Η κλιματική αλλαγή συντελείται ήδη και πλέον θα πρέπει να κοιτάξουμε το άμεσο και πρακτικό της αντιμετώπισης των συνεπειών της. Παρακάτω παρουσιάζονται οι εξελίξεις σε δέκα τομείς που θα μας απασχολήσουν άμεσα και δεν έχουν να κάνουν τόσο με τη θεραπεία του φαινομένου της κλιματικής αλλαγής αλλά με την αντιμετώπιση των συνεπειών της.
1. Οδικό Δίκτυο
Το αστικό τοπίο καλύπτεται κατά 40% από το οδικό δίκτυο.
Οι ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι απορροφούν τη θερμότητα και την αντανακλούν στην επιφάνεια ακόμα και τη νύχτα. Ανεβάζουν τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος χώρου κατά σχεδόν 2 βαθμούς Κελσίου και δεν επιτρέπουν τον νυχτερινό δροσισμό του αστικού τοπίου.
Νέα υλικά και πειραματισμοί ακόμα και με την απόχρωση της ασφάλτου μπορούν να μειώσουν σημαντικά το θερμικό αποτύπωμα του οδικού δικτύου αλλά και να βελτιώσουν την αντοχή του σε ακραίες θερμοκρασίες.
Μια βασική αρχή είναι να καθορισθεί α βαθμός αντανάκλασης της ακτινοβολίας της ασφάλτου (μετρώνται στην κλίμακα albedo ή Λευκαύγεια) με τρόπο τέτοιο ώστε η θερμότητα να αντανακλάται στην άνω ατμόσφαιρα και να μην εγκλωβίζεται μέσα στο αστικό τοπίο.
Ωστόσο οι διεργασίες στον τομέα αυτό είναι ακόμα σε πειραματικό στάδιο και το κόστος αντικατάστασης της ασφάλτου με νέα υλικά είναι τεράστιο. Ως εκ τούτου ακόμα δεν έχει δημιουργηθεί ένα σταθερό και λειτουργικό πρότυπο.
Η πιο άμεση και ενδεδειγμένη λύση που μπορεί να υλοποιηθεί δεν είναι άλλη από τη δεντροφύτευση των πεζοδρομίων και των νησίδων στο οδικό δίκτυο ώστε να αυξηθεί η σκίαση.
Ακόμα περισσότερο οι δήμοι θα πρέπει να καθορίσουν μονοπάτια πεζοδρόμων που θα φροντίσουν ώστε το καλοκαίρι να διαθέτουν πυκνή σκίαση ακόμα και μέσω της χρήσης τεχνιτών μέσων (πχ: τεντών) ώστε να επιτρέπεται η όδευση των πεζών.
2. Διαχείριση Υδάτινων Πόρων
Η δυνατότητα του ύδατος να απορροφά μεγάλες ποσότητες θερμότητας είναι απαράμιλλη. Αποτελεί το κυριότερο μέσο δροσισμού που διαθέτουμε και σαφώς θα πρέπει να διατίθεται σε μεγάλες ποσότητες κατά τους θερινούς μήνες.
Η λύση στο συγκεκριμένο θέμα έρχεται μέσω της βελτίωσης της διαχείρισης των υδάτινων πόρων ακόμα και σε ατομικό επίπεδο (πχ: δεξαμενές αποθήκευσης βρόχινου νερού σε κάθε οικία) όσο και μέσω της προόδου της τεχνολογίας της αφαλάτωσης.
Σε πρώτο στάδιο στους παραλιακούς δήμους της χώρας θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα δίκτυο παραγωγής και διαχείρισης αφαλατωμένου ύδατος προς άρδευση δημόσιων πάρκων και κήπων και σε δεύτερο στάδιο θα πρέπει το μη πόσιμο αυτό νερό να διατεθεί προς τις επιχειρήσεις αλλά και τους ιδιώτες.
Η δενδροφύτευση και η διατήρηση πράσινων χώρων από τους ιδιώτες (είτε με τη μορφή πράσινων δωμάτων είτε τη συντήρηση κήπων) θα πρέπει να αποτελέσει άμεση και επιτακτική ανάγκη και απαιτεί αρωγή.
Προς το παρόν η προσπάθεια ενός ιδιώτη να διατηρήσει έναν κήπο τιμωρείται τιμολογιακά από την πολιτεία μέσω προοδευτικά αυξημένης κοστολόγησης του καταναλισκόμενου ύδατος .
3. Ενέργεια
Όλο το δίκτυο ηλεκτροδότησης και επικοινωνιών πρέπει να υπογειοποιηθεί και να τύχει αναβάθμισης. Ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί σε μια πόλη αποτελεί η διακοπή ηλεκτροδότησης τη στιγμή ακριβώς που το σύστημα βρίσκεται σε ένταση χρήσης. Και ένα δίκτυο που είναι στην ύπαιθρο είναι εκτεθειμένο σε όλα τα ακραία φυσικά φαινόμενα.
