Στις 6 Ιουνίου 1944, συμπληρώνονται 80 έτη από τη μεγαλύτερη αποβατική ενέργεια στην ιστορία, αυτή της Νορμανδίας, μία ημέρα μετά τον αρχικό προγραμματισμό της, ο οποίος ανετράπη λόγω των καιρικών συνθηκών στο Κανάλι της Μάγχης. Μία απόβαση, η οποία πραγματοποιήθηκε σε ένα παράλιο μέτωπο σε σημαντικό βαθμό προστατευμένο και έμελλε να αλλάξει το ρου της ιστορίας καθώς και της στρατηγικής σκέψης, αλλά ταυτόχρονα να επιβεβαιώσει και κλασικά διδάγματα της Γεωπολιτικής.
Η συνολική αποβατική δύναμη ανήλθε στα 1.200 πολεμικά πλοία, 4.126 αποβατικά πλοία, 10.000 αεροπλάνα, 804 μεταγωγικά πλοία και 156.000 άνδρες εκ των οποίων οι 132.000 μεταφέρθηκαν μέσω πλοίων στις ακτές της Νορμανδίας και οι 23.500 μέσω αεροπλάνων. Εμμέσως και αμέσως, 3 εκατομμύρια προσωπικού εργάστηκαν επί της στρατιωτικής επιχείρησης στη Νορμανδία, στοιχείο που αναδεικνύει ότι, εκτός των δυνάμεων εμπροσθοφυλακής, πολυπληθές πολιτικό και στρατιωτικό προσωπικό συνέβαλε κυρίως σε επίπεδο επιμελητείας.
Με επικεφαλής τον Βρετανό Ναύαρχο Bertram Ramsay, οι βασικοί πυλώνες των δυνάμεων συνίσταντο στην 6η Αερομεταφερόμενη Μεραρχία του Ηνωμένου Βασιλείου η οποία πραγματοποίησε αεραπόβαση ανατολικά της πόλης Καν, στο 1ο Βρετανικό Σώμα Στρατού και στο 30ό Βρετανικό Σώμα Στρατού που – μαζί με καναδικές δυνάμεις – επιχείρησαν στις παραλίες Gold και Juno, στο 5ο Σώμα Στρατού και στο 4ο Σώμα Στρατού των Η.Π.Α. τα οποία ενήργησαν στις παραλίες Utah και Omaha και τέλος στο 4ο Σύνταγμα Αερομεταφερόμενων Καταδρομέων των Ελεύθερων Γάλλων, που μαζί με βρετανικές δυνάμεις, επιχείρησαν στην παραλία Sword.
Οι εν λόγω δυνάμεις, καθώς και οι επόμενες που έφθασαν στη Βόρεια Γαλλία μετά τη δημιουργία των αναγκαίων προγεφυρωμάτων, κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν μία παράκτια αμυντική γραμμή μήκους 2.000 χιλιομέτρων και 12.000 καταφυγίων, με επίκεντρο το Τείχος του Ατλαντικού, οχυρωματικά έργα τα οποία ξεκίνησαν το 1942 και ενισχύθηκαν αποφασιστικά μετά τα τέλη του 1943 υπό τις διαταγές του Στρατάρχη Rommel.
Οι γερμανικές δυνάμεις ήταν διεσπαρμένες, ενώ μόλις στις 25 Ιουνίου κινητοποιήθηκαν περίπου 640.000 άνδρες, όταν όμως οι Σύμμαχοι είχαν ήδη φθάσει τους 1.500.000 και είχαν ήδη υπερκεράσει το γεωγραφικό συγκριτικό μειονέκτημα της Μάγχης εδραιώνοντας το δυτικό μέτωπο.
