Οι στρατηγικές εξελίξεις στον πλανήτη και στις περιφέρειες είναι καταιγιστικές και θα εντείνονται και θα οξύνονται ολοένα και περισσότερο. Η Μέση και η Μείζονα Ανατολή ήταν πάντα στο επίκεντρο της διεθνούς πολιτικής.
Η διένεξη Παλαιστινίων και Ισραηλινών είναι μια από τις σημαντικότερες της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής αλλά και του παρελθόντος. Δύο παράγοντες συντείνουν σε αυτό.
Πρώτον, η Μέση Ανατολή διαχρονικά αποτελούσε και συνεχίζει να αποτελεί το σημείο ανταγωνισμών και συγκρούσεων όλων των πολιτισμών, όλων των θρησκειών, όλων των ιστορικών εθνών και των εκάστοτε μεγάλων δυνάμεων.
Δεύτερο, βρίσκεται στο σημαντικότερο σημείο της Περιμέτρου της Ευρασίας που την σύγχρονη εποχή αποτελεί το πεδίο των ηγεμονικών ανταγωνισμών. Όσον αφορά την ιστορική διάσταση.
(για κάθε ενδιαφερόμενο υπάρχει μια εξαιρετική και παραστατική απεικόνιση των διαχρονικών διαδρομών της Μέσης Ανατολής βλ. Max Fisher, «40 maps that explain the Middle East», αναρτημένη στην διεύθυνση https://wp.me/p3OqMa-18M.)
Όλοι μάχονται για την επιβίωση
Μελετώντας επί μακρόν τα Μεσανατολικά ζητήματα μαθαίνεις (ή πρέπει να μαθαίνεις) να μιλάς προσεκτικά. Πάντως, εξαρχής τονίζεται μια εκτίμηση, ότι δηλαδή οι Παλαιστίνιοι είναι το μεγαλύτερο θύμα των Μεταπολεμικών και Μεταψυχροπολεμικών διενέξεων στην Μέση Ανατολή.
Ταυτόχρονα, ο τελευταίος πόλεμος κατέδειξε ότι η επιβίωση του κατά τα άλλα πανίσχυρου Ισραηλινού κράτους ήταν και συνεχίζει να είναι στην κόψη του ξυραφιού.
Αυτό πρωτίστως για τρεις λόγους:
Α) Επειδή αν και συνεχίζει να είναι πανίσχυρο κράτος αυτή την φορά εγκλωβίστηκε σε ένα αποδυναμωτικό παρατεταμένο «πόλεμο πόλεων» που οδηγεί σε αδιέξοδο και επιπλέον σε ενδογενείς διαιρέσεις για τις επιλογές όσον αφορά το Παλαιστινιακό ζήτημα.
Β) Συσπειρώνει όσο ποτέ άλλοτε τα Αραβικά κράτη αλλά και ευρύτερα τους φορείς μουσουλμανικής πίστης.
Γ) Παρά την κρατική ισχύ του Ισραήλ η Αμερική παρά το γεγονός ότι ήταν και μέχρι στιγμής παραμένει ένας πανίσχυρος και ταυτόχρονα αναγκαίος σύμμαχος του Ισραήλ, Μεταψυχροπολεμικά συντρέχουν εξελίξεις εντός και εκτός των ΗΠΑ που αλλάζουν το στρατηγικό σκηνικό, δημιουργούν πολλά ερωτήματα για τους προσανατολισμούς της Αμερικανικής στρατηγικής και καθιστούν τις σχέσεις του Ισραήλ με τις ηγεμονικές δυνάμεις ρευστές και διαρκώς μεταβαλλόμενες.
Ορισμένες διευκρινίσεις
Αναλύοντας ένα τόσο σύνθετο ιστορικό και σύγχρονο ζήτημα απαιτείται υπευθυνότητα που εδράζεται σε σωστή γνώση των κύριων και σημαντικών τόσο της επίμαχης Μεσανατολικής διένεξης όσο και ευρύτερα της διεθνούς πολιτικής. Για ένα ακόμη λόγο, η θέση που υιοθετείται εδώ είναι ότι, τόσο αναφορικά με ένα τόσο αμφιλεγόμενο ζήτημα όπως το Μεσανατολικό όσο και κάθε άλλο ζήτημα διεθνούς πολιτικής, οι αποφάσεις ενός κράτους για να είναι πολιτικά και στρατηγικά ορθολογιστικές χρήζει να απορρέουν από αξιολογικά ουδέτερη περιγραφή και ερμηνεία. Αυτή η παρατήρηση δεν παραβλέπει το γεγονός ότι σε κάθε διακρατική διένεξη η κάθε πλευρά καλλιεργεί θέσεις που υπηρετούν το συμφέρον της, ότι πέραν των ορατών πτυχών υπάρχουν και αθέατα ή άγνωστα κριτήρια και παράγοντες και ότι οι επικοινωνιακές μεθοδεύσεις είναι εγγενή χαρακτηριστικά των διακρατικών ανταγωνισμών.
