Ο πόλεμος στην Ουκρανία εξελίχθηκε σε μια καταστροφή για τη χώρα και μια κρίση για όλο τον πλανήτη: Ο κόσμος είναι πολύ πιο ασταθής, με περισσότερο φόβο, από τότε που η Ρωσία εισέβαλε στις 24 Φεβρουαρίου 2022.
Έναν χρόνο αργότερα, χιλιάδες Ουκρανοί άμαχοι είναι νεκροί και αμέτρητα κτίρια έχουν καταστραφεί. Δεκάδες χιλιάδες στρατιώτες είναι νεκροί ή σοβαρά τραυματίες και στις δύο πλευρές. Πέρα από τα σύνορα της Ουκρανίας, η ρωσική εισβολή διέλυσε το οικοδόμημα της ευρωπαϊκής ασφάλειας, αναδιαμόρφωσε τις σχέσεις μεταξύ κρατών και έπληξε μια στενά διασυνδεδεμένη παγκόσμια οικονομία.
Το Associated Press παρουσιάζει πέντε τρόπους με τους οποίους ο πόλεμος άλλαξε τον κόσμο.
Η επιστροφή του πολέμου στην Ευρώπη
Τρεις μήνες πριν την εισβολή, ο Μπόρις Τζόνσον, τότε πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, απέρριπτε τις εκτιμήσεις πως ο βρετανικός στρατός χρειαζόταν περισσότερα βαριά όπλα. «Οι παλιές αντιλήψεις περί μεγάλων αρματομαχιών στην ευρωπαϊκή ήπειρο έχουν περάσει» έλεγε.
Ο Τζόνσον τώρα καλεί το Ηνωμένο Βασίλειο να στείλει περισσότερα άρματα μάχης για να βοηθήσει την Ουκρανία να αποκρούσει τις ρωσικές δυνάμεις.
Παρά τον ρόλο που παίζουν οι νέες τεχνολογίες, όπως οι δορυφόροι και τα drones, o πόλεμος αυτός του 21ου αιώνα από πολλές απόψεις θυμίζει πόλεμο του 20ού αιώνα. Ο πόλεμος στο Ντονμπάς, στην ανατολική Ουκρανία, είναι μια άγρια, αργή μάχη, με λάσπη, χαρακώματα και αιματηρές επιθέσεις πεζικού, που θυμίζουν τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η σύγκρουση έχει οδηγήσει σε μια νέα κούρσα εξοπλισμών που θυμίζει σε κάποιους αναλυτές αυτήν της δεκαετίας του 1930, πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η Ρωσία έχει επιστρατεύσει εκατοντάδες χιλιάδες επίστρατους και σκοπεύει να αυξήσει τις ένοπλες δυνάμεις της στα 1,5 εκατομμύρια στρατιώτες από το 1 εκατομμύριο. Οι ΗΠΑ έχουν αυξήσει την παραγωγή όπλων για να αντικαταστήσουν τα αποθέματα που έχουν στείλει στην Ουκρανία. Η Γαλλία σχεδιάζει να αυξήσει τις στρατιωτικές δαπάνες κατά 1/3 ως το 2030, ενώ η Γερμανία έχει εγκαταλείψει την απαγόρευση στις αποστολές όπλων σε εμπόλεμες ζώνες, στέλνοντας πυραύλους και άρματα στην Ουκρανία.
Πριν τον πόλεμο πολλοί παρατηρητές υπέθεταν ότι οι στρατιωτικές δυνάμεις θα κινούνταν προς πιο προηγμένες τεχνολογίες και τον κυβερνοπόλεμο και θα εξαρτώνταν λιγότερο από τα άρματα μάχης ή το πυροβολικό, είπε ο Πάτρικ Μπέρι, λέκτορας σε θέματα ασφαλείας του Πανεπιστημίου του Μπαθ. Ωστόσο στην Ουκρανία τα πυροβόλα και τα πυρομαχικά είναι υψίστης σημασίας. «Επιδεικνύεται, προς το παρόν τουλάχιστον, πως στην Ουκρανία ο συμβατικός πόλεμος- κράτος εναντίον κράτους- έχει επιστρέψει» σημείωσε.
Συμμαχίες δοκιμάζονται και ενισχύονται
Ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν ήλπιζε πως η εισβολή θα δίχαζε τη Δύση και θα αποδυνάμωνε το ΝΑΤΟ. Αντ’αυτού η Συμμαχία έχει αναζωογονηθεί. Η συμμαχία που στήθηκε για να αντιμετωπίσει τη Σοβιετική Ένωση έχει μια ανανεωμένη αίσθηση σκοπού και δύο νέα επίδοξα μέλη, τη Φινλανδία και τη Σουηδία, που εγκατέλειψαν δεκαετίες ουδετερότητας και ζήτησαν να μπουν στο ΝΑΤΟ, ως προστασία απέναντι στη Ρωσία. Η ΕΕ έχει επιβάλει σκληρές κυρώσεις στη Ρωσία και έχει στείλει βοήθεια δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Ουκρανία. Ο πόλεμος επηρέασε και τις διαφωνίες για το Brexit, αναθερμαίνοντας τις διπλωματικές σχέσεις μεταξύ ΕΕ και Βρετανίας.