Οι ενστάσεις του Τσώρτσιλ
Ωστόσο, πέρα από τις ευρέως γνωστές πληροφορίες αναφορικά με την «Επιχείρηση Ποσειδών», αξιοσημείωτα είναι ορισμένα ακόμη επιμέρους σημεία. Το πρώτο αφορά τη δυσκολία να πειστεί ο Winston Churchill (Ουίνστον Τσώρτσιλ) για την εν λόγω επιχείρηση και προς τούτο, επισημάνθηκε στην αρχή ότι επήλθε μια ανατροπή και στη στρατηγική σκέψη με αφορμή τη Νορμανδία. Οι ενστάσεις του Τσώρτσιλ σχετίζονταν με την προηγούμενη εμπειρία του από μία παρόμοια αποβατική ενέργεια και συγκεκριμένα την Εκστρατεία στην Καλλίπολη, η οποία απέληξε σε ήττα των Δυνάμεων της Αντάντ κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταξύ Φεβρουαρίου 1915 και Ιανουαρίου 1916.
Υπενθυμίζεται ότι o Τσώρτσιλ, ως Ύπατος Λόρδος του Βρετανικού Ναυαρχείου, είχε χρηματίσει Επικεφαλής της επίθεσης στα Δαρδανέλια στις 19 Φεβρουαρίου 1915 εναντίον των Οθωμανών. Στις 18 Μαρτίου 1915 πραγματοποιήθηκε αποτυχημένος ναυτικός βομβαρδισμός από συμμαχικά θωρηκτά, τα οποία εισήλθαν στα Στενά και αποχώρησαν με βαριές απώλειες. Παρ’ όλα αυτά, οι Βρετανοί επέμειναν, προετοιμάστηκε απόβαση στην Καλλίπολη και μάλιστα, η Κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου παραχώρησε τη Λήμνο ως ναυτική βάση. Η απόβαση της 25ης Απριλίου κατέληξε στον αποδεκατισμό των συμμάχων από τα οθωμανικά στρατεύματα, τα οποία είχαν εκπαιδευτεί και δρούσαν υπό τις οδηγίες του Γερμανού Στρατηγού Von Sanders. Παρενθετικά αξίζει να σημειωθεί ότι στη Μάχη της Καλλίπολης διακριτά σημαίνοντα ρόλο είχε και ο τότε Αντισυνταγματάρχης Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος ανελίχθηκε ως ηγετική μορφή πολεμώντας με το 57ο Σύνταγμα στο Ακρωτήρι Αρί-Μπουρνού και τον Όρμο Ανζάτς. Όταν αποχώρησαν οι Σύμμαχοι μετά από 8 μήνες μαχών, ο απολογισμός ήταν 250.000 νεκροί, με την Κυβέρνηση των Φιλελευθέρων στη Βρετανία να καταρρέει και τον Τσώρτσιλ να απαλλάσσεται από τα καθήκοντά του εν μέσω της πολεμικής προσπάθειας.
Το εν λόγω τραγικό πάθημα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχε σημαδέψει την πολιτική καριέρα και τη στρατηγική σκέψη του Τσώρτσιλ και τον οδήγησε να αμφισβητεί τη δυνατότητα επίτευξης επιτυχούς αποτελέσματος μέσω εκτεταμένων αποβατικών επιχειρήσεων.
Εντούτοις, τελικά πείστηκε κυρίως από τους Αμερικανούς και τον Στρατηγό Ντουάιτ Αϊζενχάουερ, οι οποίοι θεωρούσαν ότι όσο παρέμενε ενεργό το Ανατολικό Μέτωπο, ο κατακερματισμός των γερμανικών δυνάμεων στη δύση καθιστούσε εφικτή την απόβαση, πέραν φυσικά του γεγονότος ότι αυτή θεωρείτο απολύτως αναγκαία για πολιτικούς λόγους. Εν όψει των διεθνών συσχετισμών της επόμενης ημέρας, οι Σύμμαχοι όφειλαν να αποκτήσουν το μέγιστο δυνατό μερίδιο από τη νίκη εις βάρος των δυνάμεων του Άξονα και να συγκρατήσουν τους Σοβιετικούς στην Ανατολική Ευρώπη.