Αυτό, όμως, χρήζει να μην οδηγεί ένα οποιοδήποτε κράτος σε αποφάσεις που δεν είναι συμβατές με την διεθνή πραγματικότητα όπως είναι και όπως εξελίσσεται. Οι αποφάσεις για να είναι πολιτικά και στρατηγικά ορθολογιστικές απαιτείται πάνω στην πλάστιγγα κόστους / οφέλους εναλλακτικών σχεδίων και αποφάσεων που τα εκπληρώνουν να υιοθετούνται αποφάσεις που προκαλούν περισσότερο όφελος και λιγότερο κόστος.
Εξ ου και απαιτούνται κρατικά επιτελεία που παρατηρούν, μελετούν, σχεδιάζουν και προτείνουν αποφάσεις που δεν παραγνωρίζουν την πραγματικότητα και την γνώση-επίγνωση των προϋποθέσεων κάθε περίπτωσης.
Τονίζοντας αυτές τις πτυχές έχουμε κατά νου το γεγονός την στιγμή που γράφεται το παρόν κείμενο ενδέχεται στην Ευρώπη και στην Μέση Ανατολή να υπάρξει κλιμάκωση των πολεμικών συγκρούσεων σε κλίμακα και βαθμίδες που δεν μπορούν να προβλεφθούν.
Εάν αναφερόμαστε στην συμφέρουσα στρατηγική του Ελληνικού και Κυπριακού κράτους, είναι φανερό ότι εύκολες αποφάσεις δεν υπάρχουν ενώ ο πολιτικός και στρατηγικός ορθολογισμός σε κρατικό και κοινωνικό επίπεδο είναι αναγκαία προϋπόθεση εκπλήρωσης των εθνικών συμφερόντων. Η ίδια προϋπόθεση ισχύει για όλα τα εμπλεκόμενα ή ενδιαφερόμενα κράτη.
Τι συμβαίνει λοιπόν στην Γάζα και στην ευρύτερη περιφέρεια της Μέσης Ανατολής; Οι καθημερινές συγκρούσεις στην Γάζα και στην ευρύτερη περιοχή είναι αναμφίβολα συγκλονιστικές επειδή προκαλούν εκατέρωθεν αβάστακτες κακουχίες. Επιπλέον, οι ύστερες πολεμικές εμπλοκές που αφετηρία είχαν τρομοκρατική επίθεση σε εκδήλωση Ισραηλινών, εξελίσσονται επικίνδυνα με όσα κράτη -συμπεριλαμβανομένων του Λιβάνου, του Ιράκ, του Ιράν και της Τουρκίας- έχουν σχέσεις με τις τρομοκρατικές ομάδες (σημειώνεται, όπως είναι εξάλλου γνωστό, ότι δεν θεωρούνται τρομοκρατικές ομάδες από όλους τους εμπλεκόμενους).
Ιδιόμορφες συγκρούσεις
Προστίθεται ότι, όπως και στον πόλεμο της Ουκρανίας, αναδείχθηκε η σημασία τεχνολογικά προηγμένων πολεμικών μέσων που με τον ένα ή άλλο τρόπο διαθέτουν πλέον όλοι οι εμπλεκόμενοι. Ταυτόχρονα, αυτή την φορά δεν έχουμε μόνο ένα κατά μέτωπο πόλεμο του Ισραήλ με γειτονικά κράτη αλλά όπως ήδη αναφέρθηκε και για «ιδιόμορφες» πολεμικές συγκρούσεις εντός πόλεων ή ακόμη και κάτω από την επιφάνεια της γης εντός τούνελ. Επιπλέον, ενώ εμπλέκονται ολοένα και περισσότερες οργανώσεις και πληθυσμοί, και όχι μόνο εντός των κρατικών ορίων του Ισραήλ και των Παλαιστινιακών εδαφών, ο πόλεμος εντός πόλεων καθίσταται ολοένα και πιο περίπλοκος, και όπως ήδη υποστηρίχθηκε ενδεχομένως αδιέξοδος και κατά συνέπεια δύσκολο να τερματιστεί. Αυτό καταμαρτυρείται από το γεγονός ότι επί μακρόν καθημερινές εκκλήσεις για εκεχειρία και συνομιλίες πέφτουν στο κενό.
