Δύο χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία (24 Φεβρουαρίου 2022) οι Ευρωπαίοι δεν έχουν ”ηρωική διάθεση”, ούτε καν αισιοδοξία για την κατάσταση στην Ουκρανία και μόλις το 10% πιστεύει ότι το Κίεβο θα θριαμβεύσει σε αυτό τον πόλεμο, ενώ η πλειονότητα πιστεύει ότι ο πόλεμος θα καταλήξει σε κάποιου είδους συμβιβασμό σύμφωνα με δημοσκόπηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR). Ωστόσο ακόμη και σε αυτό το πλαίσιο, η κοινή γνώμη στην ΕΕ δεν έχει διάθεση για κατευνασμό και επιμένει ότι μια ρωσική νίκη πρέπει να αποτραπεί. Το ερώτημα που τίθεται προς τους Ευρωπαίους ηγέτες και όχι μόνο, είναι το είδος της ειρήνης που θα τεθεί προς διαπραγμάτευση.
Η νέα έρευνα του ECFR με τίτλο «Πόλεμοι και εκλογές: Πώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες μπορούν να διατηρήσουν τη δημόσια υποστήριξη για την Ουκρανία» βασίζεται σε στοιχεία των YouGov και Datapraxis από 12 κράτη μέλη της ΕΕ (Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία, Ισπανία και Σουηδία), τα οποία διεξήχθησαν τον Ιανουάριο του 2024. Σκοπός της έκθεσης είναι να κατανοήσει την τρέχουσα κατάσταση της κοινής γνώμης για την Ουκρανία και να προτείνει μια στρατηγική για το πώς οι ηγέτες της ΕΕ μπορούν να προβάλουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ευρωπαϊκή υποστήριξη προς το Κίεβο σε ένα πιο δύσκολο περιβάλλον.
Από το πεδίο της μάχης στην κάλπη
Οι συντάκτες της έκθεσης σημειώνουν ότι οι πόλεμοι διεξάγονται στο πεδίο της μάχης, αλλά συχνά καταλήγουν στην κάλπη. Από τη γαλλική εκστρατεία στην Αλγερία έως τον πόλεμο των Ηνωμένων Πολιτειών στο Βιετνάμ, ήταν η κατάρρευση της δημόσιας υποστήριξης όσο και οι στρατιωτικές αποτυχίες που ώθησαν τους συμμετέχοντες να συμβιβαστούν.
Υπενθυμίζουν δε ότι καθώς ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας πλησιάζει στη δεύτερη επέτειό του, δύο σημαντικές εκλογικές αναμετρήσεις βρίσκονται επίσης στον ορίζοντα. Οι πρώτες εκλογές αφορούν τις Ευρωεκλογές τον Ιούνιο και οι δεύτερες είναι οι προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο. Τα αποτελέσματα και των δύο θα έχουν καθοριστικό αντίκτυπο στη γεωπολιτική της Ευρώπης. Οι προβλέψεις για το τι θα συμβεί σε αυτές τις εκλογές θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις στρατιωτικές στρατηγικές τόσο της Μόσχας όσο και του Κιέβου. Η δυναμική στο πεδίο της μάχης θα επηρεάσει πιθανότατα τις ψηφοφορίες, δεδομένης μια επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ.
Τι ελπίζει ο Πούτιν
Ο Βλαντιμίρ Πούτιν, επισημαίνεται, ποντάρει στην πολεμική κόπωση της Δύσης για να πετύχει μια ρωσική νίκη. Το ιδανικό σενάριο γι′ αυτόν θα ήταν μια δεύτερη κυβέρνηση Τραμπ η οποία να προχωρήσει στον τερματισμό της υποστήριξης των ΗΠΑ προς το Κίεβο, ενώ παράλληλα ελπίζει στο να ατονήσει το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον για τον πόλεμο. Θα ήλπιζε το ουκρανικό να μετατρεπόταν σε ένα ακόμη ευρωπαϊκό πολιτισμικό πόλεμο εν όψει των εκλογών του Ιουνίου, με τους αντιευρωπαϊστές να αντιτίθενται στη συνέχιση της υποστήριξης προς το Κίεβο και τους φιλοευρωπαίους να επιθυμούν τη διατήρησή της.
