Ο Μίκης Θεοδωράκης, ο άνθρωπος που συνδέθηκε με τις σημαντικότερες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας της, ο αστείρευτος μουσικοσυνθέτης και ακατάβλητος αγωνιστής, δεν βρίσκεται πια ανάμεσά μας. Ο Μίκης Θεοδωράκης πέθανε σε ηλικία 96 ετών, μετά από αιφνίδια επιβάρυνση της υγείας του τις τελευταίες ημέρες.
«Τι να πω λοιπόν για τον συνθέτη; Ότι είναι ένας μικρός Θεός; Όχι!
Θα πω μονάχα ότι είναι ευλογημένος... Σαν τη θάλασσα, που όσο κι αν τη δέρνουν οι άνεμοι και κυματίζει, αφρίζει με χίλιους τρόπους, όμως όλα αυτά συμβαίνουν στην επιφάνειά της, γιατί λίγο πιο κάτω παραμένει ήρεμη, πανέμορφη, ευλογημένη.
Το ίδιο και η ζωή μου, που τα έζησε όλα. Στον υπερθετικό. Τη χαρά και τον πόνο. Το κόκκινο και το μαύρο. Την αγάπη και το μίσος. Τον θρίαμβο και την απογοήτευση. Το φως και το σκοτάδι. Αυτή υπήρξε η ζωή μου. Η γνωστή. Γιατί την άλλη, που σας αποκαλύπτω σήμερα, την έζησα γαλήνιος, βέβαιος και ευλογημένος…» (Μίκης Θεοδωράκης «Μονόλογοι στο λυκαυγές», εκδόσεις Ιανός, 2017).
Ο κορυφαίος της ελληνικής μουσικής, ο πολιτικός, ο ακτιβιστής, ο συνθέτης που έκανε τη μεγάλη ποίηση τραγούδι, ο δημιουργός του «Ζορμπά», του πιο αναγνωρίσιμου ελληνικού ρυθμού διεθνώς, η μορφή με την παγκόσμια εμβέλεια, ο οικουμενικός Μίκης Θεοδωράκης, δεν μένει πια εδώ.
Ο Μίκης υπήρξε από αρχής μέχρι τέλους μία προσωπικότητα bigger than life, ένα «θεριό ανήμερο» -λόγω και έργω- ένας δρομέας μεγάλων αποστάσεων που υπογράμμιζε εμφατικά οκτάβες και λέξεις.
Η μουσική, η αρμονία, η Αριστερά, η λαϊκότητα, η ελληνικότητα, είναι μερικές από τις έννοιες που βρέθηκαν στον πυρήνα του στοχασμού και της δημιουργίας του. Η μεγάλη μουσική του έφτασε σε όλα τα μήκη και πλάτη και έγινε σύμβολο ελπίδας.
Από μικρός στη σύνθεση, από μικρός και στη φυλακή -πρώτη φορά σε ηλικία μόλις 18 χρονών- και μετά τον Εμφύλιο στο Παρίσι, στη γοητεία του Conservatoire αλλά και στον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου.
Κι ύστερα πίσω στην Ελλάδα, στο «Άξιον Εστί» του νομπελίστα Οδυσσέα Ελύτη, στα «Επιφάνια» του επίσης, νομπελίστα Γιώργου Σεφέρη και στην αγαπημένη «Όμορφη πόλη».
Σε μια δαιδαλώδη πορεία με ενδιάμεσες, υποχρεωτικές στάσεις στη Μακρόνησο, τη Νεολαία Λαμπράκη, το ΠΑΜ, τις φυλακές στη Μπουμπουλίνας, τις φυλακές Αβέρωφ, τη Ζάτουνα και τον Ωρωπό, με τα τραγούδια του να ταξιδεύουν -ενώ ο ίδιος ήταν εξορία- μέσα από τις φωνές της Μελίνας Μερκούρη και της Μαρίας Φαραντούρη και κατόπιν, στη Μεταπολίτευση, με τα στάδια να σείονται σε ένα του νεύμα, όπως και στις συναυλίες σε Ευρώπη και Αμερική.
Και ενδιάμεσα ο Μϊκης συνομιλητής του Φιντέλ Κάστρο και του Τσε Γκεβάρα, του Πάμπλο Νερούντα, του Πάμπλο Πικάσο και του Σαλβαντόρ Νταλί.
Και κάποια άλλη στιγμή, σε έναν άλλο κύκλο, βουλευτής -με την προδικτατορική ΕΔΑ, το ΚΚΕ και τη ΝΔ- και στη συνέχεια, υπουργός της συντηρητικής παράταξης.