Η επιχείρηση εξαπάτησης
Παράλληλα, κατά το χρονικό διάστημα που προηγήθηκε της απόβασης και προς την κατεύθυνση του περιορισμού του στρατηγικού κόστους, οι Σύμμαχοι προχώρησαν σε κινήσεις αντιπερισπασμού και παραπληροφόρησης των Γερμανών με σκοπό την εξαπάτησή τους. Εξάλλου, όπως αναφέρει ο Michael Handel στη μελέτη του «Πληροφόρηση και Εξαπάτηση»: «Η εξαπάτηση στον πόλεμο επιβραβεύεται με σπουδαία κατορθώματα και μεγάλες επιτυχίες». Οι Σύμμαχοι δημιούργησαν στρατούς με ρεπλίκες, προκειμένου να παραπλανήσουν τους Γερμανούς, ενώ η διαρροή πληροφοριών για υποτιθέμενη παρουσία της 4ης Βρετανικής Στρατιάς στη Σκωτία παρέσυρε γερμανικές δυνάμεις στα βόρεια. Την ίδια στιγμή, διέρρεαν ότι η 1η Αμερικανική Στρατιά υπό τη διοίκηση του Στρατηγού Patton απειλούσε από τα νοτιοανατολικά, αλλά αυτή ουδέποτε υπήρχε! Είναι χαρακτηριστικό ότι για κάθε βόμβα, η οποία έπεφτε στη Νορμανδία, έπεφταν τρεις σε άλλα δυνητικά θέατρα πολέμου, ενώ το 75% των αερομεταφερόμενων δυνάμεων δεν πολέμησε τις πρώτες ημέρες της απόβασης.
Το αποτέλεσμα της επιχείρησης εξαπάτησης για τη γερμανική πλευρά ήταν το χάος, δηλαδή η πλήρης επιχειρησιακή αποδιοργάνωση των στρατιωτικών δυνάμεων, οι οποίες θα ενεργούσαν για την αποτροπή δημιουργίας δυτικού μετώπου. Είναι αξιοσημείωτο ότι, αρκετές ώρες μετά την απόβαση, ο Χίτλερ συνέχιζε να αμφιβάλει περί του αν επρόκειτο για το βασικό σκέλος της συμμαχικής επιχείρησης κατατάσσοντας ακόμη και αυτό το γεγονός στις συνολικές κινήσεις αντιπερισπασμού των Συμμάχων. Η μαζικότητα των αεροπορικών πληγμάτων σε άσχετα γεωγραφικά σημεία οδήγησε τους Γερμανούς στο απόλυτο βέρτιγκο, το οποίο ξεπέρασαν αφού είχαν δημιουργηθεί ισχυρά προγεφυρώματα στις ακτές της Νορμανδίας και αρκετές ώρες μετά την εκφώνηση του πρωϊνού δελτίου του BBC στις 6 Ιουνίου 1944: «Ναυτικές δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας, του Καναδά, της Ολλανδίας, της Νορβηγίας και της Ελλάδας ενήργησαν σήμερα απόβαση στην Ευρώπη».
Η ελληνική συμμετοχή
Η ελληνική συμμετοχή συνίστατο κυρίως στις κορβέτες «Τομπάζης» και «Κριεζής», οι οποίες υποστήριζαν την απόβαση συνοδεύοντας τη Βρετανική 50ή Μεραρχία Πεζικού στην ακτή Gold, καθώς και συνέδραμαν στο βομβαρδισμό των γαλλικών ακτών και στην αντιαεροπορική κάλυψη της απόβασης από τις επιθέσεις της Luftwaffe. Κατά τις επόμενες ημέρες, συνόδευσαν νηοπομπές από το Πόρτσμουθ της Αγγλίας προς τη Νορμανδία και πραγματοποίησαν ανθυποβρυχιακές περιπολίες κυρίως στο Χερβούργο. Παράλληλα, η ελληνική συμμετοχή περιελάμβανε 4 επιταγμένα πλοία του Εμπορικού Ναυτικού που δρούσαν επί των γραμμών ανεφοδιασμού, ενώ 2 ακόμη ελληνικά πλοία βυθίστηκαν για τη δημιουργία των δύο τεχνητών λιμένων Μάλμπερι στα ανοικτά της Νορμανδίας, μια βρετανική ιδέα εφόσον η κατάληψη των δύο κύριων λιμένων της περιοχής, της Χάβρης και του Χερβούργου, συνιστούσε εξαιρετικά δυσχερή υπόθεση λόγω των γερμανικών οχυρώσεων. Επρόκειτο για προκατασκευασμένους προσωρινούς λιμένες, οι οποίοι συνέβαλαν αποφασιστικά στην επιμελητεία, υποστηρίζοντας τις στρατιωτικές δυνάμεις με πολεμικό υλικό, καύσιμα και τρόφιμα.