Τι δεν θέλουν οι Ευρωπαίοι
Μπορεί οι Ευρωπαίοι να αισθάνονται απαισιόδοξοι για τις πιθανότητες της Ουκρανίας να κερδίσει τον πόλεμο με τους περισσότερους να εκτιμούν ότι θα καταλήξει σε κάποιου είδους διευθέτηση, όμως δεν δείχνουν διατεθειμένοι για κατευναστική πολιτική προς τη Μόσχα. Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο είναι πως η πλειονότητα των Ευρωπαίων δεν είναι καθόλου ευχαριστημένη με την προοπτική επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ - και πολλοί πιστεύουν ότι η νίκη του θα μπορούσε να είναι και μια νίκη για τον Πούτιν.
Έτσι, σύμφωνα πάντα με τα συμπεράσματα της έκθεσης, οι ηγέτες στην Ουκρανία και οι σύμμαχοί τους πρέπει να βρουν έναν νέο τρόπο για να διατηρήσουν την υποστήριξη του κοινού προς την Ουκρανία. Σε περίπτωση νίκης του Τραμπ τον Νοέμβριο, θα είναι ζωτικής σημασίας για τους Ουκρανούς και τους Ευρωπαίους συμμάχους τους να αναπτύξουν ένα αφήγημα που θα εμποδίζει τον Τραμπ -και τον Πούτιν- να εμφανίζονται ως το ”κόμμα της ειρήνης” σε μια σύγκρουση της οποίας η έκβαση δεν έχει ακόμη αποφασιστεί. Η μάχη για την διαμόρφωση της έννοιας της ”διαρκούς ειρήνης” θα είναι επομένως κρίσιμη.
Η σκιά του Τραμπ
Σύμφωνα με την έρευνα η πλειοψηφία των Ευρωπαίων ψηφοφόρων θα απογοητευτεί αν κερδίσει ο Τραμπ και λίγοι από αυτούς θα είναι ευχαριστημένοι. Αλλά ακόμη και στην Ουγγαρία - μακράν η πιο φιλικά προσκείμενη χώρα στον Τραμπ από αυτές που συμμετείχαν στη δημοσκόπηση - μόνο το 28% των ερωτηθέντων θα ήταν ευχαριστημένο αν επέστρεφε. Και αυτό παρά το γεγονός ότι η προπαγάνδα της ουγγρικής κυβέρνησης είναι σταθερά υπέρ του Τραμπ.
Ωστόσο αν και οι Ευρωπαίοι είναι σαφές ότι δεν θα καλωσόριζαν μια επανεκλογή του φαίνονται λιγότερο σίγουροι, και πιο διχασμένοι, για τις συνέπειες μιας δεύτερης προεδρίας Τραμπ στις παγκόσμιες υποθέσεις. Για παράδειγμα, ενώ μόλις το ένα τέταρτο των Ευρωπαίων πιστεύει ότι η εκλογή του Τραμπ θα έκανε τον πόλεμο μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ πιο πιθανό, το ίδιο περίπου ποσοστό πιστεύει ότι θα τον έκανε λιγότερο πιθανό. Το πιο εντυπωσιακό από όλα είναι ότι περίπου οι μισοί από τους ερωτηθέντες, για όλες τις συγκρούσεις για τις οποίες ερωτήθηκαν, δεν γνωρίζουν ποια θα ήταν η επιρροή του Τραμπ, δεν βλέπουν ότι ο Τραμπ θα έκανε τη διαφορά ή δεν ενδιαφέρονται για το τι θα συνέβαινε.
Νίκη vs Συμβιβασμού - Μιλώντας με νούμερα
Βάσει των στοιχείων της δημοσκόπησης οι Ευρωπαίοι εμφανίζονται απαισιόδοξοι για την έκβαση του πολέμου. Κατά μέσο όρο μόλις το 10% των Ευρωπαίων σε 12 χώρες πιστεύει ότι η Ουκρανία θα κερδίσει. Διπλάσιοι από αυτούς αναμένουν μια ρωσική νίκη. Μπορούμε μόνο να εικάσουμε πώς οι άνθρωποι ορίζουν τη ρωσική νίκη, σημειώνεται στην έκθεση, αλλά φαίνεται εύλογο να υποθέσουμε ότι, για πολλούς, η ιδέα μιας ρωσικής νίκης σημαίνει ότι η Ουκρανία δεν θα μπορέσει να απελευθερώσει όλα τα κατεχόμενα εδάφη της (αντίστοιχα μια ουκρανική νίκη θα το επιτύχει).