Στην πορεία του χρόνου, η θρυλική ζωή του Μίκη, του Μιχάλη Θεοδωράκη, έγινε βιβλία και ντοκιμαντέρ μέσα από μαρτυρίες φίλων και συνεργατών -όπως ο Φρανσουά Μιτεράν, ο Κώστας Γαβράς και ο Ζακ Λανγκ-, επάλληλες καταθέσεις για τον βίο και την πολιτεία του Έλληνα που σφράγισε με το έργο και τη δράση του έναν ολόκληρο αιώνα. Όμως, ο Μίκης συνέχιζε να παρεμβαίνει στη δημόσια ζωή, ακόμη και όταν η υγεία του έγινε εύθραυστη και οι δυνάμεις του άρχισαν να τον εγκαταλείπουν, κρατώντας το τελευταίο κεφάλαιο ανοικτό μέχρι την ύστατη ώρα.
Στο χρονολόγιο της πυκνής και πολυτάραχης ζωής του δημοσίου προσώπου που αποθεώθηκε, αλλά και αμφισβητήθηκε -ποτέ για τη μουσική του, πάντα εξαιτίας των θέσεων του στα πολιτικά και εθνικά θέματα και των κομματικών μετατοπίσεων του- εν τέλει, δεν υπάρχουν κενά.
Η κιβωτός του Μίκη Θεοδωράκη, πέρα από συντρόφους και συνοδοιπόρους, αντιπάλους και αντιπαραθέσεις, εμπεριέχει τα περισσότερα από 1.000 τραγούδια και τις μνημειώδεις μουσικές του, επικές και λυρικές, αυτές που κάθε ένας από εμάς κάποτε διάλεξε, με τον δικό του τρόπο και για τον δικό του λόγο, διατηρώντας ζωντανή την ανάμνηση της υψηλής συγκίνησης: «Αν θυμηθείς τ’ όνειρο μου», «Βρέχει στη φτωχογειτονιά», «Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ», «Άρνηση», «Δρόμοι παλιοί», «Ροδόσταμο», «Δραπετσώνα», «Όμορφη πόλη», «Κράτησα τη ζωή μου», «Ένα το χελιδόνι»…
Όπως είχε πει ίδιος ο Μίκης για το τραγούδι: «Γιατί τι διαφέρει ένα οποιοδήποτε τραγούδι που το ξεχνάμε έπειτα από λίγα χρόνια από ένα τραγούδι που μένει και λέμε ότι είναι διαχρονικό; Αυτό που μένει οφείλει τη διάρκεια του στο γεγονός ότι έχει κάτι μέσα του που το πνευματοποιεί. Δεν έχει μόνο νότες και λόγια, έχει και πνεύμα και για αυτό ζει ακόμα…» («Μίκης Θεοδωράκης η ζωή μου», Γιώργος Αρχιμανδρίτης, εκδόσεις Πατάκη).
Σαν ξεριζωμένος μέχρι τα 17 του χρόνια
Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε γεννηθεί στις 29 Ιουλίου 1925 στη Χίο. Η καταγωγή του πατέρα του, Γιώργη Θεοδωράκη, ήταν από τον Γαλατά Κρήτης και της μητέρας του, Ασπασίας Πουλάκη, από το Τσεσμέ της Μικράς Ασίας. Οι γονείς του συναντήθηκαν στην Μικρά Ασία, λίγο πριν την Μικρασιατική Καταστροφή. Ο Γιώργης Θεοδωράκης δικηγόρος στο επάγγελμα, υπηρέτησε ως ανώτερο στέλεχος του Υπουργείου Εσωτερικών σε πολλές νομαρχίες, καθώς επειδή ήταν οπαδός του Ελευθερίου Βενιζέλου, βρισκόταν επί σειρά ετών υπό καθεστώς συνεχών μεταθέσεων, με αποτέλεσμα τα πρώτα 17 χρόνια της ζωής του, ο Μίκης να ζει ένα διαρκή ξεριζωμό: Από τη Χίο στη Μυτιλήνη, στη Σύρο, στην Αθήνα, στα Γιάννενα, την Κεφαλονιά, τον Πύργο, την Πάτρα και κυρίως στην Τρίπολη.
Η μητέρα του ήταν 18 χρονών όταν απέκτησε τον Μίκη. Επτά χρόνια αργότερα, το 1932, γεννιέται ο αδελφός του, Γιάννης.
