Μία νέα έκθεση στη Μαδρίτη με τίτλο «Ο Μπαλενσιάγκα και η ζωγραφική» στο Εθνικό Μουσείο Τίσεν - Μπορνεμίτσα, που θα διαρκέσει έως τις 22 Σεπτεμβρίου αναδεικνύει πως η πλούσια εικαστική και ενδυματολογική παράδοση της Ισπανίας αποτυπώνεται στις δημιουργίες ενός από τους πιο εμπνευσμένους δημιουργούς μόδας, του καινοτόμου μετρ της υψηλής ραπτικής Κριστόμπαλ Μπαλενσιάγκα (1895 - 1972).
Ο επιμελητής της έκθεσης Ελόι Μαρτίνεθ ντε λα Πέρα παρουσιάζει 90 ενδυματολογικές δημιουργίες του σχεδιαστή με μία επιλογή από πίνακες τω μεγαλύτερων ζωγράφων της Ισπανίας, από τον 16ο μέχρι τον 20ο αιώνα από μουσεία (μεταξύ των οποίων το Μουσείο Πράδο και το Μουσείο Καλών Τεχνών του Μπιλμπάο) και ιδιωτικές συλλογές.
Ο συσχετισμός βασίζεται σε εννοιολογικά στοιχεία, αρχιτεκτονικές μορφές και όγκους και σε χρωματικές απηχήσεις», τονίζεται στην ανακοίνωση του Μουσείου.
Μέσα στον 20ο αιώνα ο Ισπανός σχεδιαστής Κριστόμπαλ Μπαλενσιάγκα εμπλούτισε το βεστιάριο της υψηλής ραπτικής με επαναστατικές ιδέες και σχέδια, που αντλούσαν έμπνευση από την παράδοση της Ισπανίας.
Ο Βάσκος καλλιτέχνης «ενσωμάτωσε» στις δημιουργίες με κάθε υλικό που μπορούσαν να του δώσουν οι παραδοσιακές ενδυμασίες, οι ταυρομαχίες, το φλαμένκο, ο Καθολικισμός και κυρίως η Ιστορία της Τέχνης.
Ο ίδιος είχε δηλώσει κάποτε πως «ένας καλός σχεδιαστής μόδας οφείλει να είναι ένας αρχιτέκτονας για τα πατρόν, ένας γλύπτης για τις γραμμές, ένας ζωγράφος για τα σχέδιά του, ένας μουσικός για την αρμονία και ένας φιλόσοφος για το ταίριασμα των ρούχων».
Από τυπικά μορφολογικής απόψεως το συνταίριασμα κρίνεται απολύτως επιτυχημένο. Μπορεί ο 20ος αιώνας να χαρακτηρίζεται από τη μοντερνικότητα στο σχέδιο της μόδας, όμως οι εφάμιλλες ενός γλυπτού τολμηρές δημιουργίες των βραδινών φορεμάτων του Μπαλενσιάγκα, μοιάζουν βγαλμένες απευθείας από τον καμβά.
Ορισμένες φορές είναι εμφανές πως ο μόδιστρος αντλεί υλικό αμέσως από την Ιστορία της Τέχνης.
Η δημιουργία του «Ινφάντα» του 1939 παρουσιάζει μία μοντέρνα εκδοχή του φορέματος με το μεγάλο «φουρό» της πρωτότοκης πριγκίπισσας (Ινφάντα) Μαργαρίτας της Αυστρίας στον περίφημο πίνακα «Λας Μενίνας» του Ντιέγο Βελάσκεθ (1656).
Ο Μπαλενσιάγκα σχεδίασε το εν λόγω ένδυμα από κρεμ μετάξι και κόκκινο βελούδο το 1936 στο Παρίσι, όπου είχε καταφύγει για να γλιτώσει τον Εμφύλιο Πόλεμο. Όλες οι δημιουργίες του εκείνην την εποχή είναι γεμάτες μνήμες και νοσταλγία για την πατρίδα του.
Το μαύρο χρώμα, που αποτελεί σήμα κατατεθέν του Μπαλενσιάγκα, έχει βαθιές ρίζες στην παράδοση της ισπανικής κουλτούρας.
Στην Αυλή του Φιλίππου Β′ είχε αναδειχθεί μάλιστα ως το κατεξοχήν έμβλημα της υψηλής κοινωνικής θέσης. Το διαχρονικό χρώμα παραμένει και σήμερα «ένα από τα αρχέτυπα της Ισπανικής ταυτότητας», τονίζουν οι διοργανωτές της έκθεσης, ίσως και χάρη στη συμβολή των δημιουργιών του μετρ -το Harper’s Bazaar έγραφε το 1938 σχετικά με το «μαύρο» του πως «είναι τόσο μαύρο, που σε κτυπά σαν γροθιά».
