Η θριαμβευτική νίκη του Τραμπ και η γνωστή ρήση του πως είναι σε θέση να επιλύσει τον πόλεμο στην Ουκρανία μέσα σε ένα 24ωρο, αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον αν ανατρέξει κανείς στο ιστορικό των διαπραγματεύσεων που έχουν υπάρξει μέχρι στιγμής.
Το κείμενο που ακολουθεί περιγράφει την πορεία των διαπραγματεύσεων, το ιστορικό τους, την μεταβλητότητα των ρωσικών απαιτήσεων στην διάρκεια του χρόνου και θέτει ένα ερώτημα εν όψει της διαφαινόμενης μεσολάβησης του νέου Αμερικανού Προέδρου. Το ερώτημα που θέτει είναι το εξής:
Θα προσφέρει στον Πούτιν τον Ζελένσκι ως «Ζακούσκι» ή θα λάβει υπόψη του και τον ευρωπαϊκό παράγοντα που άλλα επιθυμεί αλλά δεν αντέχει να τα υποστηρίξει για πολύ χρόνο;
«Ζακούσκι» στην ρωσική γλώσσα είναι ο μεζές.
Τα πρόσφατα δημοσιευμένα έγγραφα στον διεθνή Τύπο από τις πρώτες εβδομάδες της εισβολής αποκαλύπτουν τα σχέδια του Πούτιν να καταστήσει ανίσχυρη τη μεταπολεμική Ουκρανία.
Η αρχική πρόταση τη Ρωσίας για μια «ειρηνευτική συμφωνία» με την Ουκρανία, την οποία συνέταξε το Κρεμλίνο λίγο μετά την έναρξη του πλήρους πολέμου εναντίον της χώρας το 2022. Το έγγραφο αποκαλύπτει ακριβώς τι επιδίωκε η Ρωσία κατά τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου πλήρους κλίμακας και πώς οραματιζόταν το μέλλον της Ουκρανίας αν παραδοθεί.
Η Ρωσία παρουσίασε την πρόταση, η οποία περιέχει έναν κατάλογο προϋποθέσεων για μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός και ειρήνης, στην αντιπροσωπεία της Ουκρανίας κατά τη διάρκεια του τρίτου γύρου συνομιλιών των χωρών στη Λευκορωσία στις 7 Μαρτίου 2022.
Η πρώτη επίσημη συνάντηση μεταξύ Ρώσων και Ουκρανών διαπραγματευτών πραγματοποιήθηκε λίγες μόλις ημέρες μετά την έναρξη του πλήρους πολέμου. Η ουκρανική αντιπροσωπεία, με επικεφαλής τον βουλευτή της Βερχόβνα Ράντα, Ντέιβιντ Αραχαμία, ταξίδεψε στην Πολωνία πριν μεταφερθεί με ελικόπτερο στην κατοικία του Λευκορώσου Προέδρου Αλεξάντερ Λουκασένκο, κοντά στα σύνορα Πολωνίας και Λευκορωσίας. Εκεί, η ομάδα συναντήθηκε με μια ρωσική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον βοηθό του Πούτιν Βλαντιμίρ Μεντίνσκι.
Η γνησιότητα του εγγράφου αυτού έχει επιβεβαιωθεί και από τις δύο πλευρές.
Το έγγραφο αποτελείται από έξι σελίδες που περιέχουν το κύριο κείμενο του σχεδίου συμφωνίας και τέσσερις σελίδες συνημμένων. Τα 18 άρθρα της πρότασης αγγίζουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένων των απαιτήσεων για την ουδετερότητα της Ουκρανίας, την τοποθέτηση των συνόρων και τις ανθρωπιστικές ανησυχίες όπως η γλώσσα, η θρησκεία και η ιστορία.
Η πρόταση γράφτηκε πολύ πριν από την προσάρτηση τεσσάρων ουκρανικών περιοχών από τη Ρωσία τον Σεπτέμβριο του 2022 και δεν περιλαμβάνει τις περιοχές Kherson και Zaporizhzhia. Ωστόσο, περιλαμβάνει το μακροχρόνιο αίτημα της Ρωσίας για την Ουκρανία να παραιτηθεί πλήρως από οποιεσδήποτε αξιώσεις για την Κριμαία και τη Σεβαστούπολη, καθώς και τις περιοχές Ντόνετσκ και Λουχάνσκ.