Είναι σημαντικό να τονιστεί, επίσης, ότι οι κατά τα άλλα πολύ σοβαρές προσπάθειες των τελευταίων δεκαετιών για συμβιβαστικές λύσεις -οι οποίες διόλου τυχαία πολλοί υποστηρίζουν ήταν κύριος στόχος των τρομοκρατικών κλιμακώσεων- κυριολεκτικά τινάχθηκαν στον αέρα. Οι συνομιλίες μερικών Αραβικών κρατών με το Ισραήλ εξουδετερώθηκαν και ολοένα περισσότερα κράτη της Μεσανατολικής περιφέρειας συμπεριλαμβανομένου του Ιράν εμπλέκονται στις πολεμικές αναμετρήσεις. Εξίσου σημαντικό, επίσης, είναι το ερώτημα για το πως θα εξελιχθούν οι στρατηγικές των μεγάλων ηγεμονικών δυνάμεων και τι θα συμβεί εάν κλιμακωθεί ο πόλεμος και εμπλακούν ευθέως ακόμη και με πολεμική εμπλοκή που θα τις φέρει αντιμέτωπες.
Ενώ τα προαναφερθέντα και πολλά άλλα καταμαρτυρούνται καθημερινά στην ειδησεογραφία, τονίζεται ότι οι προβλέψεις δεν ενδείκνυνται. Αυτό γιατί όλα είναι ρευστά, συμπλεκόμενα και εξελισσόμενα με καταιγιστικούς ρυθμούς. Εξ ου και εδώ θεωρείται σημαντικό να σκιαγραφηθούν μερικές κεντρικές πτυχές της Μεσανατολικής διένεξης για να φωτιστούν καλύτερα οι πιθανές αποφάσεις καθώς εξελίσσονται τα γεγονότα. Ακριβώς, επειδή πολλά γράφονται, αξίζει να υπογραμμιστούν μερικά διαμορφωτικά ιστορικά γεγονότα για το πως εξελίχθηκε η διένεξη Εβραίων και Παλαιστινίων και για το πως πολλοί πλέον παράγοντες και κριτήρια καθιστούν την ειρηνική διευθέτηση ολοένα και πιο δύσκολη.
Μια τραγική ιστορία
Χωρίς να επεκταθούμε στις ιστορικές πτυχές, αναφέρεται ότι με ιστορικούς όρους η διένεξη για την Παλαιστίνη είναι «τραγική»: Άραβες και Εβραίοι επικαλούνται το ίδιο δικαίωμα, δηλαδή, να έχουν τη Παλαιστίνη ως κράτος-πατρίδα. Οι Εβραίοι, επειδή το αφήγημά τους υποστηρίζει πως επί χιλιετίες καταπιέστηκαν και διώχθηκαν όπου κι αν βρέθηκαν και οι Παλαιστίνιοι επειδή επικαλούνται το γεγονός ότι την σύγχρονη εποχή αποτελούσαν την συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της Παλαιστίνης.
Μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ο ΟΗΕ με την απόφαση 181 του 1947 ψήφισε την δημιουργία δύο ξεχωριστών κρατών, ενός Εβραϊκού και ενός Παλαιστινιακού. Κύρια κριτήρια ήταν οι διαφορετικές γλώσσες, πολιτισμικές ιδιοσυστασίες και θρησκείες.
Οι Εβραίοι το αποδέχθηκαν αλλά οι Άραβες το απέρριψαν και η Βρετανία δεν εφάρμοσε την απόφαση και είχαμε τον πρώτο πόλεμο Ισραηλινών-Αράβων το 1948. Οι Εβραίοι ανακήρυξαν το Ισραηλινό κράτος τον Μάιο του 1948. Στην συνέχεια, εν μέσω, πολέμων, αυθαίρετων προσαρτήσεων που δημιούργησαν τετελεσμένα, διενέξεων αλλά και εκατέρωθεν διαιρέσεων για την πολιτική που πρέπει να υιοθετηθεί, είχαμε εκτοπισμό μεγάλού αριθμού Παλαιστινίων από τις εστίες τους, εποικισμό και διαδοχικούς πολέμους και τρομοκρατικές πράξεις. Συνολικά, το 78% των εδαφών της εντολής του ΟΗΕ του 1947 ελέγχεται από το Ισραήλ η Δυτική όχθη προσαρτήθηκε στην Ιορδανία και κοντά ένα εκατομμύριο Παλαιστίνιοι διασκορπίστηκαν στην Γάζα, την Ιορδανία, τον Λίβανο, την Συρία και σε πολλά άλλα κράτη.