Η «σοβιετική συμμετοχή»
Εκτός, όμως, της γιγαντιαίας συμμαχικής προσπάθειας σε υλικοτεχνικό επίπεδο και επίπεδο τακτικής, την επιτυχή έκβαση της απόβασης στη Νορμανδία αλλά και την τελική νίκη κατά των Δυνάμεων του Άξονα εξηγεί και η δέσμευση του μεγαλύτερου μέρους των γερμανικών δυνάμεων στο Ανατολικό Μέτωπο. Ο Χίτλερ στο περιβόητο «Ο Αγών μου» προσπάθησε να αναλύσει τα αίτια της ήττας του γερμανικού στρατού στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σημειώνοντας ότι η διμέτωπη πολεμική προσπάθεια συνιστούσε λάθος και αν η Γερμανία επιθυμούσε να πάρει τη ρεβάνς, όφειλε να μην ανοίξει ξανά δεύτερο μέτωπο. Εν τέλει, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε και μόλις δύο χρόνια μετά, ο Αδόλφος Χίτλερ άνοιξε και… δεύτερο μέτωπο ανατρέποντας τις προβλέψεις του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ!
Έως την ύστατη στιγμή, οι Γερμανοί δέσμευαν μεγάλο μέρος του επιχειρησιακού βάρους τους στην Ανατολική Ευρώπη, καθώς ακόμη και κατά τη χρονική φάση πραγματοποίησης της απόβασης στη Νορμανδία, το θέρος του 1944, η Ε.Σ.Σ.Δ. υλοποίησε την επιχείρηση «Μπαγκρατιόν» κινητοποιώντας 2,5 εκατομμύρια προσωπικού και απελευθερώνοντας τις Βαλτικές Χώρες, τη Λευκορωσία, την Ουκρανία, τη Ρουμανία, την Πολωνία, τη Σλοβακία και την Αυστρία. Επιπροσθέτως, οι Σοβιετικοί διέθεταν την πρόθεση ανάληψης υψηλού κόστους σε ανθρώπινες ζωές, γεγονός που παρέσυρε ολοένα και περισσότερες γερμανικές δυνάμεις στο ανατολικό μέτωπο. Επ’ αυτού, είναι ενδεικτικός ο δισταγμός του Αϊζενχάουερ να εισέλθει πρώτος στο Βερολίνο λίγους μήνες αργότερα, όταν ενημερώθηκε ότι οι απώλειες των Συμμάχων θα άγγιζαν τους 100.000 νεκρούς μόνο από την εν λόγω επιχείρηση, ενώ την ίδια στιγμή ο Zhukov (Γκεόργκι Ζούκοφ), διαθέτοντας την ίδια πληροφόρηση αλλά εκπροσωπώντας ένα καθεστώς περιορισμένης λογοδοσίας, αποφάσισε αμέσως την είσοδο στη γερμανική πρωτεύουσα.
Είναι η Γεωπολιτική, «ανόητε»!