Στην αρχική εκδοχή αυτής της «ειρηνευτικής συμφωνίας», η Ρωσία επέμενε επίσης στον σχεδόν ολοκληρωτικό αφοπλισμό της Ουκρανίας υπό την επίβλεψη της Μόσχας, στην απομόνωση της χώρας από τη δυτική βοήθεια και στη μακροπρόθεσμη εγκατάσταση ρωσικών στρατευμάτων στα εδάφη που καταλήφθηκαν κατά την διάρκεια των πρώτων εβδομάδων του πολέμου. Ορισμένα από αυτά τα αιτήματα παρέμειναν αμετάβλητα καθ′ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας των διαπραγματεύσεων.
Στις αρχές Μαρτίου, η ουκρανική αντιπροσωπεία συμφώνησε προσωρινά σε αυτό που φαίνεται να ήταν το κύριο αίτημα της Ρωσίας: να γίνει ένα «μόνιμα ουδέτερο κράτος» που δεν θα ενταχθεί ποτέ στο ΝΑΤΟ ή δεν θα επέτρεπε την εγκατάσταση ξένων στρατευμάτων στο έδαφός της. Καθ′ όλη τη διάρκεια της διαπραγματευτικής διαδικασίας το 2022, μέχρι την αναστολή της τον Απρίλιο, το σημείο αυτό παρέμεινε αμετάβλητο και δεν αμφισβητήθηκε από καμία πλευρά.
Οι αρχικές απαιτήσεις της Ρωσίας:
Ο ουκρανικός στρατός πρέπει να μειωθεί στο ελάχιστο: 50.000 άτομα, συμπεριλαμβανομένων 1.500 αξιωματικών (πέντε φορές μικρότερος από τον υπάρχοντα στρατό της Ουκρανίας το 2022).
Η Ουκρανία δεν πρέπει «να αναπτύξει, να παράγει, να εφεύρει ή να αναπτύξει στο έδαφός της πυραυλικά όπλα οποιουδήποτε τύπου με βεληνεκές μεγαλύτερο από 250 χιλιόμετρα». Η Ρωσία διατηρεί επίσης το δικαίωμα να απαγορεύσει στην Ουκρανία να χρησιμοποιεί «οποιονδήποτε άλλο τύπο όπλων που μπορεί να αναπτυχθεί ως αποτέλεσμα επιστημονικής έρευνας» στο μέλλον.
Η Ουκρανία πρέπει να «αναγνωρίσει την ανεξαρτησία» των αυτοαποκαλούμενων «λαϊκών δημοκρατιών» του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ, συμπεριλαμβανομένων όλων των εδαφών εντός των συνόρων των περιοχών Ντόνετσκ και Λουχάνσκ της Ουκρανίας (παρά το γεγονός ότι η Ρωσία ήλεγχε μόνο ένα μέρος αυτών των εδαφών, όπως εξακολουθεί άλλωστε και σήμερα).
Η Ουκρανία πρέπει να αναλάβει το κόστος επισκευής όλης της υποδομής στο Ντονμπάς που είχε καταστραφεί από το 2014.
Η Ουκρανία και οι εταίροι της πρέπει να άρουν όλες τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας και να αποσύρουν όλες τις αγωγές που έχουν κατατεθεί κατά της Ρωσίας από το 2014.
Η Ουκρανία πρέπει να κάνει τα ρωσικά επίσημη κρατική γλώσσα και να αποκαταστήσει όλα τα δικαιώματα ιδιοκτησίας της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας.
Η Ουκρανία πρέπει «να καταργήσει και να απαγορεύσει οριστικά κάθε απαγόρευση συμβόλων που σχετίζονται με τη νίκη κατά του ναζισμού». Με άλλα λόγια, πρέπει να νομιμοποιήσει εκ νέου τα σοβιετικά και κομμουνιστικά σύμβολα.
Τι θα λάμβανε σε αντάλλαγμα η Ουκρανία:
Ουσιαστικά τα μόνα πράγματα που πρόσφερε η Ρωσία στην Ουκρανία σε αυτήν την αρχική πρόταση ήταν ένα «καθεστώς κατάπαυσης του πυρός» και «μέτρα για τη διακοπή των πολεμικών επιχειρήσεων». Δεν έγινε καμία αναφορά για αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων από το ουκρανικό έδαφος. Η Ρωσία δεσμεύτηκε μόνο να μην καταλάβει εδάφη πέρα από αυτά που ήδη ήλεγχε.
