Περίεργες συμπτώσεις ατομικών και συλλογικών «επετείων» (απώλειες αγαπημένων - Χιροσίμα), και ειρωνικές επαναλήψεις (η Χαβάη δεν καιγόταν λόγω βόμβας στο Περλ Χάρμπορ - το χρώμα του αθηναϊκού θόλου θύμιζε πυρηνική έκρηξη).
Θάνατοι χωρίς πλήρως εξακριβωμένα τα αίτιά τους: «ατύχημα», «ανθρώπινο λάθος», «αύξηση της βίας», «ποιος φταίει;», «τι κάνει η Πολιτεία;» άρθρα, αναρτήσεις, γνώμες, καταγγελίες, αυτόκλητοι τιμωροί.
Οπαδοί, φανατισμός, ο «όχλος», το «περιθώριο», οι «ηγέτες», η «έλλειψη παιδείας». Οι θεωρίες του Gustave Le Bon για τις μάζες και οι επικίνδυνες ακροβασίες του στον γκρεμό των ιδεών, όταν αντιδιαστέλλει τις συλλογικότητες με τα ευάριθμα μέλη μιας «αριστοκρατίας» που τάχα δημιουργεί πολιτισμό. Αν τον είχα δίπλα μου, θα ήθελα (όχι, μη φοβάστε, όχι να τον χτυπήσω, αλλά) να του θέσω το εξής ερώτημα: ποιοι από τους συμμετέχοντες στην ακόλουθη ιστορική σκηνή δημιουργούν πολιτισμό;
Ένας πλούσιος μαικήνας στην Ιταλία του 16ου αι, έχοντας πολλά εισοδήματα από πωλήσεις προϊόντων του ή από τραπεζικές δραστηριότητες, καλεί έναν καλλιτέχνη να του στολίσει το παλάτι σύμφωνα με την τελευταία μόδα: δηλ. με αρχαιοελληνικές μυθολογικές και ιστορικές μορφές, που έφεραν (ίσως αναπλασμένες) στο προσκήνιο οι φιλοπερίεργοι «φιλόλογοι» της εποχής. Στο παλάτι εργάζονται μηχανικοί, μαρμαροτεχνίτες, ξυλουργοί, βοηθοί ζωγράφοι, ενώ στα πίσω διαμερίσματα, στους στάβλους και στα υπόγεια, ένα πλήθος μαγείρων και μαγειρισσών σφάζουν ζώα και ετοιμάζουν φαγητό για το συνεργείο. Στους δρόμους έξω από το παλάτι μαίνονται οι σφαγές ισπανόφιλων-γαλλόφιλων, παπικών-φιλοπροτεσταντών.
Προφανώς, οι δημιουργοί πολιτισμού στην παραπάνω σκηνή είναι αυτοί που «φτιάχνουν», όμως τι από όλα; φαγητό, αγάλματα, φατρίες ή οποιεσδήποτε θεωρίες; oι πολλοί αφανείς και ανώνυμοι μοναχοί ανά τους αιώνες, που έφτιαξαν τόμους από αντιγραμμένα αρχαία κείμενα, χωρίς όμως να τα κάνουν οδηγό ζωής τους, άραγε δεν υπήρξαν δημιουργοί πολιτισμού; και γιατί αυτοί οι μοναχοί διέσωσαν τα αρχαία κείμενα; ποιος τους είχε πει;
Από την άλλη, οι οπαδοί των «κομμάτων» στην παραπάνω σκηνή, δεν δημιουργούν πολιτισμό, διότι καταστρέφουν (ζωές ή πόλεις). Κι αν ισχυριστούμε ότι οι φανατισμένοι προτεστάντες κατέστρεψαν το τότε για να ζούμε εμείς τώρα το μετά τους; Άνθρωποι διαχρονικά σαν αυτούς είναι, άραγε, όλοι τους ανεξαιρέτως μέλη του «απαίδευτου όχλου»; δηλ. οι διαβασμένοι αρχηγοί/ηγέτες των τρομοκρατικών φατριών είναι η «ελίτ του πολιτισμού»;
Ο Οπενχάιμερ δημιούργησε πολιτισμό; οι δήμιοι των θανατοποινιτών; ... του θανάτου αυτό το έργον που θωρούσε. (Ο Καβάφης για το θέαμα του νεκρού Πατρόκλου.)