Η προσήλωση των ναζιστικών δυνάμεων στην ανατολή, η εμμονή με το στόχο της στρατηγικής εκμηδένισης της Ε.Σ.Σ.Δ., η εμμονή με το Στάλινγκραντ και ο εν γένει γεωστρατηγικός σχεδιασμός του Χίτλερ εξηγούνταν, ωστόσο, από ένα ακόμη κρίσιμο δεδομένο: τη Γεωπολιτική, την οποία υπέβαλε στη βάσανο μιας «γερμανικής ανάγνωσης». Είναι αναμφίλεκτο το διϊστορικό γεγονός ότι οι διάφορες αναγνώσεις της Γεωπολιτικής – πέραν της ορθής, επιστημονικής και μοναδικής ανάγνωσης – επηρέασαν και επηρεάζουν την εξέλιξη των διακρατικών σχέσεων.
Ο Sir Halford Mackinder ήταν Βρετανός και υπήρξε η κορυφαία μορφή της Κλασικής Γεωπολιτικής. Το 1887, δημοσιεύει την πρώτη μελέτη του με τίτλο «Περί του Σκοπού και των Μεθόδων της Γεωγραφίας», εντός της οποίας εξηγεί ότι «τα πολιτικά ερωτήματα εξαρτώνται από τα αποτελέσματα της φυσικής διάταξης» θέτοντας ως προτεραιότητα την ανάγκη κατανόησης της αλληλεπίδρασης ανθρώπου και περιβάλλοντος. Παράλληλα, διαχώρισε τις πλανητικές δυνάμεις μεταξύ των “Land Wolves” και των “Sea Wolves”, δηλαδή των χερσαίων και των ναυτικών δυνάμεων.
Το 1904, δημοσιεύει την κορυφαία μελέτη του “The Geographical Pivot of History”, στην οποία αναλύει την έννοια της “Heartland”, ήτοι της σημασίας της Κεντρικής Ευρασίας λόγω των πόρων της και υπό το πρίσμα της τότε ανάδυσης της πετρελαιοκεντρικής οικονομίας, ενώ τονίζει ότι όποιος κατέχει τη γεωγραφική ζώνη περιμετρικά της Κασπίας, θα δύναται να ελέγχει τον πλανήτη. Τις δεκαετίες του 1920 και του 1930, η επιρροή της σκέψης του Mackinder περιορίζεται στον αγγλοσαξονικό κόσμο, αλλά όχι στη Γερμανία. Ο έτερος μεγάλος θεωρητικός της εποχής, Karl Haushofer, μελετά τον Mackinder στο Ινστιτούτο Γεωπολιτικής του Μονάχου και εκτιμά ότι η σκέψη του Βρετανού θεωρητικού είναι «η σημαντικότερη μεταξύ όλων των γεωγραφικών κοσμοθεωριών». Απόφοιτοι του εν λόγω Ινστιτούτου υπήρξαν οι Wilhelm Keitel και Alfred Jodl, οι δύο κορυφαίοι στρατηγοί του Χίτλερ και συνδιαμορφωτές της γερμανικής στρατηγικής.
Υπενθυμίζεται, επίσης, ότι κατά τα τέλη του 19ου αιώνα και τις αρχές του 20ού, βασικό θέμα στο δημόσιο διάλογο της Γερμανίας ήταν πως θα καταφέρει να αποκτήσει πρόσβαση σε φυσικούς πόρους και αγορές, προκειμένου να τροφοδοτήσει τη δυναμική βιομηχανική ανάπτυξή της. Από τη μία πλευρά, ορισμένοι υποστήριζαν ότι η Γερμανία έπρεπε να αποκτήσει αποικίες, όπως είχαν πράξει η Βρετανία και η Γαλλία, και προκειμένου να στηρίξει ένα τέτοιο εγχείρημα, έπρεπε να χτίσουν ένα μεγάλο και αξιόμαχο γερμανικό στόλο. Η εν λόγω πρόθεση έγειρε διλήμματα ασφαλείας στην πλευρά της Αντάντ και αποτέλεσε το βασικό αίτιο έναρξης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου καταλήγοντας στη Συνθήκη των Βερσαλλιών.
