1. Όλοι οι άλλοι είχαν συνθηκολογήσει ή υποχωρήσει. Εμείς όχι.
Πολωνία: πολέμησε έχασε τον ανθό της νεολαίας της.
Δανία: δεν πολέμησε.
Νορβηγία: κατελήφθη γρήγορα παρά την υποστήριξη συμμάχων.
Το ίδιο συνέβη με Βέλγιο και Ολλανδία.
Η Γαλλία πολέμησε 40 ημέρες πριν συνθηκολογήσει ατιμωτικά.
Ουγγαρία, Ρουμανία και Σλοβακία πήγαν με τον άξονα.
Η ΕΣΣΔ, σύμμαχος της Γερμανίας, κατέλαβε και προσάρτησε Πολωνία, αρχικώς, μετά Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία. Επίσης τη Φινλανδία υποχρεώνοντάς τη σε συνθηκολόγηση.
Μοναδική χώρα που πολεμούσε, η Βρετανία.
2. Υπήρχαν σχεδιασμοί για κοινή δράση με άλλα κράτη. Δεν θα πολεμούσαμε μόνοι μας. Κι όμως πολεμήσαμε μόνοι μας.
Το 1939 η Ιταλία κατέλαβε την Αλβανία.
Ελλάδα και Τουρκία ανησύχησαν.
Εστράφησαν προς τη Βρετανία και τη Γαλλία.
Τον Απρίλιο του 1939 οι δύο Μεγάλες Δυνάμεις εγγυήθηκαν ότι θα προσέφεραν κάθε δυνατή βοήθεια στην Ελλάδα. Προϋπόθεση ήταν αφ’ ενός να υπάρξει ενέργεια τρίτου κράτους που θα απειλούσε την ανεξαρτησία της Ελλάδος και αφ’ ετέρου η ελληνική κυβέρνηση να αντισταθεί με τις στρατιωτικές της δυνάμεις.
Τον Οκτώβριο του 1939 Αγγλία-Γαλλία, τριμερής με Τουρκία:
Χορήγηση δανείου καθώς και πιστώσεων για την αγορά στρατιωτικού εξοπλισμού με αντάλλαγμα.
«Κάθε δυνατή βοήθεια και υποστήριξη, στην περίπτωση εμπλοκής εχθροπραξίες δυνάμει των εγγυήσεων που είχαν προσφέρει Γαλλία και Βρετανία στην Ελλάδα».
Τον Ιούνιο του 1940. Η κατάρρευση όμως της Γαλλίας είχε αλλάξει τα δεδομένα. Η Τουρκία υπαναχώρησε από τις δεσμεύσεις της. Επέλεξε να παραμείνει ουδέτερη διότι φοβόταν να εισέλθει στον πόλεμο έχοντας ως μόνο ισχυρό σύμμαχο τη Βρετανία. Προτίμησε να περιμένει, αδυνατώντας να κρίνει ποια χώρα θα κέρδιζε τον πόλεμο προκειμένου να προσχωρήσει στο στρατόπεδό της.
Η Βρετανία είχε σχέδια για αποστολή μεγάλων στρατιωτικών δυνάμεων στην Ελλάδα. Δεν εφαρμόσθηκαν για να μην προκληθεί και επέμβει η Γερμανία.
Μόλις, στις 4 Μαρτίου 1941 με την απειλή της γερμανικής επέμβασης έκδηλη, οι Βρετανοί έστειλαν τις πρώτες τους ενισχύσεις και πολεμοφόδια στους Έλληνες.
3. Τα σχέδια αμύνης προέβλεπαν άμυνα πολύ πιο πίσω από τα σύνορα. Δεν ακολουθήθηκαν.
Μετά την κατάληψη της Αλβανίας από τους Ιταλούς, το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο κατάρτισε το σχέδιο «ΙΒ» («Ιταλία-Βουλγαρία»), για την αντιμετώπιση μιας ταυτόχρονης συνδυασμένης επίθεσης από Ιταλία και Βουλγαρία.
Το σχέδιο προέβλεπε επιβραδυντικές αμυντικές ενέργειες στην περιοχή της Ηπείρου, με βαθμιαία υποχώρηση στη φυσικά οχυρή γραμμή Άραχθος-Μέτσοβο-Αλιάκμονας-Βέρμιο διατηρώντας την πιθανότητα μιας περιορισμένης επίθεσης στη Δυτική Μακεδονία. Το σχέδιο αναθεωρήθηκε δύο φορές στη συνέχεια, το «ΙΒα», προέβλεπε την άμυνα στη γραμμή των συνόρων και το «ΙΒβ», το οποίο προέβλεπε άμυνα κάπου ενδιάμεσα, μεταξύ συνόρων και γραμμής υποχώρησης.
