Το φλέγον ζήτημα των ημερών μας είναι η εμφάνιση και η εξάπλωση του κορονοϊού, που πρωτοεμφανίστηκε στην Ουχάν της Κίνας και διαδόθηκε στις υπόλοιπες γωνιές του πλανήτη μέσω της μετακίνησης των πληθυσμών όπως αυτή διεξάγεται στα πρότυπα του μοντέλου της παγκοσμιοποίησης. Πέραν της βαρύτατης απώλειας σε ανθρώπινες ζωές, ο κορονοϊός τείνει να σχηματίζει μια καινούργια κανονικότητα με εμφανείς γεωπολιτικές προεκτάσεις στο μοτίβο που επικρατούσε έως σήμερα. Ποιες είναι οι επιπτώσεις του κορονοϊού και πώς αυτές μπορούν να αλλάξουν την έως πρότινος γνωστή μορφή του κόσμου μας: θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη συνεργασία των κρατών σε ένα κοινό μέτωπο κατά του ιού ή θα οξυνθούν οι ήδη υπάρχουσες διαμάχες και διακρατικοί ανταγωνισμοί;
Αρχικά, γνωρίζουμε ότι η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί μια αλληλεξάρτηση μεταξύ των οικονομιών, των πολιτισμών αλλά και των πληθυσμών σε όλο τον κόσμο, μέσω του διασυνοριακού εμπορίου αγαθών, υπηρεσιών, αλλά και της κυκλοφορίας ανθρώπων και πληροφοριών. Ωστόσο, με την πρωτόγνωρη αυτή κατάσταση είναι πολλοί εκείνοι οι αναλυτές που πιστεύουν ότι η πανδημία του κορονοϊού θα δοκιμάσει τις αντοχές της παγκοσμιοποίησης.
Αυτό που παρατηρήθηκε κατόπιν της αύξησης των κρουσμάτων, είναι μια εσωστρέφεια των κρατών όπου το κάθε κράτος θεσπίζει τα δικά του μέτρα προκειμένου να αντιμετωπίσει τις συνέπειες του ιού και να περιορίσει όσο το δυνατόν την εξάπλωσή του. Ως εκ τούτου, τέθηκαν περιορισμοί στο διεθνές εμπόριο αλλά και στις ροές των ανθρώπων μέσω ταξιδιωτικών απαγορεύσεων, ή της εισήγησης επιπλέον όρων για απόκτηση βίζας. Συνεπώς, αυτή η εθνικοποίηση των οικονομιών και των πολιτικών μπορεί να φέρει καίριο πλήγμα στην παγκοσμιοποίηση μέσω της διαταραχής στις διεθνείς συναλλαγές και της μείωσης της κυκλοφορίας των προσώπων, ενώ παράλληλα θα ενισχύσει τους εθνικιστές που επιδιώκουν περισσότερα μέτρα προστατευτισμού αλλά και ελέγχου των μεταναστευτικών ροών. Με αυτόν τον τρόπο, ενδέχεται να δοθεί προτεραιότητα στις κοινωνικές ανάγκες έναντι των ατομικών ελευθεριών ενώ παράλληλα, η εθνική δράση φαίνεται ότι θα υπερνικήσει τη διεθνή συνεργασία.