«Η ΕΕ εκλαμβάνει τις κυρώσεις, πολύ σοβαρές κυρώσεις, όπως θα έπρεπε. Οι ΗΠΑ επιστρέφουν δυναμικά στην Ευρώπη, με έναν τρόπο που δεν περιμέναμε ότι θα ξαναβλέπαμε» είπε ο Μάικλ Κλαρκ, αμυντικός αναλυτής και πρώην επικεφαλής του Royal United Services Institute.
Οι χώρες- μέλη του ΝΑΤΟ έχουν στείλει όπλα και εξοπλισμό αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων στην Ουκρανία, Η Συμμαχία έχει ενισχύσει την ανατολική πτέρυγα, και οι χώρες πιο κοντά στην Ουκρανία και τη Ρωσία, περιλαμβανομένης της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής, έχουν πείσει πιο διστακτικούς συμμάχους στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, εν δυνάμει μετατοπίζοντας το κέντρο ισχύος της Ευρώπης πιο ανατολικά.
Υπάρχουν κάποιες ρωγμές στην ενότητα: Ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν, ο πιο στενός σύμμαχος του Πούτιν στην ΕΕ, έχει καταβάλει προσπάθειες ενάντια στις κυρώσεις σε βάρος της Μόσχας, έχει αρνηθεί να στείλει όπλα στην Ουκρανία και έχει συγκρατήσει ένα πακέτο βοήθειας προς το Κίεβο. Η ενότητα της Δύσης αναμένεται να δέχεται όλο και μεγαλύτερη πίεση όσο περισσότερο διαρκεί ο πόλεμος.
«Η Ρωσία κάνει σχέδια για έναν μακρύ πόλεμο» είπε ο γγ του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, στο τέλος του 2022, μα η Συμμαχία ήταν και αυτή έτοιμη για κάτι που θα κρατήσει πολύ.
Νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα
Ο πόλεμος κατέστησε τη Ρωσία παρία για τη Δύση. Στους ολιγάρχες της έχουν επιβληθεί κυρώσεις και οι επιχειρήσεις της έχουν μπει σε μαύρες λίστες, ενώ διεθνή brands, περιλαμβανομένων των McDonald’s και του ΙΚΕΑ, έχουν εξαφανιστεί από τους δρόμους της χώρας. Η Μόσχα ωστόσο δεν έχει μείνει εντελώς μόνη: Η Ρωσία έχει ενισχύσει τις οικονομικές σχέσεις της με την Κίνα, αν και το Πεκίνο κρατά αποστάσεις και μέχρι τώρα δεν έχει στείλει όπλα. Οι ΗΠΑ έχουν εκφράσει ανησυχίες πως αυτό θα μπορούσε να αλλάξει.
Η Κίνα παρακολουθεί στενά μια σύγκρουση που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως προτροπή ή αποτροπή για το Πεκίνο ως προς οποιαδήποτε προσπάθεια κατάληψης της Ταϊβάν με τη χρήση ισχύος.
Ο Πούτιν έχει ενισχύσει επίσης τους στρατιωτικούς δεσμούς με τη Βόρεια Κορέα και το Ιράν, που προμηθεύει τη Ρωσία με drones τα οποία εξαπολύει κατά ουκρανικών υποδομών. Η Μόσχα συνεχίζει να αυξάνει την επιρροή της στην Αφρική και τη μέση Ανατολή με την οικονομική και στρατιωτική ισχύ της. Η ρωσική μισθοφορική Wagner έχει γίνει πιο ισχυρή, σε συγκρούσεις από το Ντονμπάς μέχρι το Σαχέλ.
Θυμίζοντας τον Ψυχρό Πόλεμο, ο κόσμος χωρίζεται σε δύο στρατόπεδα, με πολλές χώρες, περιλαμβανομένης της Ινδίας, να περιμένουν να δουν ποιος θα πάρει το πάνω χέρι. Η Τρέισι Τζέρμαν, καθηγήτρια Συγκρούσεων και Ασφαλείας στο King’s College London, είπε ότι η σύγκρουση έχει διευρύνει το χάσμα μεταξύ της «φιλελεύθερης διεθνούς τάξης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ» στη μια πλευρά και της οργισμένης Ρωσίας και της ανερχόμενης υπερδύναμης της Κίνας από την άλλη.
Μια καταπονημένη οικονομία που αλλάζει μορφή
Οι οικονομικές επιπτώσεις του πολέμου έχουν γίνει αισθητές από τα κρύα σπίτια της Ευρώπης μέχρι τις αγορές τροφίμων στην Αφρική.
