Από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία το 2022, ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν και άλλες φωνές του Κρεμλίνου απειλούν συχνά τη Δύση με το ρωσικό πυρηνικό οπλοστάσιο. Την πρώτη ημέρα του πολέμου, ο Πούτιν είχε πει πως «όποιος προσπαθήσει να μας παρεμποδίσει, πόσο μάλλον να δημιουργήσει απειλές για τη χώρα μας και τον λαό της πρέπει να ξέρει πως η ρωσική απάντηση θα είναι άμεση και θα οδηγήσει σε συνέπειες που δεν έχετε δει ποτέ στην ιστορία».
Σε δυόμισι περίπου χρόνια πολέμου η Δύση έχει δώσει στην Ουκρανία όπλα αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων, κάποια εκ των οποίων έχουν χρησιμοποιηθεί κατά στόχων στο ρωσικό έδαφος. Το Κρεμλίνο συνεχίζει να απειλεί, και έχει στείλει τακτικά πυρηνικά όπλα στη Λευκορωσία, ωστόσο οι απειλές για χρήση πυρηνικών παραμένουν μόνο λόγια.
Τι θα μπορούσε να οδηγήσει σε χρήση πυρηνικών από τη Ρωσία; Ερωτηθείς σχετικά τον Ιούνιο από διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία, ο Πούτιν παρέπεμψε στο ρωσικό πυρηνικό δόγμα. «Δείτε τι είναι γραμμένο εδώ» είπε στην Αγία Πετρούπολη. «Αν οι ενέργειες κάποιου απειλήσουν την κυριαρχία και την εδαφική μας ακεραιότητα, θεωρούμε δυνατόν να χρησιμοποιήσουμε όλα τα μέσα στη διάθεσή μας».
Διάφορα «γεράκια» στη Ρωσία του ζητούν να αλλάξει το δόγμα, κατεβάζοντας χαμηλότερα το όριο για χρήση πυρηνικών όπλων και ο Πούτιν λέει πως το έγγραφο θα μπορούσε να τροποποιηθεί για να λαμβάνεται υπόψιν η εξελισσόμενη διεθνής κατάσταση.
Το πυρηνικό δόγμα της Ρωσίας
Επισήμως γνωστό ως «Βασικές Αρχές Κρατικής Πολιτικής για την Πυρηνική Αποτροπή», υπογράφτηκε από τον Πούτιν το 2020 και παρουσιάζει πότε η Ρωσία θα μπορούσε να καταφύγει στο πυρηνικό της οπλοστάσιο- το μεγαλύτερο στον κόσμο.
Τα πυρηνικά όπλα χαρακτηρίζονται ως «μέσα αποτροπής» και η χρήση τους χαρακτηρίζεται ως «ακραίο και αναγκαστικό μέσο». Υποστηρίζεται πως η Ρωσία «κάνει όλες τις απαραίτητες προσπάθειες για να μειώσει την πυρηνική απειλή και να αποτραπεί η επιδείνωση των διακρατικών σχέσεων που θα μπορούσε να προκαλέσει πυρηνικές συγκρούσεις, περιλαμβανομένων πυρηνικών».
Το έγγραφο αναφέρει πως «η πυρηνική αποτροπή έχει στόχο να παρέχει σε έναν πιθανό αντίπαλο την κατανόηση πως είναι αναπόφευκτα τα αντίποινα σε περίπτωση επιθετικότητας ενάντια στη Ρωσική Ομοσπονδία και/ ή τους συμμάχους της».
Τι λέει πως θα προκαλούσε τη χρήση πυρηνικών όπλων
Η Ρωσία θα μπορούσε να το κάνει, βάσει δόγματος, «ως απάντηση στη χρήση πυρηνικών και άλλων ειδών όπλων μαζικής καταστροφής εναντίον της ίδιας ή/ και συμμάχων της, καθώς και σε περίπτωση επιθετικότητας εναντίον της Ρωσίας με τη χρήση συμβατικών όπλων, όταν η ίδια η ύπαρξη του κράτους είναι σε κίνδυνο».