Ένα μαύρο φόρεμα με ψηλό λαιμό, ασορτί κουμπιά και δύο κάθετες λευκές γραμμές να διατρέχουν κομψά όλο το μήκος του, μοιάζει με εκδοχή της στολής ενός Καθολικού ιερέα. Επίσης θυμίζει τον μινιμαλισμό στα συντηρητικά μαύρα φορέματα της Δυναστείας των Αψβούργων, όπως το ρούχο της Δουκίσσης της Μιράνδα, που απαθανατίζεται στον πίνακα του καλλιτέχνη του 16ου αιώνα Χουάν Παντόχα ντε λα Κρουθ. Στο φόρεμα τούτο, η Δούκισσα κοσμεί τα μανίκια και τη φούστα με κοσμήματα, αντίθετα από τη συγκεκριμένη δημιουργία του Μπαλενσιάγκα -ο οποίος όμως χρησιμοποίησε τούτο το διακοσμητικό στοιχείο σε άλλα ρούχα του.
Αλλά και το Καθολικό πνεύμα της Ισπανίας γίνεται απόλυτα σαφές στα ρούχα του μόδιστρου, ιδίως στην αντιπαράθεσή τους με τα έργα του Φρανθίσκο Γκόγια. Το κόκκινο ράσο του καρδινάλιου Λουίς Μαρία ντε Μπορμπόν Βαλιαμπρίγα του 1800 μοιάζει σχεδόν πανομοιότυπο με το κόκκινο φόρεμα και το μπολερό που δημιούργησε ο σχεδιαστής το 1960.
Σε έναν από τους πιο πρόσφατους πίνακες της έκθεσης, το πορτραίτο της Δουκίσσης της Άλμπα που φιλοτέχνησε ο επίσης Βάσκος και γνωστός του Βαλενσιάγα, Ιγνάθιο Θουλοάγα το 1921, παρουσιάζεται στις ενδυματολογικές επιλογές του μοντέλου μία χρωματική πανδαισία που αντλεί στοιχεία από την παράδοση (φλαμένκο) και την Ιστορία της Τέχνης (τις πολύχρωμες φούστες σε πορτραίτα του Γκ’ογια, όπως της Βασίλισσας Μαρίας Λουΐζας. Το φόρεμά της μοιάζει εκπληκτικά με δημιουργία του μετρ του 1952, που χρησιμοποιεί τρία διαδοχικά στρώματα ταφτά.
Μολονότι μία γυναίκα είναι δύσκολο να χορέψει φλαμένκο φορώντας ένα τόσο βαρύ φόρεμα, όμως η κυματιστή κίνηση του φλαμένκο αποτελεί τον πρώτο συσχετισμό που κάνει κανείς αντικρίζοντας την αρχιτεκτονική δομή του.
Ο Μπαλενσιάγκα άνοιξε τον πρώτο οίκο μόδας το 1919 και απέκτησε γρήγορα φήμη -μεταξύ των πελατών του ήταν και μέλη της βασιλικής οικογένειας. Το 1937 κατέφυγε λόγω του ισπανικού εμφυλίου στο Παρίσι όπου συνεργάστηκε με τον Κοκό Σανέλ και την Έλσα Σκιαπαρέλι.
«Μόνο ο Μπαλενσιάγκα είναι αληθινός couturier. Μόνο εκείνος διαθέτει την ικανότητα να κόψει το ύφασμα, να συναρμολογήσει μια δημιουργία και να τη ράψει στο χέρι, οι υπόλοιποι είναι απλώς σχεδιαστές», έλεγε η Κοκό Σανέλ.
Απώλεσε την πρωτοκαθεδρία του «βασιλιά της υψηλής ραπτικής» στα τέλη του ’60, όταν επικράτησε η τάση του πρετ-α-πορτέ (του «έτοιμου ενδύματος») που καθιέρωσε ο Ιβ Σαιν Λοράν, εξού και το 1968 αποφάσισε να κλείσει τον οίκο του.
Βεβαίως, ο οίκος υψηλής ραπτικής που ίδρυσε ο Μπαλενσιάγκα εξακολουθεί να υπάρχει υπό τη διεύθυνση του προκλητικού δημιουργού Ντέμνα Γκβασάλια, όμως οι σημερινές δημιουργίες που προτείνει ουδεμία σχέση έχουν με τα πανάκριβα υλικά και τις λεπτεπίλεπτες λεπτομέρειες που διέκριναν τα ρούχα που «λάνσαρε» στις πασαρέλες και στην αγορά ο Ισπανός σχεδιαστής.
(Με πληροφορίες από Artsy Magazine, El Pais, ΑΠΕ, https://www.museothyssen.org)