Ποιος εκπαιδεύει τους «όχλους», αν όχι οι «μορφωμένες αριστοκρατίες»; Προφανώς, εδώ και τόσους αιώνες... δεν καταφέραμε τίποτα!! άραγε η γνώση διαδίδεται από μια ελίτ στα νεότερα μέλη της ή από τις ελίτ στις μη ελίτ;
Τι είναι «γνώση»; η κατοχή πληροφοριών ή και η χρήση τους; πότε μια πληροφορία είναι αξιόπιστη; γιατί μερικοί ασθενείς με αυτοάνοσο ακολουθούν πιστά τις οδηγίες του γιατρού που τους κάνει θεραπεία εκτός της οδηγίας του ιδίου να εμβολιαστούν κατά του covid;
«Τ’ είναι Θεός, τι μη Θεός και τι τ’ ανάμεσό τους;» μεταφράζει ο Σεφέρης τον ευριπίδειο στίχο... Τι είναι «όχλος»; Τι «μορφωμένος»; και ποιο το όριο του «περιθωρίου»;
Ο Αϊνστάιν, λέει, είπε ότι πιο επικίνδυνοι είναι όσοι ανέχονται το κακό και όχι όσοι το προκαλούν. Αυτό το είπε ΠΡΙΝ ή ΜΕΤΑ τη συστράτευσή του στις έρευνες για την ατομική βόμβα; (άσκηση για το σπίτι...)«Παιδιά μου, η βία δεν οδηγεί παρά σε πόνο και περισσότερη βία, δεν λύνει τα προβλήματα!»
«Καλά τους έκαναν τους Ιάπωνες, κυρία, αφού κι εκείνοι στην Κίνα τα ίδια είχαν κάνει στη Ναντσίνγκ!»
«Ευτυχώς που μπήκαν οι ΗΠΑ στον πόλεμο και έριξαν τη βόμβα, κυρία!»
Political correctness και γλωσσική παιδεία... η μοίρα του ανθρώπου, η οικονομία και οι κρίσεις της, η φύση και η κλιματική αλλαγή, οι μνήμες μου, οι μνήμες μας, οι έμφυλες, γλωσσικές, εθνικές, πολιτι(σμι)κές ταυτότητες, η «ιδέα» της Ευρώπης, η «ιδέα» του ελληνισμού (ποιος είναι ο ελληνισμός σήμερα;), ο «προοδευτισμός» και ο «συντηρητισμός» (λυμένα αυτά, ξέρουμε δα...), ο καλλιτέχνης, ο Έλληνας καλλιτέχνης, η Επίδαυρος, το αρχαίο δράμα, η παιδεία μας (ποιων; ... στην Ανάφη οι γονείς ξεσηκώθηκαν εναντίον δύο εκπαιδευτικών, δεν τους θέλουν, λέει... ΟΟΟΟΚ...), τα πανεπιστήμια (ιδιωτικά ή δημόσια;), φοιτητές που τραμπουκίζουν τον καθηγητή τους για να «τους περάσει», η αγορά εργασίας, η κατάθλιψη των νέων, τα ναρκωτικά... αυτά, τι άλλα νέα; γυρίσατε από τις διακοπές;
Ατάκα από ισπανική κωμωδία : «οι συγγραφείς είναι εξ ορισμού ναρκισιστές, το μόνο που χρειάζεται κάποιος για να γίνει συγγραφέας είναι μπόλικος ναρκισισμός και μια κόλλα χαρτί!» (καλό! πιάνει και μένα...)
Διαβάζοντας πάλι τον Μυριβήλη, ζεις τον σωματικό πόνο, εκείνον που βίωσαν οι γενιές που πέρασαν απανωτούς πολέμους... το σώμα... Το σώμα ως κουβαλημένος πόνος, αλλά και το υγιές σώμα ως λάγνο αντίδοτο στον πόνο: αυτή ίσως είναι, επιγραμματικά, η λογοτεχνική μας γενιά του ’30...
Άραγε η βία στη λογοτεχνία καθαίρει τα πάθη; ο Όμηρος «έδειχνε» στην αφήγηση λεπτομερώς τις gory εικόνες ξεσκισμένων κορμιών, οι τραγικοί τη βία εναντίον γυναικών και παιδιών, ανέκαθεν οι άνθρωποι έδειχναν ό,τι βίωναν... αυτό όμως δεν έκανε τον κόσμο να μην πολεμά και να μη σκοτώνει...
Και τα πάθη των βακχικών οργίων; Αλήθεια, τα έκτροπα που μπορεί να συνέβαιναν κατά τη λατρεία του Διονύσου δεν «καταγγέλθηκαν» ποτέ! Εμείς, ως σύγχρονοι Έλληνες (με λυμένο το θέμα του ποιοι είμαστε, τα είπαμε αυτά... ), ποιον τιμούμε; Τον Πλάτωνα ή τον Βάκχο; Διότι ο Πλάτων αποδεχόταν πλήρως τη διονυσιακή μανία... Σε αυτό το σκηνικό, αλήθεια, της διονυσιακής λατρείας, ποιοι δημιουργούσαν πολιτισμό, οι συμμετέχοντες στις βακχικές γιορτές ή όσοι φιλόσοφοι τις μελετούσαν; Τι ρόλο έπαιζε το φύλο και η σεξουαλικότητα και τα κάθε λογής απωθημένα σε αυτές τις γιορτές; Ποιοι ήταν «θύτες» και ποιοι «θύματα»; Κάποιοι από τη «μορφωμένη ελίτ» της πρωινής Εκκλησίας του Δήμου γίνονταν «όχλος» κατά τη βακχική γιορτή και αυτό ήταν απολύτως ΟΚ! Ήταν μέρος του αρχαιοελληνικού πολιτισμού (μας;;;).
