Η Ευρώπη, όπως και ο υπόλοιπος κόσμος, αντιμετωπίζει μια εκτεταμένη κρίση. Το μέτρο της κοινωνικής αποστασιοποίησης -υποχρεωτικό ή και μη- θα είναι μαζί μας για όσο διάστημα διαρκέσει αυτή η πανδημία. Το εν λόγω στοιχείο, σε συνδυασμό με τις συνεχείς διακοπές της αλυσίδας εφοδιασμού και τα υπόλοιπα προβλήματα, παρατείνουν μια ήδη πολύ δύσκολη κατάσταση.
Με βάση τις ενημερωμένες προβλέψεις του ΔΝΤ που κυκλοφόρησαν τον περασμένο μήνα, το πραγματικό ΑΕΠ στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρόκειται να συρρικνωθεί κατά 9,3% το 2020 και στην συνέχεια να αυξηθεί κατά 5,7% το 2021, επιστρέφοντας στα επίπεδα του 2019 μόνο το 2022.
Μια ανάκαμψη για την οικονομία θα μπορούσε να σημειωθεί ταχύτερα, μόνο στην περίπτωση που θα βρισκόταν ένα αποτελεσματικό εμβόλιο κατά του κορονοϊού, ενώ το αντίθετο θα ισχύσει αν ένα νέο μεγάλο δεύτερο κύμα σημειωθεί.
Aυτά εκτιμά μεταξύ άλλων σε άρθρο που υπογράφει ο επικεφαλής του ευρωπαϊκού τμήματος του ΔΝΤ, Πολ Τόμσεν, του οποίου το όνομα είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ελληνική οικονομική κρίση.
Ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες θα αντιμετωπίσουν μια σκληρότερη πορεία ανάκαμψης από άλλες. Αρκετοί καλούνται να ανταπεξέλθουν στην κρίση με μια ήδη αποδυναμωμένη οικονομία, ενώ άλλοι εξαρτώνται από τις βιομηχανίες που είναι πλήρως εξαρτώμενες από τις διασυνοριακές αλυσίδες εφοδιασμού.
Σε αρκετές και μεγάλες χώρες της ευρωζώνης, η αργή ανάπτυξη συνυπάρχει με το υψηλό δημόσιο χρέος και τον περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο, περιορίζοντας την ικανότητα αντιμετώπισης των κραδασμών.
Τα κράτη με τα υψηλότερα χρέη στην Ευρώπη θα υποστούν το βάρος του κοινωνικού αντίκτυπου. Για δεκαετίες ολόκληρες, άλλωστε είδαν το δημόσιο χρέος τους να επιβαρύνεται σε περιόδους προβλημάτων και να σταθεροποιείται, αλλά όχι να επιστρέφει σε καλές εποχές.
Το σταδιακό μοτίβο αύξησης του χρέους συνδέεται και με ένα αδύναμο ιστορικό αντιμετώπισης των διαρθρωτικών ελλείψεων, είτε λόγω της θεσμικής ακαμψίας είτε λόγω της ανεπαρκούς πολιτικής βούλησης. Τα αποτελέσματα της κατάστασης αυτής ήταν η ανεργία και η μετανάστευση, κυρίως αυτή που αφορούσε τους νέους. Ο κορονοϊός είναι μια ασθένεια που προσβάλλει ιδίως τους ηλικιωμένους, πλήττει όμως και την νέα γενιά σημαντικά.
Δημοσιονομικές πολιτικές για μια διαφορετική Ευρώπη
Οι πολιτικοί του κόσμου, αφήνοντας πίσω τα παρασκήνια του παρελθόντος, πρέπει να αρχίσουν να δρουν ενάντια στην νέα κρίση. Στην αρχή της πανδημίας, το lockdown ήταν ένα εργαλείο για την διάσωση ζωών. Οι δημοσιονομικές πολιτικές μειώθηκαν απότομα για να βοηθήσουν την οικονομική δραστηριότητα να επιβιώσει από μια σύντομη αλλά ακραία αναστάτωση, επιστρέφοντας στους κανονικούς ρυθμούς.
Μήνες αργότερα, η δημοσιονομική στήριξη παραμένει εξίσου σημαντική με την αρχή. Όμως καθώς η έξαρση των κρουσμάτων δεν έχει σταματήσει, οι πόροι πρέπει να διατηρηθούν. Τώρα, λοιπόν, είναι η ώρα να σκεφτούμε εκ νέου και να επαναπροσδιορίσουμε τις συνθήκες για την διαμόρφωση μιας σταθερής οικονομίας που δεν θα επιβαρύνει σημαντικά τους μελλοντικούς φορολογούμενους. Όσο μεγαλύτερη είναι η ζημία, τόσο εντονότερη θα είναι η ανάγκη να στοχεύσουμε προσεκτικά στην στήριξη των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών στις χώρες με υψηλό χρέος.