Ο Μίκης είχε χαρακτηρίσει «ωραία» τα πρώιμα παιδικά χρόνια στη Λέσβο, ενώ για τις πρώτες μουσικές επιρροές, είχε πει: «… Στο σπίτι άκουγα συχνά βυζαντινή μουσική, διότι η γιαγιά μου, που έμενε μαζί μας είχε κάνει το δωμάτιο της εκκλησία. Έψαλε μάλιστα η ίδια […] Ο πατέρας μου πάλι στο τραπέζι, όταν έπινε και τον έπιαναν τα κέφια του, τραγουδούσε ριζίτικα, κρητικά, δωρικά. Και φυσικά υπήρχαν και τα τραγούδια της εποχής, τα ταγκό, τα φοξτρότ από την Αμερική, τα οποία δε μου έκαναν πολλή εντύπωση. Πιο πολύ παρακολουθούσα πώς τα χόρευαν…»
Πρώτη φορά στη φυλακή
Στην Πάτρα κάνει μαθήματα βιολιού στο Ωδείο και αργότερα, στην Τρίπολη, σε ηλικία 17 ετών, δίνει την πρώτη του συναυλία παρουσιάζοντας το έργο του Κασσιανή. Έχει αρχίσει να συνθέτει μουσική από 13 ετών.
Το 1942 εκδίδει τα πρώτα του ποιήματα. Στη μεγάλη διαδήλωση της 25ης Μαρτίου 1943 συλλαμβάνεται από τους Ιταλούς -η Τρίπολη βρίσκεται ήδη από το 1941 υπό ιταλική κατοχή- και βασανίζεται για πρώτη φορά. Γλιτώνει χάρη στη μεσολάβηση ενός αντιφασίστα Ιταλού, ο οποίος ενημερώνει τον πατέρα του ότι, η περιοχή θα περιέλθει υπό γερμανική κατοχή. Διαφεύγει με τη συνδρομή του Ιταλού στρατηγού στην Αθήνα, όπου οργανώνεται στο ΕΑΜ. Στη φυλακή θα γνωρίσει το έργο του Μαρξ.
Εντωμεταξύ, την ίδια χρονιά, το 1943, συναντά στην Αθήνα τη Μυρτώ Αλτίνογλου, μέλος της ΕΠΟΝ και τελικά, γυναίκα της ζωής του. Το ζευγάρι θα παντρευτεί δέκα χρόνια αργότερα και θα αποκτήσει δύο παιδιά, τον Γιώργο και τη Μαργαρίτα.
Συγχρόνως σπουδάζει στο Ωδείο Αθηνών με καθηγητή τον Φιλοκτήτη Οικονομίδη, ο οποίος πιστεύει στο ταλέντο του και τού δίνει υποτροφία. Δίνει εξετάσεις και περνά στη Νομική.
Εμφύλιος, Δεκεμβριανά, Ικαρία, Μακρόνησος
Μετά την απελευθέρωση ξεσπά ο Εμφύλιος. Ο Θεοδωράκης μετά τα Δεκεμβριανά καταδιώκεται από τις αστυνομικές αρχές. Για ένα διάστημα ζει παράνομος στην Αθήνα χωρίς να σταματήσει τη δράση. Συλλαμβάνεται στις μαζικές συλλήψεις της 9ης και 10ης Ιουλίου 1947 και στέλνεται εξορία στην Ικαρία. Είναι κομματικός υπεύθυνος της κοινότητας των εξορίστων και διαθέτει μία σχετική ελευθερία κινήσεων. Θα προσπαθήσει ανεπιτυχώς να αποδράσει με τους άλλους εξόριστους υπό τον Βασίλη Ζάννο.
Στην Ικαρία ανακαλύπτει την κουλτούρα του ρεμπέτικου και αλληλογραφεί με τον Μάνο Χατζιδάκι με τον οποίον μοιράζεται τις σκέψεις του για τη λαϊκή μουσική.
Με τη γενικευμένη αμνηστία που δίνει η κυβέρνηση Θεμιστοκλή Σοφούλη περνάει στη παρανομία στη προσπάθεια του να συμμετάσχει σε ένοπλες ομάδες του Δημοκρατικού Στρατού Αθηνών και βρίσκεται στην ομάδα του Παύλου Παπαμερκουρίου.
Συλλαμβάνεται ξανά στο σπίτι του πατέρα του όπου αναζήτησε καταφύγιο όντας άρρωστος, αλλά στη συνέχεια βρίσκεται ξανά εξόριστος στην Ικαρία, αυτή τη φορά σε συνθήκες «πειθαρχηµένης διαβίωσης» για λίγους μήνες, όπου γράφει το έργο «Ελεγείο και θρήνος στον Βασίλη Ζάννο» στη μνήμη του Ζάννου που εκτελέστηκε το 1948.