Όπως σημειώνεται, πυρηνικά όπλα μπορούν να χρησιμοποιηθούν υπό τις εξής συγκεκριμένες προϋποθέσεις:
-Αν υπάρχουν αξιόπιστες πληροφορίες για την εκτόξευση βαλλιστικών πυραύλων με στόχο τη ρωσική επικράτεια ή συμμάχους της
-Αν πυρηνικά όπλα ή άλλα όπλα μαζικής καταστροφής χρησιμοποιούνται εναντίον της Ρωσίας ή των συμμάχων της
-Αν μια εχθρική επίθεση με συμβατικά όπλα απειλεί την ύπαρξη της Ρωσίας
-Αν υπάρχουν επιθέσεις σε κρίσιμης σημασίας εγκαταστάσεις της ρωσικής κυβέρνησης ή στρατιωτικές εγκαταστάσεις που θα υπονόμευαν τις δυνατότητες πυρηνικού πλήγματος αντιποίνων της χώρας
Έχει υπάρξει κάποια επίθεση που να έφτασε κοντά στο όριο;
Ενώ η Ρωσία ήταν στην επίθεση εναντίον τμημάτων της βορειοανατολικής Ουκρανίας κοντά στο Χάρκοβο, η Ουάσινγκτον επέτρεψε στο Κίεβο να χρησιμοποιήσει μεγάλης εμβέλειας αμερικανικά όπλα για πλήγματα στο ρωσικό έδαφος, στα σύνορα. Ωστόσο οι επιθέσεις αυτές ήταν περιορισμένης κλίμακας και δεν φάνηκαν να αποτελούν υπαρξιακή απειλή που θα περιλαμβανόταν στο πυρηνικό δόγμα.
Ωστόσο «γεράκια» στη Μόσχα έχουν υποδείξει μια σειρά ουκρανικών επιθέσεων σε ρωσικές αεροπορικές βάσεις όπου βρίσκονταν βομβαρδιστικά μακράς εμβέλειας ικανά να φέρουν πυρηνικά όπλα νωρίτερα μέσα στη σύγκρουση, καθώς και πρόσφατες επιδρομές σε ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης. Λένε πως αυτές οι συνθήκες φαίνονται να επιτρέπουν τη χρήση πυρηνικών όπλων, βάσει των προϋποθέσεων που περιλαμβάνει το πυρηνικό δόγμα.
Ρώσοι αξιωματούχοι δεν έχουν σχολιάσει τις επιθέσεις σε πιο ευαίσθητους στόχους. Τα ραντάρ έγκαιρης προειδοποίησης είναι σχεδιασμένα να εντοπίζουν τις εκτοξεύσεις αμερικανικών πυραύλων για να μπορέσει η Ρωσία να απαντήσει εκτοξεύοντας τους δικούς της πυραύλους με πυρηνικές κεφαλές πριν καταστραφούν στο έδαφος.
Ο Τζέιμς Άκτον, συν-διευθύνων του προγράμματος πυρηνικής πολιτικής στο Carnegie Endowment, είπε πρόσφατα πως οι ουκρανικές επιθέσεις στα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης θα μπορούσαν να κάνουν το Κρεμλίνο να θεωρήσει ότι η Ουάσινγκτον τα ενθάρρυνε για να αποδυναμωθεί η πυρηνική αποτροπή της Ρωσίας. «Αν η Μόσχα πιστεύει πως η Ουάσινγκτον θα μπορούσε να πραγματοποιήσει ένα επιτυχές προληπτικό πλήγμα στις πυρηνικές της δυνάμεις, το “δάχτυλο στη σκανδάλη” θα μπορούσε να αρχίσει να “φαγουρίζει” πάρα πολύ, αυξάνοντας τον κίνδυνο η Ρωσία να εξαπολύσει μια μεγάλης κλίμακας πυρηνική επίθεση με βάσει λανθασμένη ή παρερμηνευμένη προειδοποίηση» είπε ο Άκτον.
Τι αλλαγές συζητώνται
Οι πυρηνικές απειλές του Κρεμλίνου έχουν περιοριστεί τελευταία, ύστερα από κάποιες επιτυχίες της Μόσχας στα πεδία των μαχών στην Ουκρανία. Ωστόσο έχουν υπάρξει εκκλήσεις στη Ρωσία για αλλαγές στο πυρηνικό δόγμα και ο Πούτιν έχει πει ότι θα μπορούσε να τροποποιηθεί, ανάλογα με τις διεθνείς εξελίξεις.