Οι υπεύθυνοι για την χάραξη της πολιτικής πρέπει να κατανοήσουν πως η οικονομία μετά την κρίση μπορεί να φαίνεται πολύ διαφορετική από την οικονομία του 2019. Έχει καταστεί σαφές πως διανύουμε μια κρίσιμη περίοδο και πρέπει να γυρίσουμε σελίδα. Ο Covid-19 μας υπενθύμισε πως το περιβάλλον πρέπει να προστατευτεί, η περιβαλλοντική υποβάθμιση πρέπει να σταματήσει και πως η επένδυση στην ανθεκτικότητα είναι μια καλή πολιτική. Επιπλέον, απαιτείται από εμάς να λάβουμε υπόψη ότι αυτή η πανδημία θα μπορούσε να διαρκέσει αρκετά χρόνια και πως μπορεί να ακολουθήσουν κι άλλες πανδημίες.
Η Ευρώπη πρέπει να αγωνιστεί για μια νέα, πιο πράσινη οικονομία, που μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά ακόμη και με δεδομένη την κοινωνική αποστασιοποίηση. Μπορεί να χρειαστούν πολλά χρόνια για να ολοκληρωθούν τα σχέδια, αλλά οι βάσεις πρέπει να μπουν από τώρα. Σε καμία περίπτωση τα πράγματα δεν μπορούν να παραμείνουν όπως ήταν πριν.
Η διαδικασία για την αλλαγή είναι ήδη σε εξέλιξη και έχει νικητές και ηττημένους. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως και τον υπόλοιπο κόσμο, χιλιάδες υπάλληλοι προσαρμόζονται στην εξ αποστάσεως εργασία, ενώ το ίδιο κάνουν και οι μαθητές. Αμέτρητα καταστήματα κλείνουν, ενώ πολλές άλλες δραστηριότητες, όπως ο τουρισμός, θα χρειαστούν χρόνια για να ανακάμψουν. Ακόμα και οι ανισότητες θα μπορούσαν να αυξηθούν τόσο εντός όσο και εκτός των εθνικών συνόρων. Η διαδικασία για την μετάβαση έχει ξεκινήσει.
Τα δημόσια κεφάλαια πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να συνδράμουν στην απαραίτητη ανακατανομή πόρων, προστατεύοντας παράλληλα τους πιο ευάλωτους. Στην αγορά εργασίας πρέπει να δοθεί έμφαση στην ευελιξία και να διασφαλιστεί ότι τα προγράμματα βραχυπρόθεσμης εργασίας δεν θα θέτουν σε κίνδυνο τους εργαζόμενους.
Στον εταιρικό τομέα, τα προγράμματα στήριξης πρέπει να ενσωματώσουν κίνητρα που ενθαρρύνουν την πρόσληψη από εταιρείες με ισχυρά επιχειρηματικά σχέδια. Καθώς οι ανάγκες ρευστότητας γίνονται ανάγκες φερεγγυότητας, οι κρατικές ενισχύσεις ενδέχεται να πρέπει να περιλαμβάνουν εισφορές κεφαλαίου, ήδη διάφορες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες έχουν ήδη προχωρήσει με αυτόν τον τρόπο. Τέλος, οι δημόσιες επενδύσεις μπορούν και πρέπει να έχουν το προβάδισμα, εστιάζοντας στην πράσινη ενέργεια.
Δεδομένων των διαφορετικών εθνικών συνθηκών, αυτή την ώρα συζητάται έντονα η από κοινού δημοσιονομική δράση της ΕΕ. Η υποστήριξη της ανάκαμψης θα συνεχίσει να απαιτεί σημαντικούς δημοσιονομικούς πόρους. Εστιάζοντας τα κονδύλια της ΕΕ σε χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία, με χαμηλότερα επίπεδα εισοδήματος και μεγαλύτερη περιβαλλοντική ζημία, το πακέτο «Next Generation EU» έχει ως στόχο να βελτιώσει τα αποτελέσματα για την ενιαία αγορά στο σύνολό της.
