Η πρόσβαση προς το αεροδρόμιο υπήρξε θέμα πολιτικής αντιπαράθεσης τέτοιες μέρες πριν είκοσι χρόνια, τον καιρό που εγκαινιαζόταν το Ε(λ). Βενιζέλος.
Πολλοί θυμόμαστε την κόντρα του τότε υπουργού Λαλιώτη με τον καθηγητή του Πολυτεχνείου Σταθόπουλο, που διαφωνούσαν δημόσια για το πόσα λεπτά θα διαρκούσε η μετακίνηση στην κρίσιμη κατεύθυνση, όπως και τις μπλε πινακίδες με τις οποίες γέμισε η Αττική ώστε να είναι σαφές σε κάθε γωνιά της πόλης και των προαστίων το πώς θα πας στα Σπάτα.
Σημασία όμως στους αερολιμένες έχει και η αντίθετη διαδρομή: όχι τόσο για το πόσο γρήγορα θα μπεις στην πόλη, αλλά και για το τι θα συναντήσεις σε μια πορεία που για πολλούς είναι η πρώτη οπτική επαφή με τον προορισμό.
Μια ακόμη εικοσαετία νωρίτερα, η αντίστοιχη περίπτωση της σύνδεσης του Ελληνικού με το αθηναϊκό κέντρο είχε αποτελέσει αντικείμενο εμβληματικού σχεδιασμού.
Η προνομιακή ευθεία της λεωφόρου Συγγρού είχε μετατραπεί στον πρώτο μεγάλο οδικό άξονα ελεύθερης ροής.
Παρόλο που τίποτε δεν πιστεύω ότι θα ξεπεράσει ποτέ αυτόν τον σχεδιασμό στην Αθήνα, ομολογώ ότι δεν βρίσκω άσχημη ως εμπειρία την είσοδο στην πόλη από το νέο αεροδρόμιο μέσω της Δυτικής Περιφερειακής Υμηττού.
Ο οδηγός και ιδίως ο συνοδηγός που έχει την πόλη στα δεξιά του ανάμεσα στα τούνελ του αυτοκινητοδρόμου βλέπει «στο πιάτο» το λεκανοπέδιο και τα βασικά τοπόσημα – τόσο τους λόφους όσο και τα ανθρωπογενή, για παράδειγμα τις αψίδες του ΟΑΚΑ.
Στις περισσότερες προηγμένες μεγαλουπόλεις που επισκεπτόμαστε ως τουρίστες δεν μας πολυαπασχολεί το τι βλέπει ο οδηγός – ίσως γιατί δεν παίρνουμε καν αυτοκίνητο.
Τα προαστιακά τραίνα ή μετρό που μας πάνε στα κέντρα του Λονδίνου και του Παρισιού, της Μαδρίτης και της Βιέννης, των Βρυξελλών και του Άμστερνταμ, φτάνουν σε περιφερειακούς σταθμούς ή στην καλύτερη περίπτωση γίνονται υπόγεια και μας αναδύουν «ξαφνικά» μέσα στο πολύβουο κέντρο.
Στην Αθήνα, παρά την περιορισμένη ελληνική σιδηροδρομική παράδοση, ευτυχώς για τον επιβάτη διατέθηκε και αυτή η εναλλακτική, με μια αρκετά εξυπηρετική συνύπαρξη μετρό και προαστιακού που σε βγάζει στην καρδιά της πόλης και προσεχώς και στο μεγάλο λιμάνι, χωρίς μετεπιβίβαση.
Πάντοτε όμως υπάρχουν και οι κάπως μικρότερες πρωτεύουσες, όπως το Ζάγκρεμπ των οχτακοσίων χιλιάδων, στο οποίο δεν έχει έως τώρα υπάρξει σύνδεση σταθερής τροχιάς με το αεροδρόμιο.
Ο εκλιπών δήμαρχος Μπάντιτς είχε εξαγγείλει επέκταση του δικτύου τραμ, μέχρι όμως αυτή να πραγματοποιηθεί, η άφιξη στην πόλη θα γίνεται μόνο οδικώς.