Έπειτα στέλνεται στο επονομαζόμενο στρατόπεδο θανάτου, τη Μακρόνησο, στο Δ΄ Τάγμα πολιτικών κρατουμένων. Εκεί βασανίζεται άγρια και γλιτώνει από θαύμα. Μετά από παρέμβαση του πατέρα και του θείου του, ανώτερων κρατικών υπαλλήλων, απολύεται ως ανάπηρος.
Στα τέλη του 1949 η οικογένεια του στον στέλνει στα Χανιά για να αναρρώσει. Αποφοιτά από το Ωδείο το 1950 με δίπλωμα στην αρμονία, αντίστιξη και φούγκα.
Στο Παρίσι με την Μυρτώ
Το 1954 πηγαίνει με υποτροφία στο Παρίσι, όπου εγγράφεται στο Conservatoire και σπουδάζει μουσική ανάλυση με τον Olivier Messiaen και διεύθυνση ορχήστρας με τον Eugène Bigot.
Φτάνοντας στα Παρίσι με τη Μυρτώ καταλύουν στο Hotel de la Sorbonne «… στο οποίο, ειρήσθω εν παρόδω, έμενε και ο Καρυωτάκης». Όπως θα πει δεκαετίες αργότερα «… Δεν ξέρω γιατί, αλλά ήταν σημαδιακό για μένα να μένω στο ίδιο ξενοδοχείο με τον Καρυωτάκη που τον λάτρευα και τον λατρεύω».
Η περίοδος 1954-1960 είναι μια εποχή, κατ’ αρχήν ελευθερίας και έντονης δραστηριότητας στην ευρωπαϊκή μουσική. Συνθέτει μουσική για το μπαλέτο της Ludmila Tcherina, το Covent Garden, το Stuttgart Ballet και για τον κινηματογράφο. Ο Μίκης αφοσιώνεται στη συμφωνική μουσική και η Μυρτώ πηγαίνει στην Ιατρική Σχολή και στη συνέχεια εργάζεται στο Νοσοκομείο Κιουρί.
Το 1957 του απονέμεται το πρώτο βραβείο του Φεστιβάλ της Μόσχας από τον Σοστακόβιτς για το έργο του, Suite No 1 για πιάνο και ορχήστρα. Συγχρόνως συνθέτει έργα συμφωνικής μουσικής και μουσικής δωματίου.
Επιστροφή στην Ελλάδα, «Επιτάφιος» και «Όμορφη πόλη»
Το 1960 επιστρέφει στην Ελλάδα. Έχει ήδη μελοποιήσει τον Επιτάφιο του Γιάννη Ρίτσου -ένα βράδυ του 1958 στο Παρίσι, ενώ περιμένει τη γυναίκα του στο αυτοκίνητο, διαβάζει τον «Επιτάφιο» και επί τόπου μελοποιεί τα πρώτα οκτώ ποιήματα. Η πρώτη εκδοχή του Επιτάφιου ηχογραφείται από τη Νάνα Μούσχουρη, σε ενορχήστρωση και διεύθυνση ορχήστρας Μάνου Χατζιδάκι.
Την ίδια χρονιά αρχίζει και σχεδόν τελειώνει το «Άξιον Εστί». «Εν τούτοις δεν βιάστηκα να το παρουσιάσω», όπως λέει αργότερα ο ίδιος στο βιβλίο του «Μουσική για τις μάζες» γιατί «διαισθανόμουνα ότι το ελληνικό κοινό δεν ήταν ακόμη ώριμο να το δεχτεί». Η πρώτη εκτέλεσή του γίνεται στα τέλη του 1964. Το 1960 μελοποιεί και τα «Επιφάνια» του Γιώργου Σεφέρη.
Συνθέτει δεκάδες κύκλους τραγουδιών που βρίσκουν ευρεία απήχηση -«Αρχιπέλαγος», «Πολιτεία Α’ και Β’», «Μαουτχάουζεν». Ιδρύει την Μικρή Συμφωνική Ορχήστρα Αθηνών και δίνει συναυλίες σε όλη την Ελλάδα, σε μία προσπάθεια να εξοικειώσει το κοινό με τη συμφωνική μουσική.
Το 1962 γράφει μουσική για την «Όμορφη πόλη» που ανεβαίνει στο θέατρο «Παρκ» σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη (το ομότιτλο τραγούδι, σε στίχους του αδελφού του Γιάννη, αποκαλύπτει τον λυρικό Θεοδωράκη).
