Η εορτή του Πάσχα αποτελεί την κορυφαία λατρευτική εκδήλωση της θρησκείας μας. Μια εορτή που συγκεντρώνει το στοχασμό όλων των πιστών για τρεις λόγους.
Πρώτον, απαντά το κυρίαρχο ερώτημα του ανθρώπου για το τι συμβαίνει μετά το θάνατο.
Δεύτερον, είναι μια εορτή που συνοψίζει την πορεία του Θεανθρώπου στην Γη και αποτελεί ένα ολοκληρωμένο και συμπυκνωμένο τεκμήριο του γιατί ένας χριστιανός πρέπει να πιστεύει.
Τρίτον, γιατί αφηγείται ένα ιστορικά τεκμηριωμένο γεγονός που θεμελιώνει το αληθές της πίστης.
Ωστόσο, εν έτει 2023, η εορτή του Πάσχα αποτυγχάνει να συγκινήσει μια ολοένα και μεγαλύτερη μερίδα του πληθυσμού που δηλώνουν σκεπτικιστές αν όχι άθεοι. Δεν θεωρώ ότι ο σκεπτικισμός ενός ανθρώπου πρέπει να στηλιτεύεται αλλά μόνο όταν αυτός συνοδεύεται από γνήσιο προβληματισμό και επιχειρηματολογία και όχι μόνο να στηρίζεται σε μία πεποίθηση. Ειδάλλως και ο άθεος ένα δόγμα εκπροσωπεί και τουλάχιστον πρέπει να ξέρει τί αντιπροσωπεύει.
Ας δούμε όμως το δόγμα ενός άθεου όπως διαμορφώνεται σήμερα θυμίζοντας ότι έχει σαν βάση του τον ορθολογισμό.
Για τη σύγχρονη εποχή μας, θεμέλιο του ορθολογισμού υπήρξε η ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας. Μεταξύ άλλων, ήταν η επιστημονική εργασία του Σερ Ισαάκ Νεύτων που θεμελίωσε, τον 17ο αιώνα, τη σύγχρονη κλασσική φυσική. Ο αντίχτυπος της θεμελίωσης του νόμου της παγκόσμια έλξης ήταν τεράστιος και μαζί με τις μελέτες του Νεύτωνα πάνω στην οπτική και στα μαθηματικά, αναμόρφωσαν, στην κυριολεξία τον λογισμό του σύγχρονου ανθρώπου.
Δημιουργήθηκε η πεποίθηση ότι η Νευτώνεια Μηχανική (ή καλύτερα η κλασσική μηχανική όπως θεμελιώθηκε μετά τον 17ο αιώνα) μπορούσε να εξηγήσει με μεγάλη ακρίβεια τις λειτουργίες της φύσης. Τα μαθηματικά και οι νόμοι της κλασσικής φυσικής προσέφεραν εξηγήσεις και ερμήνευσαν τα φυσικά φαινόμενα με έναν εκπληκτικό και ακριβή τρόπο. Συνεισέφεραν στην απομάγευση του κόσμου και στην επικράτηση του ορθολογισμού έναντι της θρησκευτικής δοξασίας. Η πρακτική δε εφαρμογή των νέων επιστημονικών ανακαλύψεων και η μετατροπή τους σε λειτουργικές εφευρέσεις, που απογείωσαν την παραγωγή υλικών και διευκόλυναν την καθημερινή δραστηριότητα του ανθρώπου, αποτέλεσαν μια μοναδική επιβεβαίωση της επιστήμης έναντι της θρησκείας.
Σύντομα, ακόμα και οι κοινωνικές επιστήμες (με κορυφαία την οικονομική) δανείστηκαν στοιχεία από την κλασσική φυσική για να ερμηνεύσουν τους κανόνες λειτουργίας της οικονομίας. Οπότε ο άθεος του σύγχρονου κόσμου είναι ένας ορθολογιστής, ένας πρακτικά σκεπτόμενος άνθρωπος με επιστημονική παιδεία που στηρίζει την πεποίθηση του στο ότι όλη η λειτουργία της φύσης θεμελιώνεται σε μαθηματικούς λογισμούς. Οπότε δεν υπάρχει χώρος για δοξασίες σε αυτόν τον κόσμο παρά μόνο για τους απαίδευτους.