Ταυτόχρονα, η Μόσχα ήθελε η Ουκρανία να αποσύρει όλες τις δυνάμεις της στις μόνιμες βάσεις της (ή σε μέρη που «καθορίζονται από τη Ρωσία»), και οι ξένοι εταίροι του Κιέβου να τερματίσουν αμέσως κάθε βοήθεια προς την Ουκρανία και να αποσύρουν οποιοδήποτε προσωπικό εμπλέκεται με τα ουκρανικά στρατεύματα, συμπεριλαμβανομένων των στρατιωτικών συμβούλων.
Τα ρωσικά στρατεύματα, καθώς και οι δυνάμεις της εθνικής φρουράς, επρόκειτο να παραμείνουν στη θέση τους μέχρι να εκπληρωθούν «όλες οι απαιτήσεις αυτής της συμφωνίας». Δεδομένου ότι αυτές οι απαιτήσεις περιλάμβαναν νομοθετικές αλλαγές μεγάλης κλίμακας, αφοπλισμό και διεθνείς εγγυήσεις, η συμφωνία θα μπορούσε να είχε πρακτικά δει τον ρωσικό στρατό να σταθμεύει κοντά στο Κίεβο για χρόνια. Η Ρωσία πρότεινε επίσης τον έλεγχο της διαδικασίας αποχώρησης των στρατευμάτων, επιτρέποντας τη συμμετοχή της Ουκρανίας και, εάν χρειαστεί, του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ.
Στην πράξη τυχόν αποδοχή εκ μέρους των Ουκρανών μιας τέτοιας «ειρηνευτικής συμφωνίας», θα σήμαινε όχι ουδετερότητα, αλλά εξουδετέρωση της Ουκρανίας ως ανεξάρτητου κράτους. Ο στόχος της Ρωσίας από την αρχή ήταν να καταστρέψει την ικανότητα της Ουκρανίας για αυτοάμυνα.
Πέραν αυτού, η τυχόν μακρόχρονη παραμονή ρωσικών δυνάμεων στο ουκρανικό έδαφος προκειμένου να ελεγχθεί η διαδικασία εκπλήρωσης των απαιτήσεων της συμφωνίας, θα ισοδυναμούσε με την κατάληψη του Κιέβου και άλλων μεγάλων πόλεων της Ουκρανίας και με την δημιουργία συνθηκών αποδυνάμωσης των φιλο-Ουκρανών ακτιβιστών και πολιτικών ηγετών.
Η μείωση του ουκρανικού στρατού σε 50.000 άτομα, θα καθιστούσε την χώρα ανίκανη να υπερασπιστεί τον εαυτό της.
Σε αυτή την πρώιμη εκδοχή της «ειρηνευτικής συμφωνίας» της, η Ρωσία ουσιαστικά πρότεινε τους όρους της παράδοσης της Ουκρανίας, σαν να είχε ήδη ηττηθεί κάτι που δεν ίσχυε, φυσικά την εποχή εκείνη.
Πώς άλλαξαν οι όροι της Ρωσίας με την πάροδο του χρόνου:
Οι διαπραγματεύσεις τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου ήταν έντονες: μετά τις αρχικές τους συναντήσεις στο Μινσκ στις αρχές Μαρτίου, οι αντιπροσωπείες της Ρωσίας και της Ουκρανίας πραγματοποιούσαν συχνά κλήσεις, αντάλλαζαν προτάσεις και κατέγραφαν νέες εκδόσεις και αναθεωρήσεις σε καθημερινή βάση.
Από τη συμπεριφορά της ρωσικής αντιπροσωπείας ήταν ολοφάνερο ότι ο Πούτιν επέβλεπε προσωπικά τη διαδικασία: Σε αρκετές περιπτώσεις όταν η ουκρανική αντιπροσωπεία πρότεινε κάτι, ο αρχηγός της ρωσικής αντιπροσωπείας Βλαντιμίρ Μεντίνσκι σηκωνόταν και έφευγε για να τηλεφωνήσει ξεκάθαρα στη Μόσχα. Στη συνέχεια θα επέστρεφε και παρουσίαζε τη αντίδραση του Πούτιν για το θέμα. Ο Πούτιν φαινόταν να ενδιαφέρεται πραγματικά για την υπογραφή κάποιου είδους συμφωνίας.