Πριν τον πόλεμο, οι χώρες της ΕΕ εισήγαγαν περίπου το ήμισυ του φυσικού αερίου τους και το 1/3 του πετρελαίου τους από τη Ρωσία. Η εισβολή και οι κυρώσεις στη Ρωσία είχαν ως αποτέλεσμα ένα σοκ στις τιμές της ενέργειας σε κλίμακα που δεν είχε παρατηρηθεί από τη δεκαετία του 1970.
Ο πόλεμος διατάραξε το παγκόσμιο εμπόριο, το οποίο προσπαθούσε να συνέλθει από την πανδημία. Οι τιμές των τροφίμων εκτινάχθηκαν στα ύψη, καθώς η Ρωσία και η Ουκρανία είναι μεγάλοι προμηθευτές σιτηρών και ηλιελαίου, και η Ρωσία ο κορυφαίος παραγωγός λιπασμάτων στον κόσμο.
Πλοία με σιτηρά συνεχίζουν να φεύγουν από την Ουκρανία, στο πλαίσιο μιας εύθραυστης συμφωνίας με τη διαμεσολάβηση του ΟΗΕ, και οι τιμές έχουν πέσει από τα επίπεδα ρεκόρ όπου είχαν φτάσει. Ωστόσο εξακολουθεί να υφίσταται γεωπολιτικό θέμα με τα τρόφιμα. Η Ρωσία κατηγορεί τη Δύση για τις υψηλές τιμές, ενώ η Ουκρανία και οι σύμμαχοί της κατηγορούν τη Ρωσία πως χρησιμοποιεί την πείνα ως όπλο.
Ο πόλεμος «έχει στα αλήθεια υπογραμμίσει τον εύθραυστο χαρακτήρα» ενός διασυνδεδεμένου κόσμου, όπως το είχε κάνει η πανδημία, είπε η Τζέρμαν, και οι πλήρεις οικονομικές επιπτώσεις δεν έχουν γίνει αισθητές ακόμα. Ο πόλεμος επίσης έπληξε τις προσπάθειες κατά της κλιματικής αλλαγής, οδηγώντας σε αύξηση στη χρήση του άνθρακα στην Ευρώπη. Ωστόσο η απομάκρυνση της Ευρώπης από το ρωσικό πετρέλαιο και αέριο μπορεί να επιταχύνει τη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ταχύτερα από τις αμέτρητες προειδοποιήσεις για τους κινδύνους της αύξησης της θερμοκρασίας στον κόσμο. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας λέει πως ο κόσμος θα αποκτήσει μέσα στα επόμενα 5 χρόνια όση ανανεώσιμη ενέργεια απέκτησε τα τελευταία 20.
Μια νέα εποχή αβεβαιότητας
Ο πόλεμος αποτελεί υπενθύμιση πως τα άτομα δεν έχουν παρά ελάχιστο έλεγχο πάνω στην πορεία της ιστορίας. Κανείς δεν το γνωρίζει αυτό καλύτερα από τα 8 εκατομμύρια Ουκρανούς που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους για νέες ζωές σε κοινωνίες ανά την Ευρώπη και πέρα από αυτήν. Για εκατομμύρια ανθρώπους που επηρεάστηκαν λιγότερο άμεσα, το ξαφνικό τέλος της ειρήνης στην Ευρώπη έφερε αβεβαιότητα και άγχος. Οι κεκαλυμμένες απειλές του Πούτιν για χρήση πυρηνικών όπλων αν κλιμακωθεί η σύγκρουση «ξύπνησαν» φόβους πυρηνικού πολέμου που ήταν σε «νάρκη» από τον Ψυχρό Πόλεμο. Οι συγκρούσεις μαίνονταν γύρω από τον σταθμό της Ζαπορίζια, προκαλώντας ανησυχία για ένα νέο Τσέρνομπιλ.
Η Πατρίσια Λιούις, διευθύντρια του προγράμματος διεθνούς ασφαλείας στο Chatham House, είπε πως οι πυρηνικές απειλές του Πούτιν είχαν προκαλέσει «περισσότερη οργή από ό,τι φόβο» στη Δύση. Ωστόσο οι ανησυχίες περί πυρηνικής κλιμάκωσης αυξήθηκαν λόγω της ανακοίνωσης του Πούτιν στις 21 Φεβρουαρίου πως αναστέλλεται η συμμετοχή της Ρωσίας στη μόνη συνθήκη ελέγχου πυρηνικών όπλων που απέμενε με τις ΗΠΑ. Ο Πούτιν δεν αποσύρθηκε πλήρως από τη New START και είπε ότι η Μόσχα θα σεβαστεί τα όριά της στα πυρηνικά όπλα, διατηρώντας «ζωντανή» μια αχνή ελπίδα ελέγχου εξοπλισμών.
Με πληροφορίες από Associated Press