Το καλοκαίρι εκείνο θα μείνει στην ιστορία, καθώς την ίδια περίοδο, ο Μάνος Χατζιδάκις ανεβάζει την ιστορική «Οδό Ονείρων» στο θέατρο «Μετροπόλιταν» σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολομού.
Το 1962 γράφει τη μουσική και τα τραγούδια (σε στίχους Νίκου Γκάτσου) για την ταινία του Ζιλ Ντασέν «Φαίδρα» με την Μελίνα Μερκούρη και τον Άντονι Πέρκινς.
Νεολαία Λαμπράκη, «Αλέξης Ζορμπάς», δικτατορία
Το 1963 μετά τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη από παρακρατικούς -δολοφονία που συνταράσσει τη χώρα- ιδρύεται η «Νεολαία Λαμπράκη» της οποίας εκλέγεται πρόεδρος. Την ίδια εποχή εκλέγεται και βουλευτής της ΕΔΑ.
Το 1964 αποκτά διεθνή αναγνώριση με τη μουσική του για την ταινία του Μιχάλη Κακογιάννη «Αλέξης Ζορμπάς», η οποία βασίστηκε στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», με τον Άντονι Κουίν, τον Άλαν Μπέιτς, τη Λίλα Κέντροβα, την Ειρήνη Παππά.
Την 21η Απριλίου του 1967 περνά στην παρανομία και απευθύνει την πρώτη έκκληση για Αντίσταση κατά της δικτατορίας στις 23 Απριλίου. Τον Μάιο του 1967 ιδρύει μαζί με άλλους την πρώτη αντιστασιακή οργάνωση κατά της δικτατορίας, το ΠΑΜ και εκλέγεται πρόεδρός του.
Συλλαμβάνεται τον Αύγουστο του 1967. Μπουμπουλίνας, απομόνωση, φυλακές Αβέρωφ, η μεγάλη απεργία πείνας, νοσοκομείο, αποφυλάκιση και κατ΄οίκον περιορισμός, εκτόπιση με την οικογένεια στη Ζάτουνα, στα βουνά της Αρκαδίας, στρατόπεδο Ωρωπού. Όλο αυτό το διάστημα συνθέτει συνεχώς.
Πολλά από τα καινούρια έργα κατορθώνει με διάφορους τρόπους να τα στείλει ηχογραφημένα σε μαγνητοταινίες στο εξωτερικό, στη Μαρία Φαραντούρη και τη Μελίνα Μερκούρη. Τα έργα αυτά μεταδίδονται από ξένους σταθμούς -ΒΒC, Deutche Welle, Φωνή της Αλήθειας- και ακούγονται στην Ελλάδα.
Στις 19 Δεκεμβρίου 1969 ως εκπρόσωπος των κρατουμένων θα απευθύνει επιστολή στον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό η οποία, όμως, δεν θα φτάσει ποτέ στους αποδέκτες. Θα επιστραφεί από τη διοίκηση του στρατοπέδου με τη φράση: «Δεν υποβάλλονται διότι δεν συνεμορφώθη προς τας υποδείξεις, όπως ατομικώς έκαστος υποβάλλει τα αιτήματά του και ουχί ομαδικώς».
Στον Ωρωπό η κατάσταση της υγείας του επιδεινώνεται δραματικά. Η είδηση φτάνει στην Ευρώπη. Σηκώνεται θύελλα.
Ο Ντμίτρι Σοστάκοβιτς, ο Άρθουρ Μίλερ, ο Λόρενς Ολίβιε, ο Ιβ Μοντάν, ο Λέοναρντ Μπέρνστάιν, ο Χάρι Μπελαφόντε, η Σιμόν Σινιορέ και πολλοί άλλοι, υπογράφουν κείμενο στήριξης για την απελευθέρωσή του. Η φυματίωση υποτροπιάζει και ο Μίκης εισάγεται στο νοσοκομείο «Σωτηρία». Τελικά και υπό τη διεθνή πίεση αποφυλακίζεται τον Απρίλιο του 1970. Η Χούντα ωστόσο, κρατά την οικογένεια του. Τον παραλαμβάνει ο Γάλλος πολιτικός Ζαν-Ζακ Σερβάν-Σρεμπέρ, που είχε μεσολαβήσει για την απελευθέρωση του και τον μεταφέρει στο Παρίσι. Εκείνο το απόγευμα του Απριλίου συναντά πρώτη φορά διά ζώσης τον Κώστα Γαβρά.