Οι συντομογραφικές επισημάνσεις που προηγήθηκαν που σκοπό έχουν να φωτίσουν την μεγάλη Μεταπολεμική εικόνα του Μεσανατολικού, θα μπορούσαν να συμπληρωθούν με εξίσου σύντομες αναφορές ενός εξαιρετικού κειμένου, της Jacqueline Rose («Το ζήτημα του Σιωνισμού», Εκδόσεις Ποιότητα). Σημειώνεται ότι είναι Εβραία καθηγήτρια στην Βρετανία αλλά το βιβλίο το αφιέρωσε στον σημαντικότερο Παλαιστίνιο διανοούμενο, τον Edward Said.
Παρενθετικά ίσως είναι χρήσιμο να τονιστεί ότι ο υπογράφων έχει αναλύσει εκτεταμένα το Μεσανατολικό σε Αγγλική μονογραφία και με παραπομπές σε εκατοντάδες κείμενα και ιστορικές πηγές. Όμως, μελετώντας το βιβλίο Jacqueline Rose όταν κυκλοφόρησε στα Ελληνικά, διαπιστώνεται ότι προσφέρει μια εξαιρετικά τεκμηριωμένη περιγραφή και ερμηνεία ειδοποιών διαφορών, εκατέρωθεν θέσεων, των συμφερόντων καθώς εξελίσσονται και των στρατηγικών προσεγγίσεων των εμπλεκομένων. Ολοκληρώνοντας την μελέτη ενός τέτοιου έργου κανείς αντιλαμβάνεται ότι ανεξάρτητα του τι διαβάζεις ή ακούς για τους Εβραίους, τις διαχρονικές διαδρομές του Σιωνισμού και την δημιουργία του Ισραήλ, ήταν ελλιπές ή αποσπασματικό.
Κύρια γνωστική συνεισφορά του βιβλίου έγκειται στο γεγονός ότι εξήγησε πως πριν την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ ο σιωνισμός και το σιωνιστικό κίνημα διαχρονικά ποτέ δεν ήταν ενιαίο ή γραμμικό και ότι τα διάφορα κομμάτια του δεν ταυτίζονταν όλα με τις αποφάσεις που λήφθηκαν το 1948 και εντεύθεν. Η ίδια, υπογραμμίζεται, ξεκάθαρα τοποθετείται με εκείνες τις ομάδες των Εβραίων που δεν θέλουν ένα Ισραήλ φρούριο αλλά ένα εβραϊκό κράτος που θα συνεργάζεται και συμμαχεί με τους Παλαιστίνιους. Ήταν αυτό εφικτό; Καίριο ερώτημα αλλά όπως πολλοί υπογραμμίζουν «το δικαστήριο των εθνών είναι η ιστορία» και τα αποτελέσματά της προσδιοριστικά.
Μεταπολεμικά, μετά τις γενοκτονίες, τις εθνοκαθάρσεις που προηγήθηκαν και την έλευση πολλών Εβραίων στην Παλαιστίνη, τόσο για τους Εβραίους όσο και για τους Παλαιστίνιους τα διλήμματα ήταν πολλά και το κύριο ερώτημα ήταν για το ποια θα μπορούσε να ήταν η πιο συμφέρουσα σχέση Ισραηλινών και Αράβων της Παλαιστίνης εντός δύο γειτονικών κρατών ή, αντίστροφα, κατά πόσο θα μπορούσε να υπάρξει ένα κοινό κράτος.
Αρχικά, πάντως, εν μέσω υποκινημένων διενέξεων και εν μέσω ηγεμονικών διενέξεων στην κρίσιμη αυτή γεωπολιτική περιφέρεια του πλανήτη, μερικοί Εβραίοι αρχικά υποστήριζαν είδος συνομοσπονδίας με τους αυτόχθονες Παλαιστίνιους. Οι υποκινούμενες συγκρούσεις, όμως, οδήγησαν στην επικράτηση μεταξύ των Εβραίων της στρατηγικής του “Ισραήλ-φρούριο”. Η στρατηγική αυτή συνεχίζεται μέχρι σήμερα μάλλον πλέον χωρίς πολλές δυνατότητες, πιστεύουν πολλοί, αλλαγής πλεύσης.
Μερικά ερωτήματα
Τι άλλο ήταν εφικτό και τι μπορούσε να γίνει και τι σημαίνουν για όλους τους εμπλεκόμενους οι πολλές εκκρεμότητες που εκκολάφθηκαν έκτοτε, κυρίως εις βάρος των Παλαιστινίων;
Υπάρχει μια κοινή Αραβική γραμμή ή τα Αραβικά κράτη είναι πλέον διαιρεμένα στην βάση διαφορετικών συμφερόντων;
Υπάρχει ένα ενιαίο και συνεκτικό Παλαιστινιακό κοινωνικό σώμα ή οι εξελίξεις οδήγησαν σε διαιρέσεις, ενίοτε βαθιές και αγεφύρωτες; Για ένα ακόμη λόγο που αφορά τους Παλαιστίνιους που εγκαταστάθηκαν σε άλλα Αραβικά -και όχι μόνο Αραβικά- κράτη, αναμενόμενα προσαρμόστηκαν και αφομοιώθηκαν.