Ωστόσο, για να γίνει αυτό, είναι ζωτικής σημασίας να χρησιμεύσει ως καταλύτης και όχι ως υποκατάστατο των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και της συνετούς δημοσιονομικής πολιτικής. Με θεμελιώδη όρια στο μέγεθος οποιασδήποτε κοινής βοήθειας της ΕΕ, η ευθύνη για την διασφάλιση της βιωσιμότητας των χρεών θα παραμείνει ακριβώς σε εθνικό επίπεδο. Ακόμη και με χαμηλό κόστος δανεισμού, όλες οι χώρες θα πρέπει να συνεργαστούν με την παροχή αρχικών κινήτρων με αξιόπιστα μεσοπρόθεσμα σχέδια πολιτικής.
Διατήρηση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας
Η κρίση αυτή η οποία ταλανίζει την ανθρωπότητα είναι ένα στοίχημα για όλους και μεταξύ άλλων και για την νομισματική πολιτική, η οποία πρέπει να παραμείνει εξυπηρετική. Mε δεδομένες τις ελλείψεις στην ζήτηση που σχετίζονται με την κρίση και οι οποίες αποδυναμώνουν περαιτέρω τις προοπτικές για τον πληθωρισμό, οι κεντρικές τράπεζες πρέπει να συνεχίσουν να παρέχουν ουσιαστικά κίνητρα, προκειμένου να διασφαλίσουν πως οι χρηματοπιστωτικές αγορές θα παραμείνουν ρευστές.
Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι τα επιτόκια πρέπει να παραμείνουν σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα προς το παρόν, υποστηριζόμενα από καθαρές αγορές περιουσιακών στοιχείων που υπονοούν έμμεσα τα spreads ομολόγων και τον όγκο των εκδόσεων.
Μόλις παρέλθει η περίοδος αυτή, θα προκύψει ανάγκη για ενδοσκόπηση. Η στρατηγική ενδοσκόπηση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας παραμένει πιο αναγκαία από ποτέ.
Μια άλλη, τέλος, προτεραιότητα που θα προκύψει την επόμενη περίοδο θα είναι η διασφάλιση της αδιάλειπτης παροχής τραπεζικής πίστωσης στην οικονομία. Η ιστορία μας έχει διδάξει πως όταν η αποτελεσματική κατανομή αποταμιεύσεων διαλύεται, οι κρίσεις τείνουν να διαρκούν περισσότερο. Μέχρι στιγμής, οι περισσότερες ευρωπαϊκές τράπεζες έχουν το κεφάλαιο και την ρευστότητα που χρειάζονται για να επεκτείνουν τις πιστώσεις.
Ωστόσο, καθώς η κρίση θα επεκτείνεται, θα υπάρξουν πολλές αθετήσεις υποχρεώσεων, κάτι το οποίο με την σειρά του θα μπορούσε να σπαταλήσει τα τραπεζικά αποθέματα και να θέσει σε κίνδυνο την ικανότητα δανεισμού. Επομένως, πιθανότατα, η διάρκεια της κρίσης αυτής θα είναι και ο παράγοντας που θα καθορίσει το μέλλον.
Όσο πιο μεγάλη σε διάρκεια είναι η πανδημία, τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η διαταραχή στο χρηματοοικονομικό σύστημα και τόσο πιο αργή η ανάκαμψη μετά την πανδημία. Είναι ζωτικής σημασίας οι επόπτες να προετοιμάσουν τις τράπεζες για το επόμενο τεστ. Πρέπει να τηρηθούν ισχυρά πρότυπα δανεισμού, να προβλεφθούν οι απώλειες για πλήρη διαφάνεια και να επιδιωχθούν ενεργά οι αναδιαρθρώσεις των επισφαλών περιουσιακών στοιχείων για την διατήρηση των αξιών. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να αποδειχθεί απαραίτητη η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.
Πολυεπίπεδοι στόχοι
Με τόσες προκλήσεις να υψώνονται μπροστά μας, η διαχείριση της τεράστιας αυτής κρίσης θα απαιτήσει μια ολοκληρωμένη και μακρόχρονη προσέγγιση. Η έμφαση που δόθηκε αρχικά στο άνοιγμα των φορολογικών και νομισματικών πυλών ήταν το πρώτο σωστό βήμα. Με την πάροδο του χρόνου όμως, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να σκεφτούν και άλλα ζητήματα. Οι δύσκολες μεταρρυθμίσεις πρέπει να επιδιωχθούν με νέα αποφασιστικότητα.
Οι πρωταρχικοί πολιτικοί στόχοι είναι κυρίως δύο: Nα σωθούν οι ζωές και να διασφαλιστεί πως από την Ευρώπη θα αναδυθεί μια πιο πράσινη και ασφαλής οικονομία, στην οποία οι μελλοντικές γενιές θα μπορούν να ευδοκιμήσουν ισότιμα.