Στον υποστράτηγο Χαράλαμπο Κατσιμήτρο, διοικητή της VIII Μεραρχίας, παραχωρήθηκε ελευθερία κινήσεων και αποφάσεων ανάλογα με την κατάσταση που θα διαμορφωνόταν στο πεδίο της μάχης.
Ο διοικητής της VIII Μεραρχίας αποφάσισε ότι δεν θα παραχωρούσε αμαχητί εθνικό έδαφος και οργάνωσε την κύρια αμυντική τοποθεσία βόρεια των Ιωαννίνων στην περιοχή Ελαίας-Καλπακίου και κατά μήκος του ποταμού Καλαμά, παρά τις διαταγές του Γενικού Επιτελείου, που υπογράμμιζαν ότι κύρια αποστολή των δυνάμεων του ήταν η κάλυψη της Δυτικής Μακεδονίας και η φρούρηση της διάβασης του Μετσόβου και των οδών προς Αιτωλοακαρνανία.
4. Είς οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί πάτρης. Το ΟΧΙ του Μεταξά συσπείρωσε ολόκληρο τον ελληνικό λαό.
Ο Ιωάννης Μεταξάς υπήρξε ο δικτάτορας που κατήργησε τη δημοκρατία κι έστειλε εξορία τους πολιτικούς του αντιπάλους.
Ήταν ικανότατος επιτελικός αξιωματικός, είχε προετοιμασθεί σωστά για τον πόλεμο και έδειξε ότι είναι ηγέτης. Είναι μικροψυχία να μην αναφέρομαι τη σημασία του όχι διότι εάν έλεγε ναι, οι Ιταλοί θα έμπαιναν. Το όχι συσπείρωσε γύρω από τον δικτάτορα τον ελληνικό λαό και έκανε τον Μεταξά ηγέτη.
Πρώτο πολεμικό ανακοινωθέν:
«Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από την 5η πρωινήν σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους»
Λιτός και μεστός λόγος. Καμία θριαμβολογία: θα νικήσουμε.
2.500 χρόνια η ίδια φράση: Το υπέρτατο καθήκον.
-Είς οιωνός άριστος: Αμύνεσθαι περί πάτρης.
-Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους
Τίποτα πιο απλό και πιο ιερό.
Η συσπείρωση φάνηκε από τις πρώτες ώρες του αγώνα.
Παράδειγμα ο Δαβάκης.
Οι ολιγομελείς φρουρές στα φυλάκια κατά μήκος των συνόρων γρήγορα ανατράπηκαν από τους 11.000 αλπινιστές της μεραρχίας Τζούλια.
Το βράδυ της 28ης Οκτωβρίου, το σύνολο των δυνάμεων του Δαβάκη αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν υπό το βάρος της ιταλικής επίθεσης.
Οι αλπινιστές συνέχισαν τις επιθέσεις τους την επόμενη μέρα και η κατάσταση για τις ελληνικές δυνάμεις έγινε απελπιστική.
Το σύνολο των ανδρών του Αποσπάσματος Πίνδου είχαν προωθηθεί στην πρώτη γραμμή και ο Δαβάκης αναγκάστηκε να ζητήσει την βοήθεια των κατοίκων της περιοχής για τον ανεφοδιασμό τους. Μέσα από δύσβατα, ολισθηρά και ανεμοδαρμένα μονοπάτια, γέροντες, γυναίκες και παιδιά, μέσα στη νύχτα, στο τσουχτερό κρύο, στο χιόνι και στη λάσπη μετέφεραν στους μαχητές που κρατούσαν τις κορυφές των υψωμάτων πυρομαχικά, εφόδια και τρόφιμα και βοηθούσαν στη μεταφορά των τραυματιών στα μετόπισθεν. Ήταν η συμμετοχή του άμαχου πληθυσμού της περιοχής στο «Έπος της Πίνδου».
Συνεχίσθηκε όλους τους μήνες του αγώνα. Στην αρχή από τους Ηπειρώτες στην Ελλάδα. Στη συνέχεια, όταν ο πόλεμος πέρασε μέσα στην Αλβανία, από τους Βορειοηπειρώτες.
5. Ανατροπή της ιταλικής επιθέσεως-πρώτη συμμαχική νίκη!
Οι Ιταλοί ήταν πολύ δύσκολος αντίπαλος.
Εξοικειωμένοι στον ορεινό πόλεμο. Ειδικές μονάδες αλπινιστών.
Η ιταλική επίθεση-η μάχη της Πίνδου διήρκεσε από τις 28 Οκτωβρίου έως τις 14 Νοεμβρίου 1940.