Ακόμη πιο σημαντικό, η δυσχερής κατάσταση στην οποία βρέθηκαν οδήγησε σε αφομοίωσή τους στα εκάστοτε συμφέροντα και τις στρατηγικές των κρατών ή των ομάδων στις οποίες είναι μέλη. Ως προς αυτό, προστίθεται ότι όσοι προσχώρησαν σε οργανώσεις όπως η Χαμάς- Χεζμπολάχ αναμενόμενα υιοθετούν και υποστηρίζουν τις κατά τα άλλα ρευστές τοποθετήσεις τους και τις πράξεις τους που οι περισσότεροι θεωρούν τρομοκρατικές. Σημειώνεται επίσης ότι ένας αριθμός Παλαιστινίων εντός του Εβραϊκού κράτους είναι κανονικοί πολίτες του Ισραήλ.
Αυτά και πολλά άλλα που θα μπορούσαν να γραφτούν, υπογραμμίζουν αυτό που ήδη υπαινιχθήκαμε, ότι δηλαδή η σύνδεση των αναλύσεων με συνομωσίες είναι εξ αντικειμένου παρακινδυνευμένη. Αυτό αφορά τόσο των σιωνισμό -οτιδήποτε και αν σημαίνει αυτός ο όρος στις μέρες μας- όσο και τα κράτη και τις οργανώσεις στις οποίες όπως είπαμε εξ ανάγκης προσχώρησαν πολλοί Παλαιστίνιοι. Αρκεί να σημειωθεί ότι για το Ισραήλ οργανώσεις όπως η Χεζμπολάχ είναι τρομοκρατικές ενώ για άλλα κράτη όπως η Τουρκία, το Ιράν και ο Λίβανος απελευθερωτικές.
Ένας ακόμη παράγοντας είναι το γεγονός ότι το Εβραϊκό κράτος εξαρχής για να επιτύχει να γίνει κράτος-φρούριο όπως θέλει η θέση που επικράτησε ήδη από το 1948, εξελίχθηκε σε ένα καθόλα πολύ καλά οργανωμένο και στρατηγικά συγκροτημένο κράτος. Αυτή η τάση εντός του Ισραήλ ενισχύθηκε από τις γεωπολιτικές εξελίξεις των Μεταπολεμικών και πολύ περισσότερο Μεταψυχροπολεμικών δεκαετιών οι οποίες όπως ισχύει και σε άλλες περιφέρειες -αλλά σε μεγάλο βαθμό στην Μέση Ανατολή- επηρεάζουν διαρκώς και αστάθμητα τις εξελίξεις Ανατολικά του Αιγαίου.
Ένα κύριο ερώτημα που αφορά ευθέως προσεγγίσεις που εδράζονται σε θεωρίες συνομωσίας, είναι το εξής: Το Ισραήλ λειτουργεί, αποφασίζει και δρα ως στρατηγικός δρών του κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος ή ως μυστικός φορέας κάποια αθέατης σιωνιστικής οργάνωσης με άγνωστους ή αθέατους σκοπούς για το μέλλον του πλανήτη; Η απάντηση είναι καίριας σημασίας επειδή πρέπει να γνωρίζουμε ότι σε ένα κρατοκεντρικό κόσμο όσον αφορά τα βιώσιμα κράτη που μεριμνούν για την αυτοσυντήρησή τους το πράττουν αυστηρά στα πλαίσια των λογικών του κρατικού τους συμφέροντος που ήδη υπαινιχθήκαμε εκπληρώνεται από αξιόπιστες στρατηγικές προσεγγίσεις.