Ανάγνωση του Christianity and Eros του Ph. Sherrard: ομολογώ δεν φανταζόμουν πόσο λίγο έχει ασχοληθεί η κλασική χριστιανική θεολογία με τον ερωτισμό και τη σεξουαλικότητα. Ένας Μυριβήλης, ένας Βενέζης και ένας Θεοτοκάς, όμως, υιοθετώντας ένα έντονα ελληνορθόδοξο, αλλά ταυτόχρονα λάγνο ώς και «αυστηρώς ακατάλληλο» λογοτεχνικό τοπίο, φαίνεται ότι δεν ένιωθαν ενοχές ή προβληματισμό με αυτό το πάντρεμα... Ήταν όλα εκεί, μια Ελλάδα του τότε... όπως και του σήμερα...
Πάντως, το πόσο πολύ όλες οι κλασικές θεολογικές ερμηνείες του έρωτα αποτάσσονται το βακχικό σύνθημα «να ξεδώσουμε λίγο», είναι σαν «αποστειρωμένη» κληρονομιά του Πλάτωνα: είναι ο μισός Πλάτωνας. Άλλωστε, και ο ίδιος ο κύριος Sherrard δεν ξεφεύγει και πολύ από μια νεο-πλατωνική γεωμετρία, με κατώτερα και ανώτερα επίπεδα στη σχέση δύο ανθρώπων: όσο υποκριτικά αποδεικνύει πως είναι τα της Εκκλησίας περί του θεσμού του γάμου και περί ερωτισμού, άλλο τόσο ανεφάρμοστα είναι τα δικά του διανοητικά σχήματα! Αν οι άνθρωποι υιοθετούσαν όσα περίπλοκα και πλατωνίζοντα λέει ο Sherrard περί γάμου, μάλλον δεν θα τους έφτανε η επίγεια ζωή τους για να παντρευτούν...
Οι 17χρονοι ξεδίνουν (βακχικά;) με κόντρες στην παραλιακή, άγρια videogames, παράνομους αγώνες μποξ και μπόλικη ελληνική και ξένη (τ)ραπ. Και μπαίνεις τώρα εσύ σε μια σχολική τάξη να μιλήσεις για την «Ελλάδα». Αυτήν που αυτο-πυρπολείται. Ποια είναι, αλήθεια, η Ελλάδα που ξέρουν οι Έλληνες έφηβοι; τι αγαπούν από αυτήν και τι ξέρουν για όσα αγαπούν;
Είμαι ένας γιατρός. Νιώθω σαν γιατρός. Πρέπει να ασκήσω τους μυς του μυαλού, να διανοίξω, να ανατάμω, να ξανακλείσω και, μέχρι το τέλος της χρονιάς, να συρράψω σε ένα ωραίο πακέτο. The (happy?) end.
Ακούγοντας Μπριζίτ Μπαρντό: «Χορεύω, άρα υπάρχω». Άλλες εποχές...
Σιωπή. Ακινησία. Σύνθεση των αντιθέτων και Ζεν. Φταίει η πολλή εξοχή. Ακούω το δασύ συριστικό θρόισμα που παράγεται στις φυλλωσιές από τον αέρα. Αυτό. Ευγνωμοσύνη. Κάποιοι δεν ακούν τον ήχο του ανέμου στα δέντρα. Επειδή είναι τώρα στη φυλακή. Επειδή χειρουργούνται. Επειδή κρατούν μια χειροβομβίδα ή είναι τυλιγμένοι με εκρηκτικά. Επειδή, κρατώντας έναν εμπρηστικό μηχανισμό, θέλουν να σταματήσουν για πάντα τον ήχο από το θρόισμα των φύλλων. Σκέφτηκαν, αλήθεια, τι ακριβώς θα αναπνέουν τα παιδιά τους αύριο; Τελικά, η στιγμή μας κάνει όλους αυτό που είμαστε. Κάποτε μιλούσα για πωρωμένη συνείδηση. Όμως η συνείδηση φαίνεται στις στιγμές: στο πεντάλεπτο που εισπράττω τα λεφτά και στο δευτερόλεπτο που τοποθετώ το γκαζάκι στο δάσος. Έτσι. Χωρίς ανατριχίλα. Επειδή έχω στην τσέπη τα λεφτά «για την οικογένεια».
Είμαστε όλοι περαστικοί. Καθώς περνάμε όμως, υπάρχουμε: αυτό είναι από μόνο του παραγωγή πολιτισμού. Ή μήπως όχι;
(Προφανώς, όλες οι παραπάνω... «ξέμπαρκες» σκέψεις δεν μιλούν ούτε για τη λύση των προβλημάτων ούτε τα εκθέτουν προς μελέτη. Δεν ξέρω ούτε εγώ τι κάνουν. Ναρκισιστικές ασυναρτησίες... Μα μήπως και τα στοιχεία της τρέχουσας πραγματικότητας συναρτώνται μεταξύ τους ή με κάτι άλλο; Αναρωτιέμαι, ήταν πάντα έτσι ή, όπως λέει ο ποιητής, μας γέρασαν προώρως;)