Ηρόδοτος και ο Ευριπίδης πίστευαν πως ήταν η είσοδος του Βοσπόρου από τον Εύξεινο Πόντο. Ο Πλίνιος, επαναλαμβάνοντας τις απόψεις των προηγουμένων, τις ταυτίζει με τις νήσους Φανάρι, και εξηγεί ότι «η ιστορία οφείλεται στο ότι χωρίζονται από πολύ μικρό διάστημα, ώστε από τους εισερχόμενους στη Μαύρη Θάλασσα που τους έβλεπαν καθέτως φαίνονταν δύο, και μετά, όταν η οπτική γωνία γινόταν λίγο πλάγια, εμφανίζονταν σαν να κινούνται και να ενώνονται σε ένα σώμα».
Ουσιαστικά, ο μύθος φανερώνει την αγωνία των πρώτων θαλασσοπόρων που άρχισαν να εκτελούν μεγάλους πλόες σε άγνωστες θάλασσες. Έκτοτε ο όρος χρησιμοποιείται και μεταφορικά για να δείξει την δυσκολία των στενών περασμάτων που συνήθως είναι και στρατηγικής σημασίας.
Οι περιοχές που αναφέρονται παρακάτω και θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε ως τις σύγχρονες συμπληγάδες είναι ιδιαίτερα σημαντικές ως θαλάσσιοι διάδρομοι και θα ήταν καταστροφικό να κλείσουν λόγο πειρατείας ή οποιασδήποτε άλλης αιτίας (πχ πολεμική αναταραχή) καθώς θα δημιουργούσαν ανυπολόγιστες ζημιές στην παγκόσμια ναυτιλία.
Η διώρυγα του Σουέζ
Είναι η μεγαλύτερη διώρυγα του κόσμου, συνολικού μήκους 168 χλμ., ενώ προσθέτοντας τα σημεία αγκυροβολίων και το μήκος της ενδιάμεσης λίμνης, το συνολικό της μήκος φθάνει τα 190 χλμ. Έχει μέγιστο πλάτος, σε ορισμένα σημεία, 160-200 μ. και βάθος 11,60 μ. Διατρέχει κατά διεύθυνση Βορρά – Νότο τον ισθμό του Σουέζ, ενώνοντας τη Μεσόγειο θάλασσα με την Ερυθρά θάλασσα. Αρχίζει από το Πορτ Σάιντ, λιμένα εισόδου στη Μεσόγειο και καταλήγει στον λιμένα Σουέζ που βρίσκεται στο μυχό του ομώνυμου κόλπου της Ερυθράς θάλασσας. Η Μεσόγειος και η Ερυθρά θάλασσα δεν παρουσιάζουν μεταξύ τους υψομετρική διαφορά. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της, η διώρυγα είναι πλεύσιμη κατά μία κατεύθυνση.
Για την πληρέστερη κατανόηση της σημασίας της Διώρυγας Σουέζ κρίνεται αναγκαία η παράθεση των ακόλουθων στοιχείων:
Πριν το κλείσιμο της διώρυγας το 1966, το μέσο βάθος κυμαινόταν στα 38 πόδια και μέσο πλάτος αυτής στα 90 μέτρα. Μετά τον καθαρισμό, την εκβάθυνση, διαπλάτυνση και την επαναλειτουργία της, σήμερα έχει μέσο βάθος 63 πόδια και μέσο πλάτος τα 160 μέτρα που επιτρέπουν έτσι τη διέλευση έμφορτων πλοίων των 150.000 τόνων d.w.
Γενικά η χρήση της διώρυγας του Σουέζ επιφέρει τις ακόλουθες μειώσεις αποστάσεων:
Η απόσταση Περσικού ή Αραβικού Κ. – Μεσογείου (μέσω Ακρωτηρίου Αφρικής) είναι 10.800 μίλια και Ευρώπης 11.100 μίλια. Μέσω Σουέζ η πρώτη είναι 4.700 μίλια και η δεύτερη 6.400 μίλια.
Η απόσταση Μεσογείου – Δυτικών ακτών Αμερικής είναι 12.000 μίλια, ενώ με χρήση της διώρυγας Σουέζ μειώνεται στα 8.300 μίλια.
Επίσης, με το κλείσιμο της διώρυγας το 1966 επήλθε μια περιορισμένη ναυτιλιακή κρίση κυρίως στους λιμένες της Μεσογείου. Συγκεκριμένα από ναυτιλιακά στοιχεία της εποχής η κίνηση στον λιμένα της Τεργέστης από την Μέση Ανατολή μειώθηκε κατά 30%, αλλά και στην Ελλάδα τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά και Περάματος αντιμετώπισαν μείωση επισκευαστικών εργασιών τους κατά 60-75%. Ενώ το 1965 μόνο 5 εκατομμύρια τόννοι πετρελαίου που προορίζονταν για Χώρες της Ανατολικής Ευρώπης ακολουθούσαν την από Ακρωτηρίου θαλάσσια οδό, το 1966 τετραπλασιάσθηκαν οι μεταφορές απ΄ αυτή την οδό για να φθάσουν το 1972 τα διερχόμενα φορτία από το Ακρωτήριο της Αφρικής το 85% του συνόλου του εξαγωγών ακαθάρτου πετρελαίου από τις Αραβικές Χώρες προς τη Βόρεια Αφρική, Μεσόγειο, και Β. Ευρώπη. Από το τονάζ αυτό το 45% μετέφεραν πλέον δεξαμενόπλοια άνω των 200.000 τόνων d.w. Ήταν η εποχή που ξεκινούσε ο γιγαντισμός των πλοίων.
Τα στενά του Βοσπόρου
O Bόσπορος είναι φυσικός πορθμός και σημαντική διεθνής θαλάσσια οδός που βρίσκεται στη βορειοδυτική Τουρκία και αποτελεί μέρος του ηπειρωτικού ορίου μεταξύ της Ευρώπης και της Ασίας και διαχωρίζει την ασιατική από την ευρωπαϊκή Τουρκία. Ο Βόσπορος, η Θάλασσα του Μαρμαρά και ο πορθμός των Δαρδανελίων στα νοτιοδυτικά συναποτελούν τα Τουρκικά Στενά. Όντας ο στενότερος πορθμός του κόσμου που χρησιμοποιείται στη διεθνή ναυσιπλοία, ο Βόσπορος συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Θάλασσα του Μαρμαρά, που η τελευταία με την σειρά της συνδέεται μέσω των Δαρδανελίων με το Αιγαίο Πέλαγος και από εκεί με τη Μεσόγειο.
O Bόσπορος παραμένει στρατηγικά σημαντικός. Αποτελεί βασικό θαλάσσιο δρόμο για τη Ρωσία και την Ουκρανία. Ο έλεγχός του έχει υπάρξει αντικείμενο πολλών εχθροπραξιών στη σύγχρονη ιστορία, ιδιαίτερα του Ρωσοτουρκικού Πολέμου, 1877-1878, καθώς και της επίθεσης των Συμμαχικών Δυνάμεων στα Δαρδανέλια κατά την Εκστρατεία της Καλλίπολης του 1915, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα τελευταία χρόνια τα Τουρκικά Στενά έχουν αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία για την πετρελαιοβιομηχανία. Το Ρωσικό πετρέλαιο, από λιμάνια όπως το Νοβορωσίσκ, εξάγεται από πετρελαιοφόρα στη Δυτική Ευρώπη και τις Η.Π.Α. μέσω των στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων.
Εδώ θα πρέπει να κάνουμε ιδιαίτερη αναφορά στον πορθμό του Κερτς, τον Κιμμέριο Βόσπορο των Αρχαίων,το σημείο που ενώνει τον Εύξεινο Πόντο με την Θάλασσα του Αζόφ και αποτελεί ακόμη και σήμερα ιδιαίτερο σημείο τριβής ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία.
Τα Στενά του Ορμούζ
Τα Στενά του Ορμούζ είναι πορθμός ανάμεσα στον κόλπο του Ομάν και τον Περσικό Κόλπο. Είναι το μόνο θαλάσσιο πέρασμα για το Περσικό Κόλπο και γι’ αυτό έχουν μεγάλη στρατηγική σημασία. Στα βόρεια βρίσκεται το Ιράν και στα νότια τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μουσαντάν, ένα εξκλάβιο του Ομάν. Στο στενότερο σημείο τους, τα στενά έχουν πλάτος 29 ναυτικά μίλια (54 χιλιόμετρα). Περίπου το 35% του πετρελαίου που μεταφέρεται μέσω ακτοπλοϊκών (και 20% των συνολικών) μεταφορών περνάει από τα Στενά του Ορμούζ.
Η σημαντική αυτή πλωτή οδός είναι στρατηγικής σημασίας καθώς συνδέει τους παραγωγούς αργού πετρελαίου στη Μέση Ανατολή με βασικές αγορές σε όλο τον κόσμο. Οι ροές μέσω του στενού διαύλου το 2018 αποτελούσαν περίπου το ένα τρίτο του συνολικού παγκόσμιου πετρελαίου που διαπραγματεύεται στη θάλασσα. Περισσότερο από το ένα τέταρτο του παγκόσμιου εμπορίου υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) διήλθε επίσης από εκεί την προηγούμενη χρονιά.
Τα Στενά Μπαμπ ελ Μαντέμπ
Τα στενά που ενώνουν την Ερυθρά θάλασσα με τον Ινδικό Ωκεανό (Κόλπος του Άντεν) ονομάζονται στενά του Μπαμπ ελ Μαντέμπ ή διαφορετικά από τους ιστορικούς χρόνους Οι Πύλες των Δακρύων.
O Κόλπος του Άντεν βρίσκεται στην Αραβική Θάλασσα ανάμεσα στην Υεμένη της νότιας ακτής της Αραβίας και τη Σομαλία στο Κέρας της Αφρικής.Ο κόλπος είναι επίσης γνωστός ως σοκάκι των πειρατών λόγω της Σομαλικής πειρατείας που πλήττει την περιοχή.
Ο Κόλπος του Άντεν είναι μια σημαντική εμπορική ναυτική δίοδος, ειδικά για το πετρέλαιο του Περσικού Κόλπου, κάτι που τον καθιστά βασικότατο για την παγκόσμια οικονομία. Περίπου το 11% του πετρελαίου θαλάσσιων κοιτασμάτων περνά από τον Κόλπο του Άντεν στο δρόμο του για τη Διώρυγα του Σουέζ, ή κοντινά διϋλιστήρια. Τα κυριότερα λιμάνια κατά μήκος του Κόλπου είναι το Άντεν στην Υεμένη, και η Ζέιλα, Βερβέρη και Μποσάσο στη Σομαλία.
Ο Πορθμός της Μαλάκκα
Ο Πορθμός της Μαλάκκα είναι μία στενή θαλάσσια έκταση, μήκους 805χμ μεταξύ της Μαλαισιανής χερσονήσου και του νησιού Σουμάτρα της Ινδονησίας. Ονομάστηκε έτσι από το σουλτανάτο της Μαλάκκα το οποίο κυριαρχούσε το αρχιπέλαγο μεταξύ του 1400 και 1511. Ο πορθμός είναι από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα ένα από τα πιο κομβικά σημεία του πλανήτη και η κύρια ακτοπλοϊκή δίοδος ανάμεσα στον Ινδικό και στον Ειρηνικό, συνδέοντας τις οικονομίες της Κίνας, της Νότιας Κορέας και της Ιαπωνίας με την Ινδία και το Πακιστάν. Περίπου 94.000 πλοία πλέουν ετησίως δια του πορθμού, μεταφέροντας περίπου το ένα τέταρτο των παγκόσμιων αγαθών, συμπεριλαμβανομένου του πετρελαίου. Στην ανατολική είσοδο του πορθμού δεσπόζει η Σιγκαπούρη,ένα από τα μεγαλύτερα οικονομικά κέντρα της Ασίας. Περίπου στο μέσο του πορθμού επίσης είναι χτισμένη η Κουάλα Λουμπούρ, πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της Μαλαισίας.
Η περιοχή είναι ιδιαίτερα σημαντική για τα συμφέροντα Κίνας, Ινδίας, αλλά και ΗΠΑ οι οποίες έχουν στρέψει το ενδιαφέρον τους στον Ινδικό Ωκεανό και τη Κινεζική Θάλασσα από την εποχή της διακυβέρνησης Ομπάμα. Η Κίνα επεδίωξε να εξασφαλίσει την πρόσβασή της στους κρίσιμους θαλάσσιους διαδρόμους, ιδίως με τη δημιουργία τεχνητών νησιών με αεροδρόμια στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας .Η Ινδία φοβάται ότι η Κίνα θα χρησιμοποιήσει την αυξημένη θαλάσσια ικανότητά της για να δημιουργήσει μια ζώνη ναυτικού αποκλεισμού που θα εκτείνεται από τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας μέχρι τον Περσικό Κόλπο.
Ο πορθμός Μπελτ
Με την ονομασία πορθμός Μπελτ φέρονται δύο πορθμοί στη Βόρεια θάλασσα (Ευρώπη) και συγκεκριμένα εκατέρωθεν της δανικής νήσου Φιονία ή Φιν.
Και οι δύο αυτοί πορθμοί συνδέουν τη θάλασσα της νότιο – νοτιοδυτικής Βαλτικής με τον πορθμό του Κάτεγατ, πλην όμως η ναυσιπλοΐα δια μέσου αυτών είναι δυσχερής λόγω των υφισταμένων ισχυρών θαλασσίων ρευμάτων. Οι πορθμοί αυτοί είναι:
Ο Μέγας Μπελτ (ανατολικά της Φιονίας)
Ο Μικρός Μπελτ (δυτικά της παραπάνω νήσου)
Η διώρυγα του Παναμά
Η διώρυγα του Παναμά είναι η δεύτερη σε ναυτιλιακή σπουδαιότητα, από την άποψη των θαλασσίων μεταφορών, στον κόσμο μετά τη Διώρυγα Σουέζ. Με χρήση ανισοϋψών δεξαμενών ενώνει την επί του Ατλαντικού βόρεια ακτή με εκείνη του Ειρηνικού ωκεανού στα νότια και ουσιαστικά καθιστά περιττό τον περίπλου της αμερικανικής ηπείρου. Στρατιωτικά σήμερα η διώρυγα του Παναμά, συνεχίζει να θεωρείται ουδέτερη θάλασσα. Την στρατηγική της σημασία θα μείωνε το μεγαεπίβολο σχέδιο τηςΔιώρυγας της Νικαράγουα ή Διώρυγα των Φτωχών όπως είχε ονομαστεί, η οποία ομως δεν έχει πραγματοποιηθεί μένοντας στα χαρτιά.
Τα στενά του Μαγγελάνου
Ο Πορθμός του Μαγγελάνου είναι μια θαλάσσια δίοδος (πέρασμα), που βρίσκεται στο νότιο άκρο της Νοτίου Αμερικής και συνδέει τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό ωκεανό. Βρίσκεται στην περιοχή της Παταγονίας. Έχει μήκος 580 χλμ. και πλάτος 20-30 χλμ. Πήρε το όνομά του από τον Πορτογάλο θαλασσοπόρο Φερδινάνδο Μαγγελάνο, που πέρασε από εκεί το 1520, επιχειρώντας τον πρώτο περίπλου της υδρογείου. Το πέρασμα είναι το πιο σημαντικό φυσικό πέρασμα μεταξύ του Ειρηνικού και του Ατλαντικού ωκεανού, αλλά θεωρείται αρκετά δύσκολο να το διαπλεύσει κανείς, επειδή το κλίμα εκεί είναι αφιλόξενο και το πέρασμα πολύ στενό. Συγκεκριμένα στο πιο στενό του σημείο το πλάτος του είναι περίπου 4 χλμ.
Επίλογος
Τα παραπάνω παρουσιάζουν με τον πιο τρανό τρόπο αυτό που γράφει τόσο ο Αμερικανός δημοσιογράφος, συγγραφέας και αναλυτής Ρόμπερτ Κάπλαν στο βιβλίο του «Η εκδίκηση της γεωγραφίας» όπου εξηγεί πως η γεωφυσική διάταξη του πλανήτη είναι ένα από τα κύρια στοιχεία που διαμορφώνει τις συγκρούσεις των λαών, όσο και ο Βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Τιμ Μάρσαλ στο δικό του βιβλίο με τίτλο «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας». Η γεωγραφία πάντα θα θέτει όρια στους ηγέτες του κόσμου και οι θαλάσσιες συμπληγάδες πάντα θα αναζητούν ναυτικές δυνάμεις για να τις κατακτήσουν.
Πρώτη δημοσίευση στο Geopolitics and Daily News