Στο εξωτερικό αφιερώνει όλο το χρόνο του σε περιοδείες ανά τον κόσμο με συναυλίες, συναντήσεις με αρχηγούς κρατών και προσωπικότητες, συνεντεύξεις, δηλώσεις για την πτώση της δικτατορίας και την επαναφορά της δημοκρατίας στην Ελλάδα. Οι συναυλίες του γίνονται βήμα διαμαρτυρίας και διεκδίκησης και για τους άλλους λαούς που βρίσκονται σε δεινή θέση -Ισπανούς, Πορτογάλους, Ιρανούς, Κούρδους, Τούρκους, Χιλιανούς, Παλαιστίνιους.
Το 1972 αποχωρεί από το ΚΚΕ Εσωτερικού, συνεχίζει τις περιοδείες και ταυτόχρονα αρχίζει τη σύνθεση του Canto General, σε ποίηση Πάμπλο Νερούντα, μελοποιώντας αρχικά 7 μέρη. Το 1973 μελοποιεί τα 18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας του Γιάννη Ρίτσου, τις Μπαλάντες του Μανόλη Αναγνωστάκη και τη μουσική για την ταινία «Σέρπικο» του Σίντνεϊ Λιούμετ.
Μεταπολίτευση και Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη
Στις 23 Ιουλίου 1974 πέφτει η Χούντα και ακριβώς την επομένη μέρα, ο Μίκης επιστρέφει στην Ελλάδα. Παρουσιάζει τα απαγορευμένα μέχρι τότε έργα του σε συναυλίες ανά την Ελλάδα -γήπεδο Καραϊσκάκη, Παναθηναϊκού, Καυταντζόγλειο.
Το 1978 κατεβαίνει ανεξάρτητος βουλευτής με το ΚΚΕ στις δημοτικές εκλογές στην Αθήνα.
Την επομένη χρονιά ο Οδυσσέα Ελύτης βραβεύεται με το Νόμπελ Λογοτεχνίας και ο Μίκης δηλώνει: «Στο πρόσωπο του βραβεύεται όλη η ελληνική ποίηση, όλη η ελληνική τέχνη, όλος ο ελληνικός λαός».
Το 1980 επιστρέφει στο Παρίσι και στη συμφωνική μουσική -πρώτη φορά μετά το 1960- και ολοκληρώνει το Canto General.
Το 1981 επανεκλέγεται, στη Β′ εκλογική περιφέρεια Πειραιά, ως ανεξάρτητος υποψήφιος με το ΚΚΕ. Η υγεία του πλήττεται από τις συνέπειες των βασανιστηρίων στη Μακρόνησο και υποχρεώνεται να μετακινείται με αναπηρικό καροτσάκι.
Το 1983 του απονέμεται το Βραβείο Λένιν για την Ειρήνη.
Το 1985 αρχίζει να ασχολείται με την όπερα, ένα είδος που τον απασχολεί έντονα στο εξής. Γράφει την πρώτη του όπερα, τον Κώστα Καρυωτάκη. Ακολουθούν η Μήδεια, η Ηλέκτρα και η Αντιγόνη. Το 1986 αποστασιοποιείται για άλλη μια φορά από το ΚΚΕ.
Την ίδια χρονιά δημιουργεί την Επιτροπή Ελληνοτουρκικής Φιλίας με τη συνεργασία γνωστών πνευματικών ανθρώπων και συνεργάζεται με τον Τούρκο συνθέτη και τραγουδιστή Ζιλφί Λιβανελί, ο οποίος παρουσιάζει τραγούδια του Μίκη μεταφρασμένα στα τουρκικά. Δίνουν μαζί συναυλίες στην Ελλάδα, την Τουρκία και την Ευρώπη.
1988, πρώτη ελληνοτουρκική συνάντηση κορυφής μετά από μία δεκαετία. Οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών, Ανδρέας Παπανδρέου και Τουργκούτ Οζάλ, συναντώνται στο Νταβός. Ο Μίκης αναλαμβάνει το ρόλο του πρεσβευτή καλής θέλησης.
Οργανώνει το 2o Διεθνές Συνέδριο «Πολιτισμός της Ειρήνης» στην Κολωνία της Γερμανίας, με συμμετοχή πολιτικών, φιλοσόφων, συγγραφέων, καλλιτεχνών, όπως των Petra Kelly, Joannes Rau, Oskar Lafontaine κ.ά.
Η πρεμιέρα του μπαλέτου Zorba il Greco, σε χορογραφία Λόρκα Μασίνε και διεύθυνση ορχήστρας Μίκη Θεοδωράκη, θριαμβεύει στην Αρένα της Βερόνα. Το μπαλέτο παρουσιάζεται σε εκατοντάδες παραστάσεις σε όλο τον κόσμο. Αρχίζει και πάλι να αναγνωρίζεται ως συμφωνικός συνθέτης στην Ευρώπη μετά την εικοσαετή αποκλειστική του ενασχόληση με τη λαϊκή μουσική.