Υπό αυτό το πρίσμα, μια θέση στα πεδία της στρατηγικής ανάλυσης είναι ότι στον σύγχρονο κρατοκεντρικό κόσμο δεν υπάρχουν κράτη συνωμότες αλλά κρατικοί σκοποί, κρατικοί θεσμοί και στρατηγικά σχέδια εκπλήρωσής τους τα οποία συμπεριλαμβάνουν μυστικές δράσεις και μυστικό σχεδιασμό. Άλλοι συντελεστές όπως κινήματα, ανεξέλεγκτοι διεθνικοί δρώντες, διάφορες οργανώσεις κτλ, είναι εξαρτημένες μεταβλητές των κρατικών στρατηγικών (στο πλαίσιο αυτού που ονομάζουμε soft power). Είναι λοιπόν το Ισραήλ φυσιολογικό κράτος ή “κράτος-συνωμότης” στην υπηρεσία αθέατων μη κρατικών δρώντων με σχέδια πλανητικής επικράτησης;
Αν και μερικοί αυτό υποστηρίζουν υπάρχει μια εξαιρετικά τεκμηριωμένη εργασία του πολυσυζητημένου βιβλίου Mearsheimer J., Walt St. Το Ισραηλινό λόμπι και η πολιτική των ΗΠΑ (Εκδ. Θύραθεν), όπου τεκμηριώνεται ότι οι Ισραηλινές προσεγγίσεις εντάσσονται όλες σε ένα πολύ οργανωμένο στρατηγικό πλαίσιο. Έτσι, όπως τεκμηριώνουν, ο επηρεασμός της στρατηγικής των ΗΠΑ δεν οφείλεται στους Εβραίους της διασποράς που ζουν στην Αμερική αλλά από την στρατηγική του Ισραηλινού κράτους που κινεί τα νήματά τους όπως και πολλών άλλων.
Για να προεκτείνομαι λίγο την συζήτηση αυτού του κατά τα άλλα αμφιλεγόμενου ζητήματος, ο σιωνισμός, βασικά, έχει αφετηρία βαθιά στην ιστορία και σταδιακά ένωνε πολλά νήματα του διάσπαρτου εβραϊκού έθνους. Στο προαναφερθέν εξαιρετικό κείμενο της Rose εκτυλίσσονται τα νήματα που περιγράφουν αυτό το φαινόμενο και ερμηνεύεται πειστικά –αν και όσον με αφορά όχι πειστικά για την εφικτότητα της πολιτικής διευθέτησης που αυτή και πολλοί άλλοι των διαφόρων τάσεων του σιωνιστικού κινήματος υποστήριζαν στην αφετηρία– ότι ο σιωνισμός θα πρέπει να τον βλέπει κανείς στο ιστορικό και «χωροταξικό»-γεωγραφικό και ανθρωπολογικό πλαίσιο στο οποίο κατά περίπτωση εντάσσεται.
Η Rose, στο βιβλίο αυτό το οποίο επαναλαμβάνεται αφιέρωσε στον σημαντικότερο Παλαιστίνιο διανοούμενο Edward Said, διεισδύει βαθιά και αναλύει τις μεσσιανικές τάσεις με ιστορικές και θρησκευτικές ρίζες καθώς και τον τρόπο που αναπτύχθηκαν μετά τον 17ο αιώνα και την σχέση με το φαινόμενο του εποικισμού. Αφού εξηγήσει τις πολλές διαδρομές και τις πολλές τάσεις, η Rose υποστηρίζει ότι στην ύστερη κατάληξη κυριαρχούν οι πολίτες που θέλουν να ενισχύσουν και να διαιωνίσουν ένα σύγχρονο εβραϊκό κράτος-φρούριο. Τείνουν να μην αναγνωρίζουν ότι στις αιτιολογήσεις τους ενυπάρχει ο μεσσιανισμός και μέσα από αμφότερες τις επιρροές συγκροτείται μια κρατική λογική και ένα σύστημα κοσμοθεωρητικών παραδοχών και πολιτικών αιτιολογήσεων υπέρ της ασφάλειας του κράτους.
Διεισδύοντας πιο βαθιά και προσφέροντας κάποιες ενδείξεις για το «το άγνωστο και ανεξερεύνητο πολιτικοανθρωπολογικό χάος της Μέσης Ανατολής» –όπως περίπου έβλεπε την περιφέρεια αυτή ο Πρόεδρος Ντε Γκολ υποδηλώνοντας έτσι δέος και φόβο όταν προτείνονται εύκολες και γραμμικές στάσεις και ενέργειες– η Rose αναλύει τον τρόπο που ιστορικοπολιτικά και πολιτικοανθρωπολογικά και θρησκευτικά συμπλέκονται ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ, καθώς και τον πολύ σύνθετο τρόπο που το σιωνιστικό κίνημα εκκολάφτηκε και αναπτύχθηκε μέσα στην δίνη της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, κύριος σκοπός του οποίου ήταν η επιστροφή στο Ισραήλ. Η δίνη μαζί και ηφαίστειο που αυτό δημιουργεί το ανακαλύπτει αργά αλλά οδυνηρά όποιος εμπλακεί στην περιοχή, συμπεριλαμβανομένου του Ισραήλ, με στρατηγικά παίγνια τα οποία με όρους κρατοκεντρικών προϋποθέσεων είναι αναπόφευκτα και τα αποτελέσματα τραγικά.