Συγκρίνοντας τις προτάσεις της Ρωσίας της 7ης Μαρτίου 2022 με την τελευταία έκδοση του σχεδίου συμφωνίας της 15ης Απριλίου του ίδιου έτους, ο βαθμός στον οποίο η αντιπροσωπεία της Ουκρανίας κατάφερε να πείσει τη Μόσχα να μειώσει τις απαιτήσεις της και να αλλάξει βασικά σημεία είναι εντυπωσιακός. Οι Ουκρανοί διαπραγματευτές μπόρεσαν να αφαιρέσουν μερικά από τα πιο επιθετικά σημεία και να συμπεριλάβουν σημαντικά στοιχεία για την Ουκρανία, όπως η ανάγκη για εγγυήσεις ασφαλείας.
Η πιο σημαντική αλλαγή αφορούσε την εγγύηση ασφάλειας για μια ουδέτερη Ουκρανία από τα προτεινόμενα υπογράφοντα κράτη, τα οποία περιλάμβαναν το Ηνωμένο Βασίλειο, την Κίνα, τις ΗΠΑ και τη Γαλλία. Η Ρωσία πρότεινε επίσης να συμπεριληφθεί η Λευκορωσία, ενώ η Ουκρανία πρότεινε την Τουρκία. Αυτό το άρθρο σχεδιάστηκε σύμφωνα με το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ: εάν η Ουκρανία δεχόταν επίθεση στο μέλλον, οι άλλες χώρες θα ήταν υποχρεωμένες να την υπερασπιστούν με στρατιωτικές δυνάμεις.
Μια άλλη βασική αλλαγή αφορούσε την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας και τη διεθνή αναγνώριση των συνόρων της. Τον Μάρτιο του 2022, η προτεινόμενη συμφωνία της Ρωσίας ανέφερε ότι η Κριμαία και η Σεβαστούπολη ήταν μέρος της Ρωσίας, ότι θα υπήρχαν ανεξάρτητες «δημοκρατίες» του Ντόνετσκ και του Λουχάνσκ και ότι η υπόλοιπη Ουκρανία έπρεπε να αφοπλιστεί και να ξαναγράψει τους νόμους της.
Μέχρι τον Απρίλιο, οι δύο πλευρές είχαν συμφωνήσει σε ένα διαφορετικό πλαίσιο: η Ουκρανία θα παρέμενε εντός των διεθνώς αναγνωρισμένων συνόρων της, συμπεριλαμβανομένης της Κριμαίας, της Σεβαστούπολης και ορισμένων απροσδιόριστων εδαφών που δεν θα καλύπτονταν από εγγυήσεις ασφαλείας. Το ανακοινωθέν που εγκρίθηκε στα τέλη Μαρτίου στην Κωνσταντινούπολη ανέφερε ότι το καθεστώς της Κριμαίας και της Σεβαστούπολης θα επιλυόταν διπλωματικά. Η διάταξη ήταν «εκπληκτική», όπως έγραψε το Foreign Affairs το 2024: για πολλά χρόνια, η Ρωσία επέμενε δημόσια ότι η Κριμαία και η Σεβαστούπολη ήταν αναμφισβήτητα ρωσικές περιοχές και τώρα φαινόταν να παραδέχεται σιωπηρά ότι δεν ίσχυε.
Στη συμφωνία του Απριλίου, η ουκρανική και η ρωσική αντιπροσωπεία εξακολουθούσαν να διαφωνούν για το μέγεθος του μελλοντικού στρατού της Ουκρανίας. Η Ουκρανία επέμεινε σε μια δύναμη 250.000 στρατιωτών που ήταν το κατά προσέγγιση μέγεθός της πριν από την πλήρη εισβολή, ενώ η Ρωσία πρότεινε τον περιορισμό της σε 85.000.
Επιπλέον, η ρωσική πλευρά ζήτησε από τα στρατεύματα της Ουκρανίας να καταθέσουν τα όπλα και να επιστρέψουν στους στρατώνες τους.
Σε απάντηση, η ουκρανική πλευρά «αντέστρεψε» το αίτημα: τα στρατεύματα της Ρωσίας να καταθέσουν τα όπλα και να επιστρέψουν στις μόνιμες βάσεις τους.