Σκάνδαλο Κοσκωτά και υπουργός στην κυβέρνηση Μητσοτάκη
Η Ελλάδα είναι στη δίνη του σκανδάλου Κοσκωτά και ο Μίκης είναι μεταξύ αυτών που προτείνουν τον σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας ΝΔ- Αριστεράς. Το 1990, μετά από τρεις εκλογές αναμετρήσεις ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης σχηματίζει κυβέρνηση. Ο Μίκης εκλέγεται βουλευτής –ανεξάρτητος συνεργαζόμενος με τη ΝΔ- και αναλαμβάνει υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου παρά τω πρωθυπουργώ.
Στις 11 Νοεμβρίου του ίδιους έτους φεύγει από τη ζωή ο Γιάννης Ρίτσος.
Το 1992 παραιτείται από υπουργός, λίγους μήνες μετά παραιτείται και από βουλευτής και λίγο αργότερα αναλαμβάνει Γενικός Διευθυντής Μουσικών Συνόλων της ΕΡΤ, περίοδο κατά την οποία δίνει πολλές συναυλίες στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Το 1994 φεύγουν από τη ζωή η Μελίνα Μερκούρη και ο Μάνος Χατζιδάκις.
Ο Μίκης παραιτείται και από την ΕΡΤ.
Το 1995 παρουσιάζει την καντάτα «Μαουτχάουζεν» στο αυστριακό στρατόπεδο συγκέντρωσης, από όπου ξεκινά νέα περιοδεία με τη Μαρία Φαραντούρη και τον Λάκη Καρνέζη.
1997 και υπό τη σκέπη της συμφιλίωσης της Ελλάδας με την πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας, ο Μίκης διευθύνει στα Σκόπια τη μουσική μπαλέτου Ζορμπάς. Πάλι συναυλίες – Αγία Πετρούπολη, Μόναχο, Αθήνα, Λιντς.
Το 2000 τιμάται με το Βραβείο Ωνάση για τον Πολιτισμό, χρονιά κατά την οποία είναι υποψήφιος για το Νόμπελ Ειρήνης. Σύσσωμη η πολιτική και η πνευματική ηγεσία Ελλάδας και Κύπρου στηρίζει την υποψηφιότητα, ενώ στη Νορβηγία, στα γραφεία της Επιτροπής για το Νόμπελ φθάνουν συνεχώς επιστολές από όλα τα μέρη του κόσμου -από προσωπικότητες, φορείς και πολίτες.
Έναν χρόνο αργότερα τιμάται με ειδικό βραβείο που του απονέμει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.
Το 2002 παρουσιάζεται η όπερά του «Λυσιστράτη».
Συναυλία στη Μακρόνησο και «Σπίθα»
Το 2003 δίνει συναυλία στη Μακρόνησο. Τον ακολουθούν περίπου 5.500 θεατές.
2004 και στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων την είσοδο της Ολυμπιακής σημαίας από οκτώ Έλληνες αθλητές συνοδεύει απόσπασμα από τη μουσική του για να το μπαλέτο «Ζορμπάς» (Act I, Scene 8: Tsifteteli): Στα Περβόλια».
Την 1η Δεκεμβρίου 2010 ανακοινώνει την ίδρυση Κινήματος Ανεξάρτητων Πολιτών με την ονομασία «Σπίθα». Το Σεπτέμβριο του 2013 με επιστολή του να αποστρατευτεί από τη «Σπίθα».
Το 2015 κατά την εκλογή του ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση αρχικά διάκειται ευνοϊκά προς αυτή, αλλά στη συνέχεια ασκεί έντονη κριτική. Στο δημοψήφισμα της 5ης Ιουλίου τάχτηκε υπέρ του «όχι».
Τον Ιούνιο του 2018 ανακηρύσσεται επίτιμος διδάκτορας Φιλοσοφίας για τη διαχρονική μουσική του και για τον αγώνα του για τα ανθρώπινα δικαιώματα από το Πανεπιστήμιο του Σάλτσμπουργκ.
Από την Πιαφ μέχρι τους Beatles
Ο Μίκης Θεοδωράκης έγραψε όλα τα είδη της μουσικής: Όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, ορατόρια, μπαλέτα, χορωδιακή εκκλησιαστική μουσική, μουσική για αρχαίο δράμα, για θέατρο, για κινηματογράφο, έντεχνο λαϊκό τραγούδι, μετασυμφωνικά έργα.