Η ίδια η Rose αφού προσφέρει πλήθος χρήσιμων πληροφοριών για ένα σύνθετο εάν όχι μπερδεμένο ζήτημα, αναζητώντας διέξοδο καταλήγει στο δικό της αδιέξοδο. Το αδιέξοδο οφείλεται στα «τετελεσμένα». Μετά από μισό αιώνα η εδραίωση του ισραηλινού κράτους δεν δημιούργησε μόνο τετελεσμένα για τους τρίτους. Δημιούργησε τετελεσμένα και για το ίδιο. Αφού εξαρχής κυριάρχησε η άποψη της επιβολής ενός ανεξάρτητου κράτους εις βάρος των αυτοχθόνων κατοίκων –το κατά πόσο υπήρχαν και άλλοι δρόμοι η Rose, όπως είπαμε, το συζητά– που πλέον εξ ορισμού θα περιβαλλόταν από εχθρικά κράτη και οργανώσεις, το δυνάμωμα του κράτους κατέστη γι’ αυτούς μονόδρομος επιβίωσης.
Καταληκτικά, χρήζει ίσως να τονίσουμε ότι, παράλληλα με τον διασκορπισμό και την διαίρεση των Παλαιστινίων, το Εβραϊκό κράτος όπως εξελίχθηκε δεν είναι ένα οποιοδήποτε περιφερειακό κράτος. Είναι κάποιου είδους «περιφερειακή υπερδύναμη». Δεν αναφερόμαστε μόνο στο γεγονός ότι ανάπτυξε στρατηγικά σχέδια soft power που ενισχύουν την κεντρική στρατηγική επιβίωσης αλλά και για μερικά ακόμη πολύ σημαντικά γεγονότα. Μεταξύ άλλων:
Πρώτον, την ανάπτυξη μιας φοβερής στρατιωτικής δομής που συμπεριλαμβάνει πυρηνικά όπλα (όταν ερωτώνται δεν απαντούν θετικά ή αρνητικά αλλά όλοι γνωρίζουν ότι το Ισραήλ διαθέτει πυρηνικά όπλα). Ταυτόχρονα αναπτυχθηκε αυτοτελής στρατηγική σκέψη και στρατηγική κουλτούρα προσαρμοσμένη στις σύγχρονες κρατοκεντρικές συνθήκες της διεθνούς πολιτικής αλλά και στις συγκεκριμένες ανάγκες τους όπως οι ίδιοι οι Ισραηλινοί τις βλέπουν.
Δεύτερον, ανάπτυξη μυστικών υπηρεσιών μπροστά στις οποίες, όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Νίξον, η CIA είναι παιδική χαρά. Βασικά στην ευρύτερη περιφέρεια όπου ανήκουν οι Εβραίοι πράκτορες είναι πανταχού παρόντες με πολύ μεγάλη διείσδυση σε ομάδες που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση.
Τρίτον, την επίτευξη μια μοναδικής κοινωνικής συνοχής γύρω από τον έσχατο σκοπό της επιβίωσης και με τρόπο που ανεξαρτήτως επιμέρους διαφωνιών (που είναι πολλές και συχνές) για τις επιμέρους προσεγγίσεις που διασφαλίζουν την αυτοσυντήρηση, συσπειρώνονται και είναι όλοι έτοιμοι να επιδείξουν αυτοθυσία παλεύοντας για το κράτος τους.
Τέταρτον, την ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων με τις ηγεμονικές δυνάμεις που αποτελούν πρότυπο μελέτης για κάθε αναλυτή της στρατηγικής (Διαπραγματευτική στρατηγική της Ελλάδας. )Βλ. «Πελατειακές σχέσεις» («patron-clientrelations») μεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών και ο διάλογος Μηλίων-Αθηναίων στον Θουκυδίδη. https://piotita.gr/?p=3101).
Πέμπτο, στο πλαίσιο μιας στρατηγικής που είναι προσαρμοσμένη όπως είπαμε στις κρατοκεντρικές λογικές του διεθνούς συστήματος, επιτυγχάνει εναλλαγές «φίλων» και «εχθρών» με τρόπο που δυναμώνει αφάνταστα την εσωτερική εξισορρόπηση (στην στρατηγική θεωρία είναι οι εσωτερικοί συντελεστές ισχύος ενώ οι συμμαχίες είναι η εξωτερική εξισορρόπηση). Παραμένει γεγονός ότι το Ισραήλ ως εχθρός ή ως σύμμαχος δεν είναι εύκολη χώρα για ένα οποιοδήποτε κράτος.
