Ιστορία και προβλήματα
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) ιδρύθηκε την 1η Ιανουαρίου 1995, αντικαθιστώντας τη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT, 1948-1994). Συμμετέχουν 164 κράτη-μέλη, 23 κράτη-παρατηρητές και 22 υπό ένταξη χώρες, το σύνολο των οποίων αντιπροσωπεύουν το 98% του παγκόσμιου εμπορίου. Μεγάλος αριθμός Διεθνών Οργανισμών, Μη Κυβερνητικών Οργανισμών, Πανεπιστημίων Ιδρυμάτων και μελών εθνικών κυβερνήσεων συμμετέχουν και παρακολουθούν τις εργασίες του ΠΟΕ.
Καταστατικός σκοπός του Οργανισμού είναι η απελευθέρωση και ελεύθερη ροή του παγκόσμιου εμπορίου (αγαθά, υπηρεσίες, πνευματικά δικαιώματα, κρατικές προμήθειες, διευκόλυνση εμπορίου, κλπ), μέσω ενός συστήματος κανόνων που στοχεύουν στην ανεμπόδιστη οικονομική και εμπορική συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών του Οργανισμού. Οι κανόνες αυτοί είναι το αποτέλεσμα σκληρών και χρονοβόρων διαπραγματεύσεων με κατάληξη την υπογραφή Εμπορικών Συμφωνιών, όπως ο Γύρος Ουρουγουάης (1986-1994) και ο εισέτι ατελέσφορος Γύρος Ντόχα (2001). Επίσης, ο ΠΟΕ είναι ο μοναδικός χώρος προσφυγής των κρατών-μελών για επίλυση εμπορικών διαφορών και διαιτησία, μέσω ενός Μηχανισμός Διευθέτησης Διαφορών από ανεξάρτητους ειδικούς,, οι οποίοι διερευνούν εάν κάποιο κράτος-μέλος παραβιάζει τις υπογραφείσες Συμφωνίες.
Το διεθνές οικονομικό και εμπορικό περιβάλλον αλλάζει συνεχώς, οι κρατικές επιχειρηματικές ενισχύσεις σε όλους τους τομείς αυξάνονται, φανερά ή καλυμμένα, και τα εμπορικά πνευματικά δικαιώματα παραβιάζονται, μέσω ανεξέλεγκτων αντιγραφών και παραποιήσεων. Η ύπαρξη των κανόνων του ΠΟΕ και οι διαδικασίες προσφυγής και επίλυσης διαφορών μπορεί να επηρέασαν κάπως την άσκηση των πολιτικών αυτών, αλλά δεν επιβράδυναν τη χρήση ή την ενθάρρυνσή τους, ιδιαίτερα από τις αναπτυσσόμενες χώρες. Ο στόχος οι κυβερνήσεις διαπραγματεύονται διευκολύνοντας τους παραγωγούς, τους εμπόρους αγαθών και υπηρεσιών και τους εισαγωγείς και εξαγωγείς να εμπορεύονται ελεύθερα και με διαφάνεια, τελεί υπό αμφισβήτηση, ευρισκόμενος στο χώρο του ιδεατού.
Παρά το γεγονός ότι ο ΠΟΕ, τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται σε καθεστώς αμφισβήτησης κύρους και έλλειψης αποτελεσματικότητας, αυξάνεται ο κατάλογος των υπό ένταξη και ενδιαφερόμενων χωρών. Πολλοί είναι αυτοί που αναζητούν, ακόμα ανεπιτυχώς, έναν άλλο τρόπο διοίκησης και λειτουργίας του Οργανισμού που θα αντιμετωπίζει τις δυσλειτουργίες του, ιδιαίτερα τον τρόπο λήψης αποφάσεων. Επί του παρόντος, για κάθε απόφαση ή Συμφωνία απαιτείται ομοφωνία από 164 κράτη-μέλη. Μπορεί ο ΠΟΕ να συνεχίσει τις πολυμερείς διαπραγματεύσεις (σύνολο κρατών), είναι οι συναινετικές διαδικασίες (ομοφωνία) ο καταλληλότερος τρόπος διαπραγματεύσεων ή απαιτείται η δημιουργία και αποδοχή νέων μορφών συμφωνιών (πλειονομερείς) με αλλαγή του Καταστατικού του Οργανισμού;
Εμπόριο στις Υπηρεσίες
Οι Υπηρεσίες είναι ο πλέον αναπτυσσόμενος τομέας στην παγκόσμια οικονομία καθώς το εμπόριο στις Υπηρεσίες, και οι ξένες άμεσες επενδύσεις, αυξάνονται τις τελευταίες δεκαετίες με μεγαλύτερο ρυθμό συγκριτικά με το εμπόριο αγαθών. Σε κάθε διεθνή ή παγκόσμια εμπορική συμφωνία ενυπάρχει το στοιχείο των Υπηρεσιών καθώς και της ελεύθερης εγκατάστασης των εργαζομένων στον τομέα αυτό.
