Η μελέτη του κ. Ιωάννη – Διονύσιου Σαλαβράκου καλύπτει τις διεθνείς και οικονομικές εξελίξεις μιας μακράς περιόδου 3 αιώνων στην Γηραιά Ήπειρο, αλλά και στην Αμερική. Πρακτικά η μελέτη περιγράφει μακροσκοπικά την μετάβαση από την φεουδαρχία μιας κατακερματισμένης Ευρώπης κάστρων και ιπποτών σε μια νέα κατάσταση διακρατικής συνεργασίας, εμπορικών συναλλαγών και καπιταλιστικής οργάνωσης της παραγωγής. Το μικρό φέουδο με το κάστρο και τα αγροτικά τεμάχια γύρω του, αντικαθίσταται από την εμπορική πόλη που είναι σταυροδρόμι εμπορικών δρόμων, ανταλλαγής προϊόντων, διάδοσης γνώσεων και τεχνολογιών, καθώς και πολιτισμικών ανταλλαγών.
Στην εισαγωγή του, ο Σαλαβράκος εξετάζει εν τάχει τον Μεσαίωνα, την παρακμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και του ελληνορωμαϊκού στοιχείου στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και την αντίστοιχη άνοδο της στρατιωτικής ισχύος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην περιοχή. Περιγράφει την σταδιακή ανάδυση των Μεγάλων Δυνάμεων της Ευρώπης, αλλά και ενός νέου διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος που επέτρεψε την μαζική παραγωγή προϊόντων καθώς και την χρηματοπιστωτική τους υποστήριξη. Παρουσιάζει αναλυτικά με παράθεση οικονομικών στοιχείων παραγωγής την στρατιωτική και οικονομική κινητοποίηση όλων των Μεγάλων Δυνάμεων του 18 Αιώνα (Αυστρία, Γαλλία, Ρωσία, Πρωσία, Μ. Βρετανία), θεωρώντας ως ορόσημο αυτών, τον θρίαμβο του Μεγάλου Φρειδερίκου στον επταετή πόλεμο που καθιέρωσε ένα νέο διακρατικό διεθνές σύστημα.
Οι εξελίξεις αυτές εξετάζονται και περιγράφονται κυρίως μέσα από παράθεση οικονομικών στοιχείων που έχει συλλέξει με επιμονή ο συγγραφέας και έχει συνθέσει σε ένα σφιχτό και προσπελάσιμο σύνολο. Και αυτό το λέω γιατί υπάρχουν αρκετές μελέτες με οικονομικά στοιχεία που κατά καιρούς έχουν εκδοθεί γραμμένες από έγκριτους ιστορικούς, που δυσκολεύεσαι να τις διαβάσεις και είναι πολύ κουραστικές καθώς σε θάβουν κάτω από στοιχεία και δεδομένα που παρατίθενται με φρενήρη ρυθμό αλλά χωρίς καμμία επεξεργασία ή ένταξη σε ένα συνεκτικό πεδίο αφήγησης και εύλογων συμπερασμάτων. Η περίπτωση του Σαλαβράκου σίγουρα δεν είναι τέτοια. Κατέχει το υλικό του πρώτα ο ίδιος, και αμέσως μετά μας το παρουσιάζει επεξεργασμένο και απολύτως ευκρινές και κατανοητό.
Ο συγγραφέας εξετάζει μάλλον συνοπτικά την άνοδο της αγγλικής ισχύος και την ανάδυση της Αμερικής μέσα από τον Αγώνα της Ανεξαρτησίας της, αλλά το πλέον αναλυτικό του κεφάλαιο είναι αυτό που ασχολείται με την Γαλλία του Ναπολέοντα. Σε αυτό ο Σαλαβράκος μας δίνει πληροφορίες όχι μόνο για την χρηματοδότηση των ναπολεόντιων πολέμων, αλλά επιμένει, πολύ σωστά κατά την γνώμη μου, στο ζήτημα της επιμελητείας τους που ήταν το πλέον σημαντικό και τελικά έκρινε εν πολλοίς την έκβασή τους. Έχει μια ενδιαφέρουσα ενότητα για την (άκαρπη) προσπάθεια του Ναπολέοντα να μετατρέψει του ήρωες στρατηγούς του που είχαν όμως άξεστους τρόπους, σε ευγενείς αυλικούς, αλλά και την εμπορική πολιτική που ακολούθησε έναντι των άλλων κρατών.
Στην ενότητα για τον αμερικανικό εμφύλιο, ο Σαλαβράκος αναδεικνύει ως βασικό συντελεστή διαμόρφωσης του τελικού αποτελέσματος, την οικονομική ισχύ του βιομηχανικού Βορρά σε σχέση με τον αγροτικό Νότο, καθώς ο Νότος παρά την αριθμητική του υστέρηση σε ανθρώπινο δυναμικό, διέπρεψε αρχικά στα πεδία των μαχών με μεγάλες νίκες, ακόμη και με εισβολή στα εδάφη του Βορρά. Μετά τον τρίτο χρόνο πολέμου όμως, τα οικονομικά μεγέθη του Βορρά όχι μόνο εξισορρόπησαν την κατάσταση, αλλά του έδωσαν και την τελική νίκη.
Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, ο Σαλαβράκος εξετάζει την ανάδυση του χρηματοπιστωτικού τομέα στην Αγγλία και στη Σκωτία που συντελέστηκε στα τέλη του 17 αιώνα (η τράπεζα της Αγγλίας ιδρύθηκε το 1694 και μόλις ένα χρόνο μετά η τράπεζα της Σκωτίας) και έχει μια πολύ πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα ενότητα για μεγάλες εταιρίες – φούσκες που οδήγησαν τις τοπικές οικονομίες της Ευρώπης σε παρατεταμένους κύκλους οικονομικών κρίσεων.
Όπως θα ήταν επόμενο, ο Σαλαβράκος διανθίζει την αφήγησή του με πολλές μεμονωμένες πληροφορίες και ιστοριοδιφικές λεπτομέρειες που προσδίδουν μεγάλο ενδιαφέρον στο έργο. Ήδη στη σελίδα 21 μας παρουσιάζει την ιταλική τράπεζα Leccarcorvo που κατέγραψε κύκλους εργασίας την μεσαιωνική περίοδο 1244-1259! Αλλού μας αναφέρει ότι το πρώτο χρηματιστήριο στο Αμβούργο λειτούργησε το 1588, αν και οι Ολλανδοί θεωρούν ότι έχουν την σχετική πρωτιά με το χρηματιστήριο του Άμστερνταμ που λειτούργησε για πρώτη φορά το 1613. Στην ίδια λογική μας δίνει και πολλές πληροφορίες για την ίδρυση και λειτουργία της περίφημης Ολλανδικής Εταιρίας των Δυτικών Ινδιών (WIC) με την καταλήστευση των αποικιών από πολύτιμα είδη και ανθρώπινο δυναμικό (σκλάβοι). Η οριστική πτώση της ολλανδικής ναυτικής και οικονομικής υπεροχής θα επέλθει μετά από τρεις διαδοχικούς αγγλοολλανδικούς πολέμους που θα καλύψουν σχεδόν δύο δεκαετίες (1652-1674).
Το βιβλίο, αν και ένα από τα δύο βασικά του θέματα είναι οι πολεμικές συγκρούσεις της περιόδου, δεν είναι πολεμοχαρές, αλλά αντίθετα ο συγγραφέας τονίζει τις δυστυχίες και καταστροφές που προκαλούν οι πολεμικές συρράξεις ειδικά στον ηττημένο. Από την άλλη όμως, αν και ο Σαλαβράκος δεν το αναφέρει πουθενά στο έργο του, νομίζω ότι αναδύεται από μόνη της η βασική ιδέα ότι ο πόλεμος έχει και αναπτυξιακή χροιά για την οικονομία καθώς συνεισφέρει στην οργάνωση βιομηχανικών μονάδων παραγωγής αλλά και στην τεχνολογική ανάπτυξη της οικονομίας. Αν και επίσης δεν το αναφέρει ρητά, νομίζω ότι η συλλογιστική του Σαλαβράκου είναι να θεωρήσει ότι η άνοδος του καπιταλιστικού συστήματος και της οικονομικής ανάπτυξης στην Ευρώπη ήταν συνυφασμένη, αν όχι άμεσα εξαρτώμενη, με τις συνεχείς πολεμικές αναμετρήσεις της περιόδου. Επίσης βασική ιδέα του συγγραφέα την οποία όμως διατυπώνει ευθαρσώς, είναι ότι οι δύο βασικές διαστάσεις του πολέμου είναι η χρηματοδότησή του και η αποτελεσματική επιμελητεία και λιγότερο η στρατηγική και η γενναιότητα στα πεδία των μαχών.
Μια άλλη διάσταση του έργου είναι η αποστασιοποίηση του συγγραφέα από τις ιστορικές προσωπικότητες. Αν και έχει ένα ιδιαίτερα εκτεταμένο απόσπασμα για τον Ναπολέοντα και τις προσωπικές του επιλογές, σε γενικές γραμμές αντιμετωπίζει τις εξελίξεις μακροσκοπικά και ως αποτέλεσμα μια συνισταμένης οικονομικών παραγόντων.
Εν κατακλείδι, θα έλεγα ότι το έργο του Σαλαβράκου είναι πολύ ευχάριστο και εύκολο στην ανάγνωση και φαινομενικά αποτελεί μια πολύ χρήσιμη εισαγωγή για τον απλό αναγνώστη που θέλει να ενημερωθεί για την εξεταζόμενη περίοδο. Υποδόρια όμως, ο συγγραφέας οργανώνει το υλικό του βάσει των προτεραιοτήτων και απόψεών του και το υποτάσσει στην κεντρική ιδέα που διαπνέει και τα υπόλοιπα έργα του, ότι η σημαντικότερη διάσταση του πολέμου είναι σε τελική ανάλυση η οικονομική.