Πέρα από τις μεγάλες ελληνικές φωνές, τραγούδια του ερμήνευσαν οι Beatles, η Εντίθ Πιαφ, η Τζοάν Μπαέζ, η Σίρλεϊ Μπάσεϊ και η Μίλβα.
To 1970 για την μουσική στη ταινία «Ζ» του Κώστα Γαβρά, του απονεμήθηκε το βραβείο BAFTA πρωτότυπης μουσικής, ενώ ήταν υποψήφιος στην ίδια κατηγορία το 1974, για την ταινία «State of Siege» (Κατάσταση Πολιορκίας) επίσης του Κώστα Γαβρά, και το 1975, για την ταινία «Σέρπικο» του Σίντνεϊ Λιούμετ με πρωταγωνιστή τον Αλ Πατσίνο. Επίσης, ήταν υποψήφιος για Grammy το 1966 και το 1975 για το μουσικό θέμα των ταινιών «Ζορμπάς» και «Serpico» αντίστοιχα.
Κυριότερα Έργα του Μίκη Θεοδωράκη
α) Κύκλοι τραγουδιών: Τα Παιδικά, Επιτάφιος, Επιφάνια, Πολιτεία Α΄,Β΄,Γ΄και Δ΄, Λιποτάκτες, Μικρές Κυκλάδες, Μαουτχάουζεν, Romancero Gitano, Θαλασσινά Φεγγάρια, Ο Ήλιος και ο Χρόνος, 12 Λαϊκά, Νύχτα Θανάτου, Αρκαδίες, Τα τραγούδια του Αγώνα, Τα τραγούδια του Ανδρέα, 18 Λιανοτράγουδα, Μπαλλάντες, Στην Ανατολή, Τα Λυρικά, Χαιρετισμοί, Επιβάτης, Ραντάρ, Διόνυσος, Φαίδρα, Καρυωτάκης, Τα πρόσωπα του ήλιου, Μνήμη της πέτρας, Ως αρχαίος άνεμος, Μήπως ζούμε σ΄άλλη χώρα;, Μια θάλασσα γεμάτη μουσική, Η Βεατρίκη στην οδό μηδέν, Ασίκικο Πουλάκη, Λυρικώτερα, Λυρικώτατα, Σερενάτες.
β) Μουσική για θέατρο: Το τραγούδι του νεκρού αδελφού, Ένας Όμηρος, Εχθρός Λαός, Προδομένος Λαός, Καποδίστριας, Χριστόφορος Κολόμβος, Περικλής, Αυτό το δέντρο δεν το λέγανε υπομονή, Το θεριό του Ταύρου, Μάκβεθ.
γ) Μουσική για Αρχαίο Δράμα: Ορέστεια (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες), Αντιγόνη, Ιππής, Λυσιστράτη, Προμηθεύς Δεσμώτης, Οιδίπους Τύραννος, Εκάβη, Ικέτιδες, Τρωάδες, Φοίνισσες, Αίας.
δ) Μουσική για κινηματογράφο: Ζορμπάς, Ζ, Σέρπικο, Ιφιγένεια, Ηλέκτρα, Όταν τα ψάρια βγήκαν στη στεριά, Σουτιέσκα (Τίτο), Μπιριμπί, Φαίδρα, Κατάσταση Πολιορκίας, Actas de Marusia.
ε) Ορατόρια: ’Αξιον Εστί, Μαργαρίτα, Επιφάνια Αβέρωφ, Κατάσταση Πολιορκίας, Πνευματικό Εμβατήριο, Requiem, Canto General, Θεία Λειτουργία, Λειτουργία για τα παιδιά που σκοτώνονται στον πόλεμο.
στ) Συμφωνικά και Μουσική Δωματίου: 1η, 2η, 3η 4η, 7η Συμφωνία, Κατά Σαδδουκαίων, Canto Olympico, Τρίο, Σεξτέτο, Το Πανηγύρι της Αση-Γωνιάς, Ελληνική Αποκριά, Κύκλος, Σονατίνα για πιάνο, Σουίτα αρ. 1, 2 και 3, Σονατίνα αρ. 1 και αρ. 2 για βιολί και πιάνο, Οιδίπους Τύραννος, Κοντσέρτο για πιάνο, Ραψωδία για τσέλλο και ορχήστρα, Sinfonietta, Adagio.
ζ) Μπαλέτα: Οι Εραστές του Τερουέλ, Αντιγόνη, Ζορμπάς.
η) Όπερες: Καρυωτάκης (Οι μεταμορφώσεις του Διονύσου), Μήδεια, Ηλέκτρα, Αντιγόνη, Λυσιστράτη.