Δεν ακούστηκαν πολλά για την επέτειο. Δεν θεωρείται, από την πολιτεία και την κοινωνία, σημαντικό το ότι συμπληρώνονται 90 ακριβώς χρόνια από την εξέγερση της 21ης Οκτωβρίου 1931, γι’ αυτό δεν θα ειπώθηκαν τα δέοντα, δεν θα εκδόθηκαν βαρετές (ή όχι) κομματικές ανακοινώσεις, κανένα κόμμα δεν επέστησε την προσοχή σε αυτή τη μεγάλη επέτειο. Κι όμως, η εξέγερση των Οκτωβριανών, αποτελεί -μαζί με την ΕΟΚΑ- την πιο ολοκληρωμένη, πολύμορφη, συλλογική, κοινωνική και εθνική επανάσταση του κυπριακού Ελληνισμού.
Και εξηγούμε: Από το 1925, η Κύπρος «χρίστηκε» και επίσημα αποικία του βρετανικού στέμματος, οι Τούρκοι αποποιήθηκαν (τυπικά) του ενδιαφέροντός τους για το νησί, την εξουσία είχε ο κυβερνήτης και το Νομοθετικό Συμβούλιο, οι αποφάσεις του οποίου μπορούσαν να ανατραπούν με βασιλικό διάταγμα. Το αποικιακό καθεστώς, που πολύ νωρίς διέψευσε όσους ανέμεναν «ανθρώπινη μεταχείριση» από τους… πολιτισμένους Εγγλέζους, είχε επιβάλει βαριά φορολογία και ο λαός ζούσε υπό οικονομική ανέχεια. Το 1931, ο κυβερνήτης σερ Ρόναλντ Στορς, επέβαλε νέους και βαρύτερους φόρους, το Νομοθετικό Συμβούλιο δεν τους εγκρίνει, πράγμα που ακυρώνει το βασιλικό διάταγμα.
Η παραίτηση του Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημου Μυλωνά από το Νομοθετικό Συμβούλιο, μετά από τα παραπάνω, ήταν σαν χειροβομβίδα με τραβηγμένη την περόνη της, έτοιμη να εκραγεί. Στις 18 Οκτωβρίου, με λόγο που αναγνώστηκε σε όλους τους ναούς, ο Μητροπολίτης Κιτίου ζητά από τον κυπριακό λαό να συμφιλιωθεί και να αγωνιστεί για τον κοινό σκοπό, την ένωση με τη μητέρα Ελλάδα -τότε, η αποαποικιοποίηση περνούσε από την απελευθέρωση, την αυτοδιάθεση και την ένωση, τίποτα δεν μπορούσε να το αμφισβητήσει.
Την 21η Οκτωβρίου παραιτούνται και οι υπόλοιποι Έλληνες από το Νομοθετικό Συμβούλιο και μετά από εκδήλωση στη Λευκωσία, πορεία διαμαρτυρίας ξεκινά για το Κυβερνείο. Παρόμοια, ο λαός διαδηλώνει στο Διοικητήριο Λεμεσού, στην Αμμόχωστο, στην Κερύνεια, στο Πισσούρι. Οι εξεγερμένοι λιθοβολούν και πυρπολούν το Κυβερνείο και μια υπέροχη φλόγα καλύπτει τον ουρανό της Λευκωσίας. Οι αποικιακές Αρχές δεν είχαν καμιά απώλεια, ωστόσο, η μαζική βία του καθεστώτος κάνει για πρώτη φορά την εμφάνισή της στη σύγχρονη κυπριακή ιστορία. Η λαϊκή οργή επικεντρώνεται στα σύμβολα της αποικιοκρατίας (κτήρια, σημαίες, αποθήκες, φορολογικές εισπράξεις και τρία οχήματα) αλλά οι Βρετανοί δείχνουν το σκληρό τους πρόσωπο.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Πέτρο Παπαπολυβίου, οι Βρετανοί, πέραν της δολοφονίας του 15χρονου Ονούφριου Κληρίδη στη Λευκωσία, καθώς έβαλλαν με πραγματικά πυρά κατά του αόπλου πλήθους, προχώρησαν σε ακραία κατασταλτικά μέτρα που θύμιζαν την… οθωμανοκρατία.
Στην Κερύνεια, ο Λοΐζος Λοϊζίδης πέθανε από τα βασανιστήρια, ενώ στα Μανδριά Λεμεσού, ο γέροντας Ιωάννης Σαλλούης, λογχίστηκε από στρατιώτη του στέμματος και απεβίωσε. Ο γέροντας έπρεπε να κουβαλήσει ένα δοκάρι για την ανακατασκευή της γέφυρας που κάηκε στην εξέγερση και το αδίκημά του ήταν ότι δεν περπατούσε γρήγορα. Ο μητροπολίτης Κυρηνείας Μακάριος εξυβρίστηκε και προπηλακίστηκε κατά τη σύλληψή του, ενώ σε χωριά όπως στο Άρσος Λεμεσού, στο Πισσούρι και την Αγκαστίνα, ορισμένοι επιλέχθηκαν τυχαία και ξυλοκοπήθηκαν μέχρι λιποθυμίας από τους Βρετανούς στρατιώτες, με μαστίγια ή όπλα προς παραδειγματισμό.
Η Κύπρος δεν θα ήταν ποτέ η ίδια. Ο κυπριακός Ελληνισμός είχε πια καταλάβει πως οι Άγγλοι δεν διέφεραν από τους Οθωμανούς ή από άλλους κατακτητές, τα χαράτσια και ο πέλεκυς ήταν βαριά και η Παλμεροκρατία επιβεβαίωσε τον σκοπό του στέμματος. Ενωτικοί ή/και κομμουνιστές απομονώθηκαν, «πρόσωπα ιδιαιτέρως επικίνδυνα για την Αποικία» εξορίστηκαν, ειδική φορολογία επιβλήθηκε, εκλογές ακυρώθηκαν, ο Τύπος φιμώθηκε και έγινε μεγάλη προσπάθεια να υποδουλωθεί η ελληνική ταυτότητα, η παιδεία και ο πολιτισμός των Κυπρίων.
Μέχρι σήμερα, τα Οκτωβριανά παραμένουν η πιο ολοκληρωμένη εξέγερση του κυπριακού λαού πριν την ΕΟΚΑ, η χαρακιά στη φορολογική πολιτική των αποικιοκρατών που νόμιζαν πως είχαν να κάνουν με γάιδαρους, η αμφισβήτηση της μεσαιωνικής πολιτικής των Εγγλέζων. Η φωτιά που ομόρφυνε την πεδιάδα και άνοιξε τον δρόμο για μεγάλες και λαμπρές επαναστάσεις.
Πρώτη δημοσίευση στον Φιλελεύθερο Κύπρου