Ο ιός εντοπίστηκε τον Νοέμβριο του 2019 στην κινεζική πόλη Ουχάν αλλά καθώς αρχικά έγινε απόκρυψη της εμφάνισής του είχε ως αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί στην ενημέρωση του κόσμου, στην παύση των ταξιδιών και θα έδινε τη δυνατότητα να διεξαχθούν σε ευρεία κλίμακα τα τεστ εντοπισμού του ιού. Αν και αυτός θα ήταν λόγος διάβρωσης της εικόνας της Κίνας, αυτό που παρατηρείται σήμερα είναι ότι η χώρα αναδιοργανώνεται προκειμένου να ανακάμψει από τις επιπτώσεις του κορονοϊού στο εσωτερικό της, προσφέροντας παράλληλα βοήθεια και σε άλλες χώρες βελτιώνοντας τις οργανωτικές τους ικανότητες. Με αυτόν τον τρόπο πλέον εμφανίζεται ως ηγετική δύναμη παγκοσμίως στη μάχη κατά της πανδημίας προσφέροντας και σε άλλες χώρες απαραίτητο εξοπλισμό σε μάσκες και αναπνευστήρες. Μάλιστα, σε αυτό το σημείο διαφαίνεται η βαρύτητα των ελλείψεων της Αμερικής σε διαθέσιμο εξοπλισμό, καθώς δεν διαθέτει έτοιμα αποθέματα και θα έπρεπε να εισάγει μάσκες από την Κίνα, η οποία έχει συγκριτικό πλεονέκτημα σε αυτόν τον τομέα εφόσον αποτελεί τη μεγαλύτερη παραγωγό σε χειρουργικές μάσκες.
Από την άλλη, πρέπει να ληφθεί υπόψιν το γεγονός ότι στην Ουχάν έχουν γραφεία οι περισσότερες κορυφαίες εταιρείες στον κόσμο όπως και πολλές υψηλής τεχνολογίας εταιρείες, γεγονός που καθιστά αλληλένδετες τις οικονομίες των κρατών και έτσι αν υπάρξει ισχυρή οικονομική κρίση στην περιοχή αυτό θα έχει αντίκτυπο και στις υπόλοιπες χώρες. Αυτό αντανακλάται και στην κατακόρυφη πτώση στα χρηματιστήρια παγκοσμίως.
Όσον αφορά την ΕΕ, το κλείσιμο των συνόρων βρίσκεται σε διαμετρική αντίθεση με τις ιδέες και τις αξίες που αυτή πρεσβεύει και όπως αποκρυσταλλώθηκαν στη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1991, όταν εγκαινιάστηκε η ιδέα των ανοιχτών συνόρων με τις τέσσερις ελευθερίες της ΕΕ, ήτοι την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, κεφαλαίου, υπηρεσιών και ανθρώπων. Η κρίση του κορονοϊού ανέδειξε τον πυρήνα των προβλημάτων της ΕΕ: ναι μεν έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος σε ορισμένους τομείς και πολιτικές με την ενοποίηση και αλληλεγγύη των κρατών-μελών της, ωστόσο, όταν τα περιθώρια κέρδους στενεύουν και το κόστος είναι μεγαλύτερο του κέρδους τότε διαφαίνεται η σημασία του κράτους ως κυρίαρχου δρώντος στην παγκόσμια σκακιέρα. Σε αυτές τις δύσκολες ώρες, κράτη που δοκιμάζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από την πανδημία όπως η Ιταλία, δέχονται βοήθεια από την Κίνα, τη Ρωσία και την Κούβα σε μια υποδειγματική άσκηση ήπιας ισχύος.
Ένας άλλος τομέας που πλήττεται παγκοσμίως είναι η αγορά ενέργειας όπου λόγω του κορονοϊού η τιμή του πετρελαίου έχει εμφανίσει πτώση κατά 2/3 από τις αρχές του 2020, δίνοντας αφορμή για έναν πόλεμο στις τιμές όπου οι πετρελαιοπαραγωγοί χώρες θα δίνουν μάχη για να λάβουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μερίδιο αγοράς. Η Ρωσία και η Σαουδική Αραβία βρίσκονται σε θέση να παράγουν πετρέλαιο σε χαμηλότερο κόστος σε σχέση με άλλες χώρες όπως οι ΗΠΑ. Αυτό συνεπάγεται ότι οι ΗΠΑ θα αναγκαστεί να εισάγει πάλι πετρέλαιο και να χάσει το μερίδιο της αγοράς που της αναλογεί παρόλο που λόγω του σχιστολιθικού πετρελαίου είχε προβεί σε εξαγωγές. Αν οι χώρες δεν καταλήξουν σε μια συμφωνία σχετικά με την ποσότητα παραγωγής πετρελαίου η ενέργεια θα καταστεί άλλο ένα σημείο τριβής μεταξύ των κρατών.
