Κάθε καλοκαίρι, όπως και οι περισσότεροι φαντάζομαι, κάπου μεταξύ Ιούλιο και Αύγουστο φροντίζω να περνάω μερικές μέρες σε κάποιο ελληνικό νησί. Πέρυσι έτυχε να επισκεφτώ για πρώτη φορά τη Νάξο. Θαύμασα την φυσική ομορφιά του νησιού, απόλαυσα τη φιλοξενία του και επισκέφτηκα τους αρχαιολογικούς του χώρους. Από αυτούς τους τελευταίους έφυγα με ανάμεικτα συναισθήματα.
Ξεκίνησα με το Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου. Ένα μουσείο που διαθέτει ένα πολύ μεγάλο αριθμό εκθεμάτων από τη «Πρωτοκυκλαδική περίοδο» και έπειτα, σωσμένα σε άρτια κατάσταση. Ένα μουσείο που δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ή από το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης της Αθήνας και με συνεχή ροή επισκεπτών. Πρέπει να παραδεχτώ πως δεν γνώριζα και δεν περίμενα σε καμία περίπτωση να αντικρίσω ένα τέτοιο θησαυρό κυκλαδικής ιστορίας. Το λυπηρό της ιστορίας είναι πως, δυστυχώς, η οργάνωση, το προσωπικό και ο παραμελημένος χώρος του κτηρίου δεν στέκονται στο ύψος των περιστάσεων. Αγάλματα χωρίς κάποιο προστατευτικό, με αποτέλεσμα οι επισκέπτες να μην διστάζουν όχι απλά να τα αγγίζουν αλλά να τα αγκαλιάζουν για να φωτογραφίζονται. Προθήκες σκονισμένες και σε κακή κατάσταση στις οποίες τα εκθέματα είναι τοποθετημένα κατά δεκάδες με υποτυπώδη ή καθόλου επιγραφή. Ένας χώρος πολύ φτωχός και καθόλου διαδραστικός με τους επισκέπτες. Όσων αφορά το αρμόδιο προσωπικό, δεν παρατήρησα κανένα δείγμα ενδιαφέροντος και όρεξης, ίσως να τους επηρέαζε η συνολική ατμόσφαιρα του χώρου. Πραγματικά μια πολύ λυπηρή εικόνα για έναν πολιτισμό παγκόσμια αναγνωρισμένο, σαν τον Κυκλαδικό.
Την επόμενη μέρα, επισκέφτηκα τον αρχαίο ναό της θεάς Δήμητρας που βρίσκεται στο θρησκευτικό κέντρο του Γύρουλα, μερικά χιλιόμετρα μετά το χωριό Σαγκρί.
Ο ναός αυτός, ιωνικού ρυθμού, είναι καλά διατηρημένος, χρονολογείται περί το 530-520 π.Χ. και αποτελεί κατά πολλούς τον πρόδρομο της αρχιτεκτονικής της κλασικής περιόδου (η κατασκευή του Παρθενώνα ξεκίνησε το 448 π.Χ. και ολοκληρώθηκε 438 π.Χ., έναν αιώνα μετά δηλαδή). Τον ναό βρήκα χωρίς κανένα προσωπικό ή φύλακα. Ένας χώρος δηλαδή προσβάσιμος προς όλους οποιαδήποτε ώρα και μέρα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Τις επόμενες μέρες, επισκέφτηκα τους τρεις κούρους της Νάξου: τον κούρο Απόλλωνα, τον κούρο στο Φλεριό των Μελάνων και τον κούρο στην Ποταμιά.
Είναι γνωστό πως η Νάξος είναι πλούσια σε καλής ποιότητας μάρμαρο. Στην αρχαιότητα άλλωστε λειτουργούσαν δύο λατομεία, το αρχαίο λατομείο του Απόλλωνα και αυτό των Μελάνων. Το μάρμαρό της ήταν αντικείμενο εκμετάλλευσης και εξαγωγής στα γύρω νησιά όπως η Δήλος αλλά και στις ευρύτερες αρχαιοελληνικές πόλεις. Κατά την διάρκεια λοιπόν των μεταφορών, ιδίως των πολύ μεγάλων αγαλμάτων, υπήρξαν και ατυχήματα με αποτέλεσμα κάποια αγάλματα να σπάνε και να εγκαταλείπονται επί τόπου ή σε άλλες περιπτώσεις για κάποιους λόγους (π.χ., ακύρωσης παραγγελίας) να μην ολοκληρώνονται ποτέ.