Ο Μεντίνσκι εξεπλάγη από αυτή την πρόταση, ένας δε από τους Ρώσους συμμετέχοντες αντέδρασε λέγοντας : « Με κάνετε να νοιώθω σαν τα ουκρανικά στρατεύματα να στέκονται στην Κόκκινη Πλατεία και να περιμένετε εμείς να παρατηρούμε έχοντας υψώσει μια λευκή σημαία στο Κρεμλίνο».
Η «πληρωμένη» απάντηση από την ουκρανική πλευρά ήταν: «Απλώς σας ζητάμε το ίδιο πράγμα που ζητάτε εσείς από εμάς».
Τι θέλει ο Πούτιν σήμερα ή ορθότερα τι ήθελε ο Πούτιν μέχρι την 5/11/2024:
Αν η παραπάνω περιγραφή ανταποκρίνεται στην ιστορική αλήθεια – και είναι καθότι στηρίζεται σε δημοσιευμένα κείμενα – δεν υπάρχουν «στόχοι της ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» στην διαδικασία των διαπραγματεύσεων. Η επίκληση και δικαιολόγηση της ρωσικής εισβολής όπως δείχνουν οι συνεχείς αναδιπλώσεις της ρωσικής πλευράς κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων και η επί της ουσίας απεμπόληση του οράματος περί χερσαίου διαδρόμου προς την Κριμαία και ανάκτηση της «Novorossiya», καταδεικνύουν σε μεγάλο βαθμό τα πήλινα ιδεολογικά στηρίγματα του ρωσικού αφηγήματος.
Αυτό που ισχύει και μένει να απαντηθεί από την πλευρά του Πούτιν, είναι ποιες συνθήκες στο πεδίο της μάχης είναι απαραίτητες, για να αποφασίσει να τερματίσει τον πόλεμο.
Για να απαντηθεί αυτό θα πρέπει να εξετασθεί και να «μετρηθεί» το ειδικό βάρος της καθεμιάς και όλων συνολικά των παραμέτρων που ήρθαν να προστεθούν μέχρι την εκλογή του νέου Προέδρου των ΗΠΑ στο πέρασμα από την 5/11/2024 προς την 6/11/2024:
Υπάρχει μια σχετική επικράτηση των ρωσικών δυνάμεων στο ουκρανικό έδαφος στην περιοχή του Ντομπάς.
Η αιφνιδιαστική σχετικά επιτυχής εισβολή των ουκρανικών δυνάμεων στο ρωσικό έδαφος στην περιοχή του Κουρσκ ήρθε να αντισταθμίσει εν μέρει τα ρωσικά κέρδη.
Η παροδική ή αυξανόμενη ρωσική αδυναμία να επιτύχει μία καθοριστικής σημασίας επικράτηση στο πεδίο των μαχών, επιβεβαιώνεται από την «ατιμωτική» για την ρωσική υπερηφάνεια πρόσκληση Βορειοκορεατών στρατιωτών που βρίσκονται ήδη περί την περιοχή του Κουρσκ και εν μέσω γενικού εκνευρισμού εκ μέρους των Ρώσων στρατιωτικών προετοιμάζονται ώστε να επέμβουν στο πεδίο της μάχης για να απομακρύνουν τους Ουκρανούς.
Η τρέχουσα θέση του Πούτιν ως προς τις διαπραγματεύσεις μετά τη διασυνοριακή επίθεση του ουκρανικού στρατού στην περιοχή Κουρσκ της Ρωσίας έχει μεταβληθεί: ο Πούτιν έχει μεταφέρει στον στενό του κύκλο την άποψη ότι η Ρωσία θα πολεμήσει έως ότου η Ουκρανία συνθηκολογήσει πλήρως.
Το ερώτημα που τίθεται ως προς τον νέο Πρόεδρο των ΗΠΑ, όταν έρθει η ώρα της δικής του παρέμβασης προς ποια κατεύθυνση θα οδηγηθεί;
Θα προσφέρει στον Πούτιν τον Ζελένσκι ως «Ζακούσκι» ή θα λάβει υπόψη του και τον ευρωπαϊκό παράγοντα που άλλα επιθυμεί αλλά δεν αντέχει να τα υποστηρίξει για πολύ χρόνο;
***
Μιχάλης Κονιόρδος, εκπαιδευτικός, https://www.core-econ.org/