Η ανάπτυξη του Διεθνούς Εμπορίου στις Υπηρεσίες δεν είναι ούτε αυτονόητη, ούτε αυτόματη, ούτε σίγουρη, αλλά και ούτε χωρίς εμπόδια. Πραγματοποιείται μέσω σκληρών και μακροχρόνιων διαπραγματεύσεων μεταξύ καλά διαβασμένων παικτών και με αποκλίνοντα, τις περισσότερες φορές, οικονομικά και εμπορικά συμφέροντα. Οι χώρες που παρεμποδίζουν την ελεύθερη ροή υπηρεσιών (χώρες υπό ανάπτυξη) και την εγκατάσταση εταιριών παροχής υπηρεσιών επικαλούνται συνήθως φόβους ότι οι ξένες επιχειρήσεις θα υποσκελίσουν τις εγχώριες και αδύναμες εταιρίες, οι οποίες είτε θα κλείσουν ή θα απορροφηθούν από τις μεγάλες (πολυεθνικές) και έμπειρες μεγάλες επιχειρήσεις.
Στο πλαίσιο του ΠΟΕ, το Εμπόριο στις Υπηρεσίες περιλαμβάνει την παροχή υπηρεσιών σε διασυνοριακό επίπεδο (mode 1), κατανάλωσης υπηρεσιών στο εξωτερικό (mode 2), άμεσων επενδύσεων για παροχή εμπορικών υπηρεσιών (mode 3) και φυσικής παρουσίας εργαζομένων στο εξωτερικό (mode 4) και, τελευταία, των ενσωματωμένων Υπηρεσιών στην παραγωγική αλυσίδα των αγαθών (π.χ. τεχνολογία, σχεδιασμός, ενέργεια), οι οποίες αποτελούν μέρος των εξαγόμενων τελικών βιομηχανικών αγαθών (mode 5).
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα και εξαγωγέα Υπηρεσιών παγκοσμίως, ακολουθούμενη από τις χώρες της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής. Ο τομέας των Υπηρεσιών στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα σημαντικός για την Ελληνική οικονομία καθώς συμμετέχει κατά 2/3 στο ΑΕΠ της χώρας. Οι δε εισπράξεις από τις Ελληνικές εξαγωγές Υπηρεσιών υπερβαίνουν κατά πολύ τις εισπράξεις από τις εξαγωγές αγαθών. Η σημαντική θέση που κατέχει η Ελλάδα στο παγκόσμιο εμπόριο Υπηρεσιών οφείλεται στη μεγάλη ανάπτυξη των εξαγωγών στις Υπηρεσίες Μεταφορών (Ναυτιλία) και Τουριστικές Υπηρεσίες, όπως επίσης και στον Κατασκευαστικό τομέα (κατασκευαστικές εταιρίες σε Ανατολική Ευρώπη και Μέση Ανατολή). Για το λόγο αυτό χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στις διαπραγματεύσεις που αφορούν τους τομείς της Ναυτιλία, τον Τουρισμό, τον Κατασκευαστικό τομέα, τις Τηλεπικοινωνίες, τον Χρηματοπιστωτικό και τις Περιβαλλοντικές Υπηρεσίες (mode 3).