Έκτο, η αποτρεπτική στρατηγική του Ισραήλ στην στρατηγική θεωρία αποτελεί πρότυπο μελέτης για το τι είναι μια «αξιόπιστη εθνική στρατηγική» η οποία συμπεριλαμβάνει κόκκινες γραμμές, αντιμετώπιση ασύμμετρων απειλών, ανάπτυξη ενδο-πολεμικών αποτρεπτικών στάσεων (intra-war deterrence) και αποτρεπτικών σεναρίων μαζικού και ακραία καταστροφικού πολέμου εάν και όταν η επιβίωση του κράτους τεθεί σε άμεσο κίνδυνο.
Έβδομο, το Ισραήλ πέτυχε να θεωρείται αξιόπιστος στρατηγικός δρών από τις ηγεμονικές δυνάμεις. Οι τελευταίες εδώ και δεκαετίες τίποτα δεν κάνουν εάν δεν συνεκτιμήσουν πλήρως την ισραηλινή στρατηγική ή εάν δεν συμπράξουν ανταλλακτικά ή συνεννοηθούν με το Ισραήλ. Ο πρόεδρος Ρήγκαν όταν ρωτήθηκε πως ανέχεται το Ισραήλ (κάνει πολέμους χωρίς να ερωτά κανένα, έχει πράκτορες στο Πεντάγωνο των ΗΠΑ, παλαιότερα βύθισε αμερικανικό πολεμικό ανοικτά των ακτών του) απάντησε ότι το εβραϊκό κράτος ασκεί στρατηγική εποπτεία στην περιφέρειά του και γι’ αυτό προσφέρεται ως σύμμαχος για συναλλαγές. (βλ. Οι Ηγεμονικές Δυνάμεις: Η Ελλάδα και οι συναλλαγές λιγότερο ισχυρών κρατών με τις μεγάλες δυνάμεις. https://wp.me/p3OqMa-1ye).
Όγδοο, το διαίρει και βασίλευε των Αράβων αλλά και άλλων μουσουλμανικών κρατών είναι πλέον καταμαρτυρούμενο γεγονός. Η μεγάλη επιτυχία τους, βέβαια, ήταν η διαίρεση κεφαλαίου (Αράβων κατόχων ενεργειακών πόρων) και πληθυσμών (Αιγύπτου) στο Καμπ Ντέβιτ αλλά και η οικοδόμηση της στρατηγικής ενόσω όπως οι είπαμε οι Αραβικός χώρος διαφοροποιείται κρατοκεντρικά όσο απομακρυνόμαστε από τους αρχικούς αντί-αποικιακούς αγώνες.
Εν μέσω πολέμου πολλά θα μπορούσαν να γραφτούν. Με τα λίγα που προηγήθηκαν έγινε να προσπάθεια, αφενός να δοθούν κάποια στοιχεία για το πόσο μεγάλη είναι η δίνη των εξελίξεων στην ευρύτερη περιφέρεια της Μέσης Ανατολής αλλά και ευρύτερα, και αφετέρου, να υπογραμμιστεί ότι κάθε προσπάθεια να καταλάβουμε τι συμβαίνει στην Μέση Ανατολή απαιτείται να εντάσσεται στην λογική της σύγχρονης κρατοκεντρικής διεθνούς πολιτικής, καθώς επίσης και της γνώσης των διαχρονικών στρατηγικών πτυχών του Μεσανατολικού.
Ολοκληρώνοντας θα συνοψίσουμε και τονίσουμε ξανά τις τρεις επισημάνσεις που έγιναν πιο πάνω και που απαιτούν την προσοχή κάθε ενδιαφερόμενου.
Πρώτον, ο «πόλεμος πόλεων» όπως ήδη εξελίχθηκε στις συγκρούσεις του 2023-24 όχι μόνο είναι αδιέξοδος αλλά ανεξάρτητα του πόσο ισχυρό είναι το Εβραϊκό κράτος ενδέχεται να το αποδυναμώνει σε βαθμό που θέτει σε κίνδυνο την επιβίωσή του.
Δεύτερον, μια κλιμάκωση της Μεσανατολικής διένεξης σε περιφερειακό ή και πλανητικό επίπεδο είναι συνεπειών βαθύτατων προεκτάσεων και πέραν κάθε φαντασίας.
Τρίτον, η συντρέχουσα Μεσανατολική διένεξη εξελίσσεται εν μέσω καταιγιστικών στρατηγικών εξελίξεων πλανητικών προεκτάσεων, εν μέσω άλλων πολέμων στην Ευρώπη όπου και εκεί η κλιμάκωση είναι ένα πιθανό ενδεχόμενο και εν μέσω στρατηγικών προσεγγίσεων των ηγεμονικών δυνάμεων συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ που δημιουργούν αντιθέσεις, αντιφάσεις, αβεβαιότητα και πολιτικό και στρατηγικό ανορθολογισμό.
Πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα ”Ανατολή” Κρήτ