Σε ατομικό επίπεδο η υιοθέτηση οικιακών μπαταριών όπως το Powerwall της Tesla ή αντίστοιχα προϊόντα από τη Mercedes, την LG, τη Nissan και άλλους κατασκευαστές αποτελεί μια νέα προσέγγιση στο θέμα της ενεργειακής ασφάλειας και αυτονομίας.
Η Καλιφόρνια αποτελεί ένα πεδίο πρωτοπορίας στην ενεργειακή διαχείριση σε επίπεδο οικίας καθώς λόγω των μεγάλων θερινών πυρκαγιών οι διακοπές ρεύματος έχουν ταλαιπωρήσει τους καταναλωτές. Εκεί τα συστήματα οικιακής μπαταρίας και οι έξυπνες μέθοδοι διαχείρισης δικτύων ενέργειας έχουν εισέλθει σε στάδιο ωριμότητας ενώ πλέον μέσω του οικιακού συστήματος αποθήκευσης ενέργειες ο καταναλωτής δεν αποθηκεύει απλά ενέργεια αλλά την μεταπουλά κιόλας (πχ: αποθηκεύει ηλιακή ενέργεια και πουλά το περίσσευμα ή αποθηκεύει ενέργεια όταν η χρέωση είναι χαμηλή και την πουλά όταν η ζήτηση και επακόλουθα η τιμής της είναι υψηλή).
4. Περιαστικά Δάση και Πάρκα
Δύο είναι τα δεδομένα στο συγκεκριμένο ζήτημα.
Το πράσινο μειώνει σημαντικά το φαινόμενο των θερμικών νησίδων και δίνει κρίσιμη ανάσα και δροσιά στο αστικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα τη νύχτα ο αέρας που διασχίζει ένα δάσος ψύχεται και διαχέεται στο αστικό περιβάλλον μειώνοντας σημαντικά το θερμικό φόρτο.
Από την άλλη ένα περιαστικό δάσος αποτελεί μια εν δυνάμει απειλή καθώς ο κίνδυνος πυρκαγιάς είναι υψηλός, ιδιαίτερα όταν γειτνιάζει η φύση με την ανθρώπινη δραστηριότητα.
Οι λύσεις που υπάρχουν δεν είναι πολλές. Τα περιαστικά δάση πρέπει να προφυλαχθούν, να οριοθετηθούν και να τύχουν διαχείρισης ως εθνικά πάρκα. Η ελεύθερη φύση δεν μπορεί να υπάρξει πλέον δίπλα στις πόλεις. Οι ελεύθερες περιαστικές εκτάσεις πρέπει να αναδασωθούν ακόμα και με ξηρικά φυτά.
Ακόμα περισσότερο πράσινα πάρκα πρέπει να αναπτυχθούν μέσα στο αστικό τοπίο. Πάρκα που να έχουν σχεδιασθεί με κριτήρια βιοκλιματικά ώστε να μπορούν να επιβιώσουν σε ακραίες συνθήκες και με σκοπό να λειτουργήσουν σαν φυσικούς ρυθμιστές του μικροκλίματος μιας περιοχής.
Επίσης, μεγάλη μελέτη θα πρέπει να γίνει σχετικά με τις αστικές ροές αέρα. Θα πρέπει να μελετηθεί το φαινόμενο και πώς επηρεάζονται αυτές από την αστική δόμηση.
Οι παρεμβάσεις της πολιτείας θα πρέπει να είναι άμεσες και καθοριστικές. Πώς για παράδειγμα μπορεί να κυκλοφορήσει με φυσικό τρόπο ο δροσερός βόρειος άνεμος στην Αθήνα; Πώς κατευθύνεται και πώς μπορεί να ψύχεται (για παράδειγμα να περνάει μέσα από ένα δάσος ή πάρκα);
5. Δροσισμός και κλιματισμός
Κάθε κλιματιστικό που ανάβει ένας καταναλωτής για να δροσισθεί σε έναν εσωτερικό χώρο δημιουργεί και μια σόμπα που θερμαίνει το εξωτερικό περιβάλλον.
Οι εξωτερικές μονάδες των κλιματιστικών θα πρέπει να τοποθετούνται κατόπιν μελέτης και όχι τυχαία και άναρχα στο αστικό περιβάλλον. Πρέπει να ληφθεί και μέριμνα ώστε οι εξωτερικές μονάδες να βρίσκονται υπό σκίαση ή στεγασμένες σε κυτία που θα τις προστατεύον από την έκθεση σε υψηλές ή ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες ώστε να συνεχίζουν να λειτουργούν υπό ακραίες συνθήκες.