Ενδιαφέρον στην κροατική πρωτεύουσα παρουσιάζει η διαδοχική μετατόπιση της διαδρομής άφιξης, που άργησε να κατασταλάξει σε δρόμο που θα είναι όχι μόνο βολικός αλλά και συμβολικός.
Ο αεροσταθμός του χωριού Πλέσο, στα δυτικά του διαδρόμου κοντά στην πόλη-δορυφόρο Βέλικα Γκόριτσα, λειτουργεί από το 1962.
Η λειτουργία του αεροδρομίου ξεκίνησε μέσα στην εποχή της ανάπτυξης του νότιου τμήματος της πόλης, τον καιρό του μεταπολεμικού σοσιαλιστικού καθεστώτος.
Το «Νέο [Νόβι] Ζάγκρεμπ», κάτω από τον ποταμό Σάβο, σχεδιάστηκε ορθογωνικά, βοηθούντος και του επιπέδου εδάφους του. Με αυτή τη ρυμοτομία θα ήταν προφανής, θεωρητικά, η επιλογή ενός συγκεκριμένου άξονα για επέκταση μέχρι το αεροδρόμιο.
Στη νοητή προέκταση του γραμμικού πάρκου Ζρίνιεβατς, διαμορφώθηκε η λεωφόρος Χόλιεβατς, κατά μήκος της οποίας σταδιακά ορθώθηκαν το μέγαρο μουσικής Λισίνσκι, η βιβλιοθήκη και το μουσείο σύγχρονης τέχνης – με τον ιππόδρομο, το πάρκο Μπούντεκ και τον εκθεσιακό χώρο Βελεσάγιαμ να εφάπτονται στον δρόμο.
Η διαδρομή διέρχεται από τη Γέφυρα της Ελευθερίας, που αν και δεν είναι εντυπωσιακή ως κατασκευή σε φέρνει σε ένα σημείο αρκετά υψηλό ώστε να βλέπεις στο βάθος τους πύργους και τον καθεδρικό του κέντρου, έχοντας μόλις περάσει τον διευθετημένο ποταμό. Το κακό αυτής της διαδρομής είναι ότι είναι κολοβή.
Αφενός στη μεριά του κέντρου, δεν φτάνει ποτέ στο Ζρίνιεβατς, καθώς μεσολαβεί ο σιδηροδρομικός σταθμός (και πρόσφατα προστέθηκε το «σιδερόφρακτο» Μνημείο της Πατρίδας για να μεγαλώσει την αίσθηση περιχαράκωσης).
Αφετέρου στο Νόβι Ζάγκρεμπ, ουσιαστικά σταματά στη συμβολή της Χόλιεβατς με τη λεωφόρο Ντούμπροβνικ, καθώς ο δρόμος από κει και μετά στενεύει και στο τέλος στρίβει.
Ευτυχώς τα ορθογωνικά οδικά δίκτυα παρέχουν λύσεις σε παράλληλες διαδρομές.
Μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα ανατολικά από την Χόλιεβατς υπάρχει η νυν λεωφόρος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας Γερμανίας. Αυτή βρίσκεται στη νοητή συνέχεια του δρόμου από τον αεροσταθμό Πλέσο προς το κέντρο.
Όταν πρωτοπέρασα εκεί με ταξί, μου φάνηκε σαν ένας δρόμος σχεδιασμένος για εντυπωσιακή είσοδο – πλατύς, με μεγάλες πρασιές και με τις άσχημες ψηλές πολυκατοικίες αρκετά έξω από την κυκλοφορούμενη περιοχή.
Το κακό και αυτού του δρόμου είναι ότι σταματά απότομα: προβλεπόταν η συνέχειά του προς την πόλη μέσω μιας γέφυρας, που δεν σχεδιάστηκε ποτέ – πιθανότατα γιατί δεν υπήρχε η δυνατότητα να θυσιαστεί μέρος του πάρκου Μπούντεκ (που θα κοβόταν στη μέση) ή των συνοικιών Κρούγκε και Σάβιτσα, παλιών χωριών που κάθε άλλο παρά συμβάδιζαν με τη γραμμική διάταξη οδών.