Ετήσια Έκθεση 2019 του ΠΟΕ
Πρόσφατα, ο ΠΟΕ δημοσίευσε την ετήσια Έκθεση 2019 αφιερωμένη στο μέλλον των Υπηρεσιών στην παγκόσμια οικονομία. Από τα συμπεράσματα της ετήσιας Έκθεσης παραθέτονται περιληπτικά τα παρακάτω:
Ο τομέας των Υπηρεσιών αποτελεί τον κύριο κορμό της παγκόσμιας οικονομίας και τον πλέον δυναμικό παράγοντα στο διεθνές εμπόριο. Το εμπόριο στις Υπηρεσίες συμμετέχει κατά τα ¾ του ΑΕΠ των αναπτυγμένων χωρών και αυξάνεται εντυπωσιακά στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας (ψηφιοποίηση) βοηθά σημαντικά τις διασυνοριακές συναλλαγές και ανοίγει νέες ευκαιρίες και δυνατότητες σε εμπόρους και καταναλωτές, οι χώρες των οποίων απέχουν γεωγραφικά αρκετά. Η διεθνοποίηση του εμπορίου στις Υπηρεσίες αυξάνει τις οικονομικές και εμπορικές συνεργασίες και ξεπερνά εμπόδια που δυσκόλευαν το εμπόριο.
Το παγκόσμιο εμπόριο στις Υπηρεσίες αυξάνεται με μεγαλύτερο ρυθμό από το εμπόριο αγαθών, φτάνοντας το 2017 στα 13.3 τρισεκατομμύρια Δολ. ΗΠΑ. Οι Χρηματοπιστωτικές και Μεταφορικές Υπηρεσίες αποτελούν το 1/5 του εμπορίου στις Υπηρεσίες, ενώ οι τομείς της Εκπαίδευσης, Υγεία και Περιβάλλοντος παραμένουν σε πολύ χαμηλό επίπεδο. Η προσφιλέστερη μέθοδος εμπορίου είναι η φυσική παρουσία των εμπορικών επιχειρήσεων στις χώρες πώλησης των υπηρεσιών τους (GATS 3), μέσω θυγατρικών εταιριών κατά 58.9%, ενώ οι διασυνοριακές συναλλαγές έπονται φτάνοντας το 30% του εμπορίου. Η ψηφιοποίηση αναμένεται να αλλάξει περαιτέρω τις δομές του παγκόσμιου εμπορίου στις Υπηρεσίες.
Το εμπόριο στις Υπηρεσίες βοηθά στην ανάπτυξη των οικονομιών των χωρών, αυξάνει τον ανταγωνισμό και προωθεί τις προσωπικές δεξιότητες των υπαλλήλων, ανεξαρτήτως φύλου. Βέβαια, η συμμετοχή των γυναικών στο εμπόριο των Υπηρεσιών, στις περισσότερες χώρες, είναι ακόμα αρκετά χαμηλή, αν και αυξανόμενη. Το εμπόριο στις Υπηρεσίες βοηθά στην προστασία του καταναλωτή και στη γενικότερη ευημερία των πολιτών, αυξάνοντας τις θέσεις εργασίας και συμβάλλοντας στη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Οι μετακινήσεις των εργαζομένων σε άλλες χώρες παραγωγής των Υπηρεσιών των εταιριών (mode 4) διευρύνει τους επαγγελματικούς τους ορίζοντές τους και αποτελεί κίνητρο για βελτίωση και ανάπτυξη των επαγγελματικών και εκπαιδευτικών δεξιοτήτων των νέων, κυρίως σε ηλικία, εργαζομένων.
Η συνεργασία των κρατών-μελών του ΠΟΕ συμβάλλει στη μείωση των εμποδίων εισόδου, εταιριών και εργαζομένων, στις αγορές τους καθώς και στην επιβολή δασμών, φόρων και άλλων επιβαρύνσεων του συνολικού κόστους παροχής Υπηρεσιών. Η μονομερή απελευθέρωση των αγορών Υπηρεσιών δεν επιτρέπει στις εγχώριες οικονομίες να δρέψουν τα οφέλη του ανοίγματος των οικονομιών τους. Οι διμερείς και περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες δεν έχουν συμβάλλει στην μείωση των εμποδίων εισόδου και στην ανάπτυξη του εμπορίου στις Υπηρεσίες.