Νέες τεχνολογίες αναπτύσσονται αλλά είναι ακόμα σε πειραματικό στάδιο. Με τους παρόντες ρυθμούς, οι τοποθετημένες κλιματιστικές μονάδες αναμένονται να τριπλασιασθούν μέσα στην επόμενη εικοσαετία, προκαλώντας και ένα νέο ισχυρό πονοκέφαλο για τους περιβαλλοντολόγους καθώς αφήνουν και αυτές ένα αρνητικό αποτύπωμα στο περιβάλλον.
Ο δροσισμός των κτηρίων μέσω εναλλακτικών μεθόδων (σκίαση, χρήση γεωθερμίας, τοποθέτηση ανεμιστήρων, κλπ) πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα και κύριο προαπαιτούμενου μιας σύγχρονης μηχανολογικής μελέτης που να συνοδεύει τα αρχιτεκτονικά σχέδια ενός νέου κτηρίου.
6. Μετακινήσεις και Εργασία
Η ανθρώπινη μετακίνηση τίθεται σε ανασχεδιασμό. Οι πόλεις αναπτύχθηκαν άναρχα με συνέπεια οι εργαζόμενοι να πρέπει να διασχίσουν δεκάδες χιλιόμετρα καθημερινά απλά και μόνο για να παρευρεθούν στο χώρο εργασία τους. Εκατομμύρια τόνοι καυσαερίων παράγονται και αμέτρητες εργατοώρες ξοδεύονται άσκοπα και μη παραγωγικά για να λειτουργήσει η επιχειρηματική δομή της χώρας.
Το δίκτυο αυτό άραγε μπορεί να λειτουργήσει υπό συνθήκες ακραίων φαινομένων; Ο πολεοδομικός επανασχεδιασμός των σύγχρονων πόλεων πρέπει να λάβει και αυτό το κριτήριο υπόψη του.
Η πανδημία απέδειξε ότι η εξ’ αποστάσεως εργασία έχει μέλλον αλλά ακόμα το σύστημα δεν είναι ώριμο ώστε να προσαρμοσθεί στη νέα πραγματικότητα.
Το σλόγκαν της σύγχρονης πολεοδομίας είναι οι δεκαπεντάλεπτες αποστάσεις (The 15-Minute City).
Κοινώς ένα πολίτης να χρειάζεται μόνο μέχρι και 15 λεπτά μετακίνησης προκειμένου να ικανοποιήσει τις καθημερινές του ανάγκες. Πρόκειται για έναν επαναστατικό επανασχεδιασμό που προσπαθεί να δημιουργήσει ολοκληρωμένα προάστια μέσα στα οποία οι πολίτες θα ικανοποιούν τις περισσότερες ανάγκες τους.
7. Τροφή
Οι υπαίθριες καλλιέργειες είναι εκτεθειμένες σε αστάθμητα και ακραία φαινόμενα πλέον. Αντίθετα νέες μονάδες καλλιέργειας θα πρέπει να δημιουργηθούν που θα κάνουν χρήση στεγασμένων χώρων και συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης. Η θέα των σύγχρονων συστημάτων καλλιέργειας λίγα θυμίζουν με πατροπαράδοτες μεθόδους.
Οι σύγχρονες μονάδες καλλιέργειας μάλλον καλύτερα αναλύονται από ειδικούς της πληροφορικής παρά από γεωπόνους και ίσως θυμίζουν σκηνικά από ταινίες επιστημονικής φαντασίας. Χρησιμοποιούν έξυπνους αισθητήρες, tablets και κινητά τηλέφωνα, cloud servers, τεχνητή νοημοσύνη, υπερσύγχρονα συστήματα διαχείρισης του αέρα και των υδάτινων πόρων, συστήματα παρακολούθησης με έξυπνες κάμερες κα. Πολύ ενδιαφέρουσα ανάπτυξη σχετικών συστημάτων έχει υλοποιήσει η Νότιος Κορέα.
8. Υγρασία
Η μέση αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη, αυξάνει την εξάτμιση των υδάτων, αυξάνει την ποσότητα νερού στην ατμόσφαιρα και προκαλεί μεγαλύτερες και πιο ακραίες βροχοπτώσεις.
Τα επίπεδα υγρασίας στην ατμόσφαιρα είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ποιότητα διαβίωσης καθώς σε μια θερμή ημέρα η υγρασία εμποδίζει την εξάτμιση του ιδρώτα που αποτελεί το φυσικό μηχανισμό άμυνας και εξισορρόπησης του ανθρώπου απέναντι στη ζέστη.
Οι ημέρες που η θερμοκρασία του υγρού βολβού είναι υψηλή (συνδυασμός θερμότητας και η υγρασίας άνω των 35c) αποτελούν έναν άσχημο συνδυασμό που αναμένεται να ταλαιπωρήσει τις παράκτιες περιοχές.