Ακόμη πιο ανατολικά, και πιο πρόσφατα, εντοπίστηκε η επόμενη εμβληματική λύση. Με την προσθήκη αυτοκινητοδρόμου στα νότια του Ζάγκρεμπ προς την πόλη Σίσακ, η κροατική πρωτεύουσα φάνηκε για λίγο ότι θα αποκτούσε τελικά την εμβληματική της είσοδο. Ούτε εκεί όμως ολοκληρώθηκε ο σχεδιασμός – πέρα από μια πινακίδα.
Την πρώτη φορά που οδήγησα από το αεροδρόμιο στην πόλη, είπα να ακολουθήσω τη σήμανση που θα με πήγαινε εκεί μέσω αυτοκινητοδρόμου. Αφού προχώρησα για λίγα χιλιόμετρα, διαπίστωσα ότι ο Α11 τελειώνει άδοξα και σε βγάζει στον περιφερειακό κι από εκεί στη λεωφόρο. Ο.Δ. Γερμανίας που προανέφερα. Η επέκτασή του προς την οδό Σαραγέβσκα έχει μετατεθεί στις κροατικές καλένδες, καθώς εκκρεμεί διέλευση του αυτοκινητοδρόμου πάνω από το πλατύτερο σημείο του σιδηροδρομικού δικτύου της χώρας – τον σταθμό διαλογής (Ρανζίρνι Κόλοντβορ) με καμιά εξηνταριά (!) παράλληλες μεταξύ τους γραμμές.
Κάπου εκεί εξαντλούνται οι δυνατές λύσεις μέσα στο Νέο Ζάγκρεμπ.
Εξαντλήθηκε όμως και ο παλιός αεροσταθμός, καθώς πριν λίγα χρόνια εγκαινιάστηκε ο νέος και σύγχρονος, ανατολικότερα από τον πρώτο (με τον ίδιο διάδρομο).
Πλέον, η διαδρομή εισόδου στην πόλη αποφεύγει πλήρως το Νέο Ζάγκρεμπ και περνά από οδό ταχείας κυκλοφορίας, μέσω της καλωδιωτής Πατριωτικής Γέφυρας και της απέραντης ευθείας Χαϊντσέλοβα-Ράντνιτσκα. Δεν έχει το προνόμιο να οδηγεί άμεσα στο κέντρο αυτή η λεωφόρος (καταλήγει σε μια πλατεία στο κέντρο-απόκεντρο).
Είναι όμως άνετα σχεδιασμένη, με ποδηλατοδρόμους στις άκρες και με τον διάδρομο για το μελλοντικό τραμ που λέγαμε, στη μέση – και περνά από βιομηχανική περιοχή που εν μέρει (συμπεριλαμβάνοντας κάποια παλιά κτίρια) κρατά την αύρα του παραγωγικού παρελθόντος.
Κι έχει κι ένα κρυφό χαρτί, που θα το είχε και ο συνδυασμός αυτοκινητοδρόμου-Σαραγέβσκα, αν ποτέ ολοκληρωνόταν.
Στο βάθος του δρόμου φαίνεται - και ξεχωρίζει φωτισμένο τις νύχτες- το κάστρο του Μέντβεντγκραντ, ψηλά στην πλαγιά του όρους Σλιέμε.
Ο πολεοδόμος κάποτε είχε κέφια και, ίσως όχι τυχαία, χάραξε αυτές τις δύο διαδρομές έτσι ώστε να συναντιούνται σε αυτό το μακρινό ορόσημο.
Το «κάστρο της αρκούδας» καλό θα είναι να μην το φανταστεί κάποιος σαν αυτό της Πράγας, πολλώ δε μάλλον σαν την Ακρόπολη.
Οι χαμηλοί του τόνοι όμως τελικά είναι, ίσως, οι πιο ταιριαστοί στο Ζάγκρεμπ των λίγων σοβαρών αξιοθέατων και των πολλών μικρών και μεγάλων οάσεων πράσινης ηρεμίας, χαλαρωτικής ασφάλειας και λουλουδιασμένης περιποίησης.