Στα μέσα Νοεμβρίου είχαν προωθηθεί στο μέτωπο οι επιστρατευμένοι και δυνάμεις από τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.
Οι Έλληνες διέσπασαν τη μεθόριο στις και μπήκαν στην Κορυτσά στις 22 Νοεμβρίου.
Το Α′ και Β′ Σώμα Στρατού προέλασαν στην Ήπειρο, και μετά από σκληρή μάχη κατόρθωσαν να καταλάβουν τους Αγίους Σαράντα, το Πόγραδετς, το Αργυρόκαστρο, ως τις αρχές Δεκεμβρίου και τη Χειμάρρα την παραμονή των Χριστουγέννων. Είχε πλέον καταληφθεί ουσιαστικά ολόκληρη η Βόρειος Ήπειρος.
Μετά έπιασε η βαρυχειμωνιά και στα τέλη Ιανουαρίου η ελληνική προέλαση σταμάτησε.
Οι Έλληνες σταμάτησαν λόγω αριθμητικής υπεροχής, πλέον, των Ιταλών, και λόγω της απομάκρυνσής τους από τα κέντρα ανεφοδιασμού.
6. Η διάλυση της εαρινής επιθέσεως σε ένα ύψωμα, το 731!
9 Μαρτίου 1941: δεκαεπτά ιταλικές μεραρχίες έναντι των δεκατριών ελληνικών και υπό την επίβλεψη του Μουσολίνι προσωπικά, επιτέθηκαν ενάντια στο στενό της Κλεισούρας. Η επίθεση διήρκεσε από 9 έως 20 Μαρτίου και απλά απέτυχε. Η σημαντικότερη μάχη της ”εαρινής επίθεσης” ήταν η μάχη του υψώματος 731.
Σε αυτή τη μύτη του 731 έσπασε όλη η εαρινή επίθεση.
7. Δεν υποχωρήσαμε ούτε με τη γερμανική επίθεση.
Οι Έλληνες ήταν σε ακόμη μειονεκτικότερη θέση καθώς, έχοντας απογυμνώσει τα βόρεια σύνορά τους από όπλα και άνδρες για να κρατήσουν το αλβανικό μέτωπο, ήταν υπερβολικά ευάλωτοι σε μια πιθανή γερμανική επίθεση μέσω Βουλγαρίας
Τον Φεβρουάριο του 1941 ήταν σαφές ότι η Γερμανία επρόκειτο να εισέλθει στη Βουλγαρία για να επιτεθεί στη συνέχεια κατά της Ελλάδος. Ο κύριος όγκος του ελληνικού στρατού βρισκόταν στο μέτωπο της Αλβανίας. Μοναδική ελπίδα να συγκρατηθούν οι Γερμανοί ήταν η απειλή τουρκικής στρατιωτικής ενέργειας κατά της Βουλγαρίας.
Η Τουρκία, όμως δεν επιθυμούσε να δεσμευθεί με μία στρατιωτική κίνηση υπέρ των συμμάχων. Αντί της απειλής ξεκίνησε συνομιλίες με τη Βουλγαρία.
Τελικώς υπεγράφη μία Δήλωση «Τουρκο-βουλγαρικής Φιλίας».
Το πρακτικό αποτέλεσμα της τουρκο-βουλγαρικής συμφωνίας ήταν ότι την 1 Μαρτίου 1941 η Βουλγαρία προσχώρησε στο Τριπλούν Σύμφωνο και κατέστη σύμμαχος της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας. Επιπλέον, στα μέσα Μαρτίου η Τουρκία απέσυρε τα στρατεύματά της στην ανατολική Θράκη
Την 6 Απριλίου 1941 ο γερμανικός στρατός επιτέθηκε στην Ελλάδα καθ’ όλο το μήκος των ελληνοβουλγαρικών συνόρων.
Μόνο έξι από τις εικοσιμία ελληνικές μεραρχίες να αντιμετωπίσουν τη γερμανική επίθεση
Η Ελλάδα επέλεξε συνειδητά να συνεχίσει τον πόλεμο και εναντίον των Γερμανών. Ουδέποτε ετέθη ως θέμα να μην πολεμήσουμε.
8. Λόγος προσωπικός:
Ο παππούς μου, ο Μπαρμπαγιώργης, ο Μπαρμπαθανάσης, ο Λουκάς, οι καθημερινοί άνθρωποι του χωριού μου, της γειτονιάς μου. Αυτοί έκαναν το «θαύμα».
***
Άγγελος Συρίγος
Υφυπουργός Παιδείας & Θρησκευμάτων