Μια κρίσιμη στρατηγική για την αντιμετώπιση του φαινομένου αποτελεί η δενδροφύτευση. Η βλάστηση με ένα φυσικό τρόπο ψύχει την ατμόσφαιρα και ως εκ τούτου εμποδίζει την ανάπτυξη υψηλών θερμοκρασιών. Άρα το φαινόμενο της αυξημένης θερμοκρασίας υγρού βολβού τίθεται σε έλεγχο.
Επίσης το παράδειγμα της πόλης Μάσνταρ των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων θα πρέπει να μελετηθεί καθώς έχουν τοποθετηθεί τεράστιοι αεραγωγοί και υπαίθριοι ανεμιστήρες που επιτρέπουν το δροσισμό της αστικής ατμόσφαιρας. Πρόκειται για ένα πείραμα που φαίνεται να αποδίδει καρπούς καθώς η θερμοκρασία της πόλης σε σχέση με την έρημο είναι θεαματικά χαμηλότερη.
9. Ελεύθερες εκτάσεις
Η συγκέντρωση του παγκόσμιου πληθυσμού στις πόλεις δημιουργεί μια σημαντική νέα συνθήκη σε παγκόσμιο επίπεδο. Την απελευθέρωση τεράστιων εκτάσεων υπαίθρου που μπορούν να αποτελέσουν μέρος της λύσης για την κλιματική αλλαγή.
Η προστασία της άγριας πανίδας και χλωρίδας αποτελεί ένα μεγάλο στοίχημα σήμερα. Η αύξηση της δασοκάλυψης αποτελεί το στοίχημα της εποχής μας.
Τα μηνύματα είναι ενθαρρυντικά καθώς σε μεγάλες εκτάσεις της ευρωπαϊκής υπαίθρου, που εγκαταλείπονται λόγω της αστικοποίησης, παρατηρείται η επιστροφή της φύσης σε πρότερα επίπεδα και η δημιουργία νέων ανθεκτικών οικοσυστημάτων.
10. Οικονομία
Η δημιουργία σύγχρονων αστικών υποδομών που καλούνται να εξισορροπήσουν τις αλλαγές στο περιβάλλον (climate-smart cities) πρόκειται να ενεργοποιήσει ένα οικονομικό κύκλωμα 24.9 τρισεκατομμυρίων δολαρίων στο άμεσο μέλλον.
Το ποσό είναι δυσθεώρητο αλλά θα ενεργοποιηθεί αναγκαστικά και δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση που συγκεκριμένες πόλεις έχουν ήδη επενδύσει δισεκατομμύρια δολάρια για την ανάπτυξη σχετικών τεχνολογιών και λύσεων, μεταξύ αυτών η Σιγκαπούρη και χώρες της Μέσης Ανατολής όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Η ευκαιρία για την Ελλάδα είναι μοναδική καθώς έχει να «πουλήσει» και αυτή τεχνογνωσία για την αντιμετώπιση του θερμού κλίματος προς τις βόρειες χώρες.
Επίσης επειδή οι επενδύσεις στις νέες οικολογικά φιλικές τεχνολογίες είναι πολυδάπανες, πρέπει οι χώρες να ανταγωνιστούν για να προσελκύσουν ξένες εταιρίες στις περιοχές τους ώστε να δημιουργήσουν μια θετική και διαρκή οικονομική ροή που θα τους επιτρέψει να χρηματοδοτήσουν τις αναγκαίες επενδύσεις.
Σκοπός μιας πόλης είναι να ανέλθει στις πρώτες θέσεις των καταλογοποιήσεων με τις πόλεις που αξίζει κάποιος να ζει. Η είσοδος σε αυτούς τους καταλόγους αποτελεί περισσότερο ανάγκη παρά πολυτέλεια.
Συμπερασματικά, το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής που βιώνουμε μπορεί να αντιμετωπισθεί με δύο τρόπους.
Μέσω της αναπροσαρμογής της ανθρώπινης δραστηριότητας και μέσω της ανάπτυξη νέων μεθόδων και τεχνολογιών που να θεραπεύσουν τα προβλήματα που ο άνθρωπος δημιούργησε.
Οι τεχνολογίες δεν είναι ακόμα ώριμες αλλά λόγω των μεγάλων υλοποιούμενων επενδύσεων αναμένεται να υπάρξει έκρηξη των σχετικών λύσεων τα επόμενα χρόνια και όχι τις επόμενες δεκαετίες.
Σε επίπεδο τοπικό όμως οι κοινωνίες πρέπει να δράσουν γρήγορα προκειμένου να προσαρμόσουν το δικό τους περιβάλλον στην κλιματική αλλαγή.