Έτσι, σήμερα έχουμε τους τρεις κούρους της Νάξου να βρίσκονται παντελώς παρατημένοι σε διάφορα σημεία του νησιού χωρίς περίφραγμα και πολλούς από τους επισκέπτες να μην δείχνουν ίχνος σεβασμού.
Ενδεικτικά να αναφέρω το μαρτύριο του κούρου Απόλλωνα ο οποίος είναι τοποθετημένος σε κλήση και στον οποίο ενήλικες σκαρφαλώνουν πάνω του για να φωτογραφηθούν και παιδάκια για να κάνουν τσουλήθρα. Αναρωτιόμουν τι θα έλεγε αν είχε στόμα να μιλήσει...
Επιπλέον, στην περιοχή των Μελάνων μπορεί κάνεις να επισκεφτεί το Αρχαίο Υδραγωγείο Νάξου 6ου αιώνα π.Χ., όπως και το Αρχαίο Ιερό στις Πηγές του Φλεριού επίσης 6ου αιώνα π.Χ. «αφιερωμένο στους γίγαντες Ώτο και Εφιάλτη, και σε θεότητα της ευφορίας της γης», που βρίσκεται μερικά μέτρα πάνω από τις πηγές του υδραγωγείου. Εδώ να τονίσουμε πως η Νάξος είναι ιδιαίτερα πλούσια σε πηγές νερού, εξού και είναι πλούσια σε βλάστηση η ευρύτερη περιοχή του νησιού.
Οπότε κατά την αρχαιότητα κατασκευάστηκε υδραγωγείο μήκους 11 περίπου χιλιομέτρων για να μεταφερθεί το πόσιμο νερό από τις πηγές του Φλεριού στις γύρω περιοχές για καλλιέργεια αλλά επίσης και στην πρωτεύουσα, ή αλλιώς στη Χώρα.
Σήμερα, ο αρχαιολογικός χώρος και κάποια κομμάτια του υδραγωγείου βρίσκονται σε αρκετά καλή κατάσταση, είναι φανερό πως έχει γίνει καλή δουλειά κατά την διάρκεια των ανασκαφών.
Τέλος να σημειώσουμε πως είναι μία ιδιαίτερα ευχάριστη διαδρομή η όλη η επίσκεψη μιας και ο συνδυασμός της φύσης της περιοχής αναδεικνύει την μοναδικότητα του χώρου. Αυτά που παρατήρησα είναι η μη ύπαρξη του προσωπικού, ξεναγού ή έστω ενός φοιτητή ιστορίας και αρχαιολογίας που να εκπονεί την πρακτική του άσκηση. Τέλος, στη διαδρομή είδα ατελείωτα σκουπίδια σε σημείο που υπήρχε κόσμος που τα μάζευε ο ίδιος.
Άφησα για το τέλος την προϊστορική ακρόπολη Πανόρμου, έναν μοναδικό αρχαιολογικό χώρο που βρίσκεται πάνω σε λόφο στη νοτιοανατολική ακτή της Νάξου με μια καταπληκτική θέα στα Κουφονήσια.
Πρόκειται για μια οχυρωμένη ακρόπολη που αποτελείται από προϊστορικούς λιθόκτιστους οικισμούς και νεκροταφεία του τέλους της 3ης χιλιετίας π.Χ. Ο οικισμός αυτός είναι ένα θαυμάσιο παράδειγμα για την εξέλιξη των κοινωνιών «από τις μικρές αγροτικές στις αστικές» μιας και πρόκειται για μια συλλογική κατασκευή μιας ιεραρχημένης κοινωνίας. Μέχρι και σήμερα δεν έχει ανασκαφεί στο σύνολο του. Πρόκειται για έναν δύσβατο χώρο επίσης χωρίς φύλαξη, που σήμερα έχει καταντήσει βοσκοτόπι.
Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί, πως δεν υπήρχε χρέωση για κανένα αρχαιολογικό μνημείο με εξαίρεση το αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου όπου πληρώσαμε το μηδαμινό ποσό των τριών ευρώ. Διερωτώμαι, μόνο τρία ευρώ αξίζει ο κυκλαδικός πολιτισμός; Ούτε ένα υποτυπώδες περίφραγμα δεν αξίζουν οι κούροι; Ούτε ένα προσωπικό δεν αξίζει ο αρχαίος ναός της θεάς Δήμητρας και η προϊστορική ακρόπολη Πανόρμου;