Από την άλλη πλευρά, υπήρξε η ιδέα του Παγγερμανισμού, σύμφωνα με την οποία η Γερμανία έπρεπε να θέσει υπό την ηγεμονία της το γεωγραφικό χώρο της Κεντρικής και της Ανατολικής Ευρώπης υποτάσσοντας τους σλαβικούς πληθυσμούς και αποκτώντας ομαλή και ασφαλή πρόσβαση στους πόρους της Κασπίας. Εν ολίγοις, η ανάγκη στήριξης του γερμανικού κεφαλαίου και της γερμανικής βιομηχανικής ανάπτυξης κατηύθυνε σε μεγάλο βαθμό τις γεωστρατηγικές αποφάσεις του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, επιτρέποντας εμμέσως την επιτυχή έκβαση της απόβασης στη Νορμανδία.
Με το βλέμμα στην επόμενη ημέρα
Όπως έχει ήδη επισημανθεί, ο στόχος της απόβασης συνυφαινόταν με τη νίκη εναντίον του Γ΄ Ράιχ, αλλά και με την επόμενη ημέρα, δηλαδή με τον καταμερισμό των σφαιρών επιρροής κατά την επαύριον του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το τελευταίο μείζον πολεμικό γεγονός, η τελευταία μείζων ανακατανομή ισχύος σχηματίζει την εκάστοτε διεθνή τάξη, δηλαδή τη διάταξη των δυνάμεων, την κατάσταση των πραγμάτων, στο πλαίσιο της οποίας ουδεμία δύναμη είναι σε θέση υπεροχής, «ώστε να μπορεί να επιβάλλει το νόμο στις άλλες», όπως θα όριζε ο Hedley Bull. Επί παραδείγματι, το σημερινό ανώτατο επίπεδο εξασφάλισης της τήρησης του διεθνούς δικαίου συνίσταται στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., το οποίο απαρτίζεται από πέντε μόνιμα μέλη (Η.Π.Α., Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ρωσία και Κίνα), τα οποία τυγχάνει να θεωρούνται οι βασικοί νικητές της τελευταίας παγκόσμιας πολεμικής αναμέτρησης, ενώ συνέστησαν και τις πρώτες «θεμιτές» πυρηνικές δυνάμεις! Η Γερμανία ή η Ιαπωνία, που διαθέτουν δυνατότητες σε επίπεδο οικονομίας, τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, δε δύνανται έως και σήμερα να αναπτύξουν πυρηνικό οπλοστάσιο.
Καταληκτικά, λοιπόν, οφείλεται να υπογραμμιστεί η σημασία της απόβασης στη Νορμανδία συνολικά για τη μεταπολεμική πορεία της Δυτικής Ευρώπης. Η δυνατότητα των Η.Π.Α. να στηρίξουν παντοιοτρόπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η αποτελεσματική αντιμετώπιση της επιχείρησης «Θαλάσσιος Λέων» από τους Βρετανούς δηλαδή του ναζιστικού σχεδίου εισβολής στα βρετανικά νησιά και η παρουσία αξιόμαχων γαλλικών δυνάμεων μετά την αποτυχία του Γκαίρινγκ να τις εκμηδενίσει στη Δουνκέρκη το Μάϊο του 1940 αποτυπώθηκαν στην επιτυχή έκβαση της απόβασης της Νορμανδίας.
Ό,τι γνωρίσαμε τις επόμενες δεκαετίες οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στη μεγαλειώδη επιτυχία των Συμμάχων, τα 80 χρόνια από την οποία αυτές τις ημέρες συμπληρώνονται. Κατά συνέπεια, δεν πρόκειται απλώς για την επέτειο μιας μεγάλης στρατιωτικής νίκης, αλλά για την επικύρωση επί του πεδίου μιας συγκεκριμένης πρότασης πολιτικής, αλλά και κοσμοθεωρητικής πρότασης, με «αίμα, μόχθο, δάκρυα και ιδρώτα», όπως θα ανέφερε ο Σερ Ουίνστον Τσώρτσιλ.