Ωστόσο, η εδραίωση αυτής της θεώρησης κλονίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από κάποιες αναπάντεχες ανακαλύψεις των επιστημόνων, που ακόμα και σήμερα (εκατό χρόνια αργότερα) δεν έχουν τύχει ή δεν μπορούν να τύχουν καθολικής αποδοχής από τον κόσμο. Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν διατύπωσε την περίφημη θεωρία της ειδικής και υστερότερα της γενικής σχετικότητας και άλλαξε για πάντα τη θεωρία της φυσικής. Διατύπωσε αδιανόητες ιδέες. Υποστήριξε ότι ο χρόνος είναι μια σχετική έννοια, ότι υπάρχουν μελανές οπές και βαρυτικά κύματα, ότι η μάζα είναι δυνατόν να μετατραπεί σε ενέργεια και το αντίθετο και άλλα πολλά. Η αντίδραση των υποστηρικτών της Νευτώνειας Φυσικής απέναντι στα «τρελά» θεωρήματα του Αϊνστάιν ήταν τεράστια (κυκλοφόρησε και ένας τόμος με την ονομασία «100 συγγραφείς εναντίον του Αϊνστάιν» το 1931).
Ωστόσο ο ασκός του Αιόλου είχε ανοίξει και η κλασσική φυσική δέχτηκε το επόμενο ισχυρό κρούσμα από τον Μαξ Πλανκ, τον θεμελιωτή της κβαντομηχανικής και ενεργό συνομιλητή του Αϊνστάιν, που μελέτησε τον μικρόκοσμο. Οι δυο τους θεμελίωσαν επιστημονικές αρχές που αφορούν τον μακρόκοσμο και τον μικρόκοσμο, όπου οι κανόνες της κλασσικής φυσικές δεν φαίνεται να ανταποκρίνονται.
Σήμερα, η επιστημονική κοινότητα επιβεβαιώνει μέσω πειραμάτων και παρατηρήσεων, τα απίθανα αυτά θεωρήματα. Μόλις πρόσφατα (2019), την πρώτη Μαύρη Τρύπα την φωτογράφισε ομάδα επιστημόνων με επικεφαλή τον Έλληνα αστροφυσικό Δημήτρη Ψάλτη ενώ το 2022 η φυσικός Μαρία Σπυροπούλου δημιούργησε σε πείραμα μια μίνι σκουληκότρυπα όπου προσομοίασε ένα ζεύγος από μαύρες τρύπες σε έναν κβαντικό υπολογιστή και δημιούργησε μια σύντομη διαδρομή στο χωροχρόνο.
Οι νέες αυτές ανακαλύψεις δημιουργούν καινούς κανόνες και αρχές λογισμού και όπως υποστήριξε σε δημόσια ομιλία του ο διαπρεπής σύγχρονος αστροφυσικός Νιλ ντε Γκρας Τάϊσον, η φιλοσοφία πια δεν μπορεί να είναι η ίδια γιατί πλέον ο άνθρωπος θεμελιώνει επιστημονικά αξιώματα και παρατηρεί μοναδικά φυσικά φαινόμενα που δεν θα μπορούσε να τα γνωρίζει παλαιότερα με κανένα τρόπο.
Οπότε ο μέχρι πρότινος ορθολογιστής αποδεχόταν ότι η κλασσική μηχανική μπορούσε να εξηγήσει τα πάντα με απλές μαθηματικές διατυπώσεις. Ο σύγχρονος ορθολογιστής ωστόσο πρέπει να πιστέψει στη Μοντέρνα φυσική που μεταξύ άλλων θεμελιώνει παραδοξότητες που νοητικά δεν μπορούν να κατανοηθούν από έναν άνθρωπο. Η πιο καλά θεμελιωμένη παραδοξότητα είναι ότι ο χρόνος και ο χώρος στρεβλώνεται γύρω από βαρέα αντικείμενα. Πρόκειται για μια θεωρία που έχει επιβεβαιωθεί σε τέτοιο βαθμό που μόλις το 2022 επιστήμονες απέδειξαν ότι δύο μικροσκοπικά ατομικά ρολόγια οπτικού πλέγματος που απέχουν υψομετρικά μόλις ένα χιλιοστό μετράν το χρόνο διαφορετικά1. Ως εκ τούτου ο χρόνος είναι μια σχετική έννοια και θεωρητικά κάποιος μπορεί να ταξιδέψει στο χρόνο.
Τα παράδοξα όμως συνεχίζονται. Η επιστημονική παρατήρηση πλέον μας επιβεβαιώνει ότι το σύμπαν μας έχει τρύπες. Οι μελανές οπές δεν αποτελούν τίποτα άλλο παρά την κατάρρευση σωμάτων με μεγάλη μάζα. Το σύμπαν μας είναι σαν ένα ελαστικό ύφασμα όπου εάν ρίξεις μια πολύ βαριά σφαίρα σε ένα σημείο του θα το τρυπήσει. Πλέον, τις μελανές οπές, στην κυριολεξία, τις φωτογραφίζουμε και είναι μεγάλο μυστήριο που οδηγούν ή τι συμβαίνει σε αυτές.