Επίσης, ο ρόλος των Υπηρεσιών στη βελτίωση του περιβάλλοντος και της κλιματικής αλλαγής είναι σημαντική. Τομείς Υπηρεσιών όπως, ο Τουρισμός, η Ναυτιλία, οι λοιπές Μεταφορές, οι Υπηρεσίες Αρχιτεκτονικής και Μηχανικής, οι Συμβουλευτικές υπηρεσίες για την κατασκευή συστημάτων αιολικής ενέργειας καθώς και η μεταφορά και εγκατάσταση των εξαρτημάτων αυτών, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα συμμετοχής του εμπορίου των Υπηρεσιών στις προσπάθειες των κυβερνήσεων και των Διεθνών Οργανισμών για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.
Επίλογος
Η περίπτωση της Γενικής Συμφωνίας στο Εμπόριο των Υπηρεσιών (GATS, 1995) στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα προσπάθειας απελευθέρωσης του εμπορίου παροχής Υπηρεσιών, αλλά και του σοβαρότερου τομέα μιας νέας παγκόσμιας συμφωνίας που να διευρύνει τον ορίζοντα εφαρμογών του τομέα Υπηρεσιών σε σύγχρονες βάσεις, είτε αυτές είναι αυτόνομες υπηρεσίες ή υπηρεσίες συνδεδεμένες με την παραγωγή κάποιου αγαθού. Όσο μεγαλώνουν οι εντάσεις και οι αμφισβητήσεις μεταξύ των εμπορικών και μη εταίρων τόσο αυξάνεται ο κίνδυνος επέκτασης σοβαρών επιπτώσεων στην παγκόσμια οικονομία, όπως μείωση όγκου εμπορίου και βαθμού απασχόλησης.
Οι συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (Ντόχα, 2001) για επίτευξη μιας νέας Γενικής Συμφωνίας Εμπορίου συναντά σοβαρά εμπόδια. Οι προσπάθειες σκοντάφτουν συνεχώς στην άρνηση των Λιγότερο Αναπτυγμένων και των υπό Ανάπτυξη Χωρών να περιορίσουν τις διάφορες πολιτικές προστατευτισμού και ελεύθερης διείσδυσης στις αγορές τους, πολιτικές οι οποίες περιορίζουν την οικονομική ανάπτυξη και καθιστούν την παγκόσμια εμπορική συνεργασία δύσκολη, αν όχι ανέφικτη. Όμως, οι διαπραγματεύσεις για τις Υπηρεσίες συνεχίζονται στη Γενεύη στη βάση τριών κεφαλαίων: κανόνες εμπορίου στις Υπηρεσίες (εσωτερική αγορά), ηλεκτρονικό εμπόριο και διευκόλυνση εμπορίου. Λόγω των εσωτερικών δυσκολιών και αδυναμίας συνεννόησης, οι διαπραγματεύσεις πραγματοποιούνται όχι σε συλλογικό επίπεδο (πολυμερές), δηλ. με τη συμμετοχή και των 164 μελών-κρατών του ΠΟΕ, αλλά σε πλειονεμερές επίπεδο ομάδων, όπως των 70+ μελών ή Πρωτοβουλίες Κοινής Διακήρυξης, ανοικτές όμως σε κάθε ενδιαφερόμενο κράτος-μέλος. Στην πραγματικότητα πρόκειται περισσότερο για συναντήσεις συζήτησης των προβλημάτων στο εμπόριο των Υπηρεσιών παρά για διαπραγματεύσεις. Το χάσμα και τα αδιέξοδα παραμένουν.
Απόψεις και άλλες δηλώσεις που εκφράζονται από χρήστες και τρίτα μέρη (π.χ., bloggers) είναι αποκλειστικά δικές τους και δεν αποτελούν απόψεις της HuffPost Greece. Την ευθύνη για περιεχόμενο που δημιουργείται από τρίτα μέρη φέρουν αποκλειστικά τα μέρη αυτά.