Ποιοι βλέπουν νίκη της Ρωσίας
Αυτή η απαισιόδοξη άποψη όσον αφορά στις πιθανότητες νίκης της Ουκρανίας είναι ορατή σε όλη την Ευρώπη. Η Πολωνία, η Πορτογαλία και η Σουηδία είναι οι πιο αισιόδοξες χώρες. Αλλά ακόμη και εκεί, μόνο το 17% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι η Ουκρανία θα επικρατήσει - και στη Σουηδία το 19% πιστεύει ότι η Ρωσία θα νικήσει. Παντού, εκτός από την Πολωνία και την Πορτογαλία, περισσότεροι άνθρωποι αναμένουν μια ρωσική νίκη παρά μια ουκρανική, στην Ουγγαρία το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 31% και στην Ελλάδα στο 30%. Αλλά η επικρατέστερη απάντηση παντού (37% κατά μέσο όρο) είναι ότι ο πόλεμος θα τελειώσει με διευθέτηση - με την απάντηση αυτή να υπερτερεί άνετα της ουκρανικής νίκης ακόμη και στην Πολωνία.
Οι Ελληνες θέλουν συμβιβασμό
Οι ερωτηθέντες σε τρεις χώρες - την Πολωνία, την Πορτογαλία και τη Σουηδία - εκφράζουν σαφή προτίμηση στην υποστήριξη της Ουκρανίας για να πάρει πίσω τα εδάφη της.
Αλλά σε πέντε άλλες χώρες - Αυστρία, Ελλάδα (59%), Ουγγαρία, Ιταλία και Ρουμανία - οι πολίτες τείνουν να θέλουν οι κυβερνήσεις τους να πιέσουν το Κίεβο να αποδεχτεί μια διευθέτηση.
Εν τω μεταξύ, στη Γαλλία, τη Γερμανία, τις Κάτω Χώρες και την Ισπανία, το κοινό είναι πιο διχασμένο σε αυτό το σημείο.
Αλλά αυτό σημαίνει επίσης ότι οι προσδοκίες και οι προτιμήσεις πολλών Ευρωπαίων σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία δεν ταυτίζονται.
Ουκρανοί μετανάστες: Ποιοι τους βλέπουν ως απειλή;
Ενα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα της έρευνάς αφορά τη στάση των πολιτών απέναντι στους Ουκρανούς μετανάστες όπως προκύπτει από τις απαντήσεις που έδωσαν οι συμμετέχοντες από τις 12 χώρες της ΕΕ στο ερώτημα αν θεωρούν τους μετανάστες από διάφορα μέρη του κόσμου ευκαιρία ή απειλή.
Σε πολλές από τις χώρες που συμμετείχαν στη δημοσκόπηση, υπήρχε έντονος φόβος για τη μετανάστευση - αλλά αυτός περιοριζόταν κυρίως στους μετανάστες από τη Μέση Ανατολή ή την Αφρική. Οι Ουκρανοί αντιμετωπίζονταν συνήθως θετικά ή τουλάχιστον ουδέτερα, παρόμοια με τους ανθρώπους από άλλα κράτη μέλη της ΕΕ. Κατά μέσο όρο, το 28% των ερωτηθέντων είδε τους μετανάστες από την Ουκρανία ως ευκαιρία, το 23% τους είδε ως απειλή, ενώ το 36% δεν θεωρούσε κανένα από τα δύο.
Τα μεγαλύτερα ποσοστά ατόμων θεωρούσαν τους Ουκρανούς μετανάστες ως απειλή εντοπίζονται στην Πολωνία (40%), την Ουγγαρία (37%) και τη Ρουμανία (35%), ενώ στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 16% και το 68% δεν τους βλέπει ούτε σαν απειλή ούτε σαν ευκαιρία.
Ο κίνδυνος, υπογραμμίζεται στην έκθεση, είναι ότι, όταν τεθεί το ζήτημα της ενσωμάτωσης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (και σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή παράδοση), οι άμεσοι γείτονες της θα μπορούσαν να γίνουν από τους πιο σφοδρούς επικριτές της αντί για τους ισχυρότερους υποστηρικτές της.
Τι προκαλεί εφιάλτες στους Ευρωπαίους ηγέτες
Αν ο Τραμπ επιστρέψει και εγκαταλείψει την Ουκρανία θα είναι σε θέση η ΕΕ και τα κράτη μέλη να στηρίξουν το Κίεβο; Θα έχουν τη στήριξη των πολιτών τους για να το πράξουν; Αυτά είναι τα ερωτήματα που προκαλούν στους Ευρωπαίους ηγέτες εφιάλτες, τονίζεται στην έκθεση.
Σύμφωνα με τα ευρήματα της δημοσκόπησης στο ενδεχόμενο μιας απόσυρσης των ΗΠΑ, μόνο μια μειοψηφία των Ευρωπαίων (μόλις το 20% κατά μέσο όρο, που κυμαίνεται