Ακόλουθα, στον μικρόκοσμο η κβαντομηχανική πρεσβεύει ότι δύο σωματίδια που ήταν συνδεδεμένα θα συνεχίσουν να αλληλοεπιδρούν ακόμα και εάν διαχωριστούν και βρεθούν χωρισμένα σε τεράστιες αποστάσεις. Αυτή η πεποίθηση οδηγεί στη δημιουργία της μετα-κβαντικής φυσικής όπου υποστηρίζει πως δεδομένου ότι όλο το σύμπαν ήταν συνδεδεμένο, πριν τη μεγάλη έκρηξη, τότε όλα τα σωματίδια του σύμπαντος συνδέονται με έναν αόρατο ιστό και είναι συζευγμένα σε κβαντικό επίπεδο. Η θεωρία αυτή οδηγεί κατευθείαν στο μεταφυσικό.
Για να μην μακρηγορούμε, πεδία έρευνας της σύγχρονης επιστημονικής έρευνας, μεταξύ άλλων, αποτελούν το πολυσύμπαν που περιλαμβάνει το σύνολο των άπειρων ή πεπερασμένων δυνατών Συμπάντων, η θεωρία της σκοτεινής ύλης που πρεσβεύει ότι ο κόσμος μας αποτελείται κατά 23% από «σκοτεινή ύλη» και 73% από «σκοτεινή ενέργεια» (που δεν έχουμε ιδέα τί είναι) και η θεωρία των υπερχορδών που υποστηρίζει ότι ζούμε σε σύμπαν πολλαπλών διαστάσεων (ανάλογα τη θεωρία καθώς η μποζονική Θεωρία Χορδών βασίζεται σε 26 διαστάσεις και η Υπερσυμμετρική Θεωρία Χορδών (ή Θεωρία Υπερχορδών) σε 10/11 διαστάσεις)2.
Εν κατακλείδι. Η σύγχρονη επιστήμη μιλάει για αδιανόητα θέματα και πλέον ένα συνέδριο φυσικής ίσως να φαίνεται πιο παράδοξο στη θεματολόγια του από ένα συνέδριο θεολογίας. Ωστόσο, στην επιστήμη η αρχή της διαψευσιμότητας οδηγεί την έρευνα. Ο ορθολογισμός, η τεκμηρίωση και το πείραμα αποτελούν κατακτήσεις του σύγχρονου ανθρώπου. Αλλά δεν πρέπει να λειτουργούν και σαν παρωπίδες.
Η απαξίωση της θρησκείας από μια μεγάλη μερίδα του πληθυσμού δεν βασίζεται σε καμία λογική τεκμηρίωση. Δεν αποδέχονται το θρησκευτικό γεγονός γιατί δηλώνουν ακόλουθοι της επιστήμης χωρίς να είναι σε θέση να κατανοήσουν το τί πρεσβεύει πλέον η επιστήμη. Και ίσως δεν θα μπορέσουν να το κατανοήσουν γιατί ο άνθρωπος, όπως και να το κάνουμε, στερείται των αισθητήριών και των νοηματοδοτικών εργαλείων για να μπορέσει να κατανοήσει εάν ζει σε ένα πολυδιάστατο σύμπαν ή όχι. Φυσικά αυτό δεν πρέπει να σημαίνει ότι μεταξύ δύο μη κατανοητών επιλογών θα πρέπει να επιλέξουμε άκοπα μία. Γιατί οι επιλογές μας έχουν αντίκτυπο στη ζωή μας. Τα θέματα αυτά θα πρέπει να τα διερευνήσουμε γιατί είναι πολύ σοβαρά για να τα αφήσουμε στην τύχη.
Ας ακολουθήσουμε, λοιπόν, τον βηματισμό του Μαξ Πλανκ που στις πιο διάσημες διαλέξεις του στηλίτευσε όσους απέρριψαν την ύπαρξη του θεού, δηλώνοντας τη βαθιά του πεποίθηση ότι τα φυσικά φαινόμενα καλύπτονται από ένα δυσερμήνευτο πέπλο αιτιών που σε καμία περίπτωση δεν αποκλείουν την ύπαρξη της θεϊκής παρέμβασης.
Ας μείνουμε με αυτήν τη σκέψη και με την ευχή ότι το μήνυμα της αγάπης, που εμπεριέχεται στη δομή της θρησκείας μας, μπορεί να αποτελέσει, αν μην τι άλλο, το κύριο θεμέλιο της εξέλιξης της κοινωνίας μας.
***
1https://www.naftemporiki.gr/techscience/1299380/atomika-rologia-epivevaionoun-ti-theoria-tou-ainstain-gia-ti-diastoli-tou-chronou/
2 https://www.huffingtonpost.gr/entry/sto-choro-ton-11-diastaseon-e-theoria-chordon_gr_601d147fc5b618b319876e4c