«Γεράκια» έχουν ζητήσει επανειλημμένα αυστηροποίησή του, υποστηρίζοντας πως αυτή τη στιγμή είναι πολύ αδύναμο και ασαφές και υποστηρίζοντας ότι δεν έχει αποτρέψει τη Δύση από το να αυξήσει τη βοήθεια στην Ουκρανία και ότι δίνει την εντύπωση πως η Μόσχα δεν θα καταφύγει ποτέ στα πυρηνικά όπλα.
Ο Ντμίτρι Τρένιν, ειδικός σε θέματα εξωτερικών σχέσεων του Ινστιτούτου Παγκόσμιας Οικονομίας και Διεθνών Σχέσεων, ενός think tank της Μόσχας που χρηματοδοτείται από το κράτος, προτείνει αναθεώρησή του έτσι ώστε να αναφέρεται πως η Ρωσία θα μπορούσε να χτυπήσει πρώτη με πυρηνικά όπλα όταν «τα κεντρικά εθνικά συμφέροντα διακυβεύονται», όπως στην Ουκρανία.
«H σημαντική αποστολή τον τρίτο χρόνο της στρατιωτικής σύγκρουσης είναι να αποτραπεί η βαθύτερη εμπλοκή του ΝΑΤΟ σε αυτήν» έγραψε πρόσφατα ο Τρένιν. «Αν δεν το κάνουμε, η ορμή της συνεχόμενης κλιμάκωσης από το Δύση θα οδηγήσει σε απευθείας σύγκρουση μεταξύ των ενόπλων δυνάμεων του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας».
Στο διεθνές φόρουμ στην Αγία Πετρούπολη, ο Σεργκέι Καραγκάνοφ, ειδικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής που συμβουλεύει το Κρεμλίνο, κάλεσε τον Πούτιν να τροποποιήσει το δόγμα για να μειώσει το όριο χρήσης των πυρηνικών όπλων.
«Ελπίζω ότι θα αλλάξει σύντομα για να σας δίνει το επίσημο δικαίωμα να απαντήσετε σε οποιοδήποτε πλήγμα στην επικράτειά μας με πυρηνικό πλήγμα» είπε στον Ρώσο ηγέτη. Ο Καραγκάνοφ παρομοίασε τη Δύση με τα Σόδομα και τα Γόμορρα, που αναφέρεται στη Βίβλο πως καταστράφηκαν από τον Θεό με πύρινη βροχή. «Ας θυμηθούμε εκείνη τη βροχή και ας προσπαθήσουμε να κάνουμε την ανθρωπότητα να έρθει στα συγκαλά της» είπε.
Ο Πούτιν απάντησε προσεκτικά, λέγοντας πως δεν βλέπει αυτή τη στιγμή απειλές που επιτάσσουν τη χρήση πυρηνικών όπλων, μα δεν απέκλεισε την αναθεώρηση της πολιτικής. Η ανάγκη τροποποίησης του εγγράφου, είπε, προέκυπτε λόγω προβληματισμών για το ότι η Δύση εξετάζει την πιθανή ανάπτυξη πυρηνικών όπλων χαμηλής ισχύος. Ο Πούτιν δεν έδωσε λεπτομέρειες, μα τα σχόλιά του θα μπορούσαν να αναφέρονται στις συζητήσεις στις ΗΠΑ για την ανάπτυξη χαμηλής ισχύος πυρηνικών πυραύλων που εκτοξεύονται από υποβρύχια. Οι υποστηρικτές αυτής της επιλογής λένε πως τέτοια όπλα χρειάζονται για την αντιμετώπιση των ρωσικών απειλών, ενώ οι επικριτές λένε ότι αυτό θα μπορούσε να μειώσει το όριο για τη χρήση πυρηνικών από τις ΗΠΑ και να αυξήσει τον κίνδυνο πολέμου.
Με πληροφορίες από Associated Press