Εν κατακλείδι, η πανδημία αποτελεί τη νέα κανονικότητα του κόσμου μας με τις πρότερες αξίες και μοντέλα να δοκιμάζονται. Η παγκοσμιοποίηση και η εμβάθυνση της συνεργασίας και αλληλεγγύης των διεθνών οργανισμών φαίνεται να περνάει σε δεύτερη μοίρα καθώς μια κοινωνία που είναι χτισμένη ως επί το πλείστον με οικονομικούς όρους βρίσκεται απροετοίμαστη ενώπιον μιας απρόοπτης κατάστασης. Ο κορονοϊός έθεσε ενώπιον της ανθρωπότητας έναν καθρέφτη όπου το είδωλό της εμφανίζεται ατελές και αδύναμο να στηριχτεί αποκλειστικά σε οικονομικούς όρους, εφόσον ο άνθρωπος είναι ο φορέας κάθε δραστηριότητας και η ζωή του είναι πολύτιμη. Οι γεωπολιτικές ανακατατάξεις θα γίνουν πλήρως εμφανείς όταν θα κοπάσει ο κίνδυνος της πανδημίας. Μέχρι τότε όμως ευχής έργον θα ήταν να υπάρξει πραγματική συνεργασία μεταξύ των κρατών για να ξεπεραστεί ο κίνδυνος με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες.
Πηγές:
M. Kolb, “What is Globalization? And How Has the Global Economy Shaped the United States”, 29 Oct 2018, online at: https://www.piie.com/microsites/globalization/what-is-globalization
A. Αθανασόπουλος, ‘Η «γεωπολιτική του κορωνοϊού» και η «νέα κανονικότητα»’, 24 Μαρ 2020, διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2020/03/24/politics/i-geopolitiki-tou-koronoiou-kai-i-nea-kanonikotita/
P. Legrain, “The Coronavirus Is Killing Globalization as We Know It”, 12 Mar 2020, foreignpolicy, online at: https://foreignpolicy.com/2020/03/12/coronavirus-killing-globalization-nationalism-protectionism-trump/
Κ. Μ. Campbell and R. Doshi, “The Coronavirus Could Reshape Global Order: China Is Maneuvering or International Leadership as the United States Falters”, 18 Mar 2020, foreignaffairs, online at: https://www.foreignaffairs.com/articles/china/2020-03-18/coronavirus-could-reshape-global-order
R. B. Urcosta, “The Geopolitical Consequences of the Coronavirus Outbreak: Will China be forced into “hibernation” amid the epidemic?”, 31 Jan 2020, online at: https://thediplomat.com/2020/01/the-geopolitical-consequences-of-the-coronavirus-outbreak/
S. Kimathi, “Stock marketcs decline as coronavirus crisis worsens”, 24 Mar 2020, online at: https://www.fintechfutures.com/2020/03/stock-markets-decline-as-coronavirus-crisis-worsens/
G. Friedman, “The Coronavirus Closes Borders”, 31 Mar 2020, geopoliticalfutures, online at: https://geopoliticalfutures.com/the-coronavirus-closes-borders/
S. Poggioli, “For Help on Coronavirus, Italy Turns To China, Russia and Cuba”, 25 Mar 2020, online at: https://www.npr.org/sections/coronavirus-live-updates/2020/03/25/821345465/for-help-on-coronavirus-italy-turns-to-china-russia-and-cuba
D. Yergin, “The Oil Collapse: A Pandemic and a Price War Have Together Brought Energy Markets to a Crisis”, 2 Apr 2020, foreignaffairs, online at: https://www.foreignaffairs.com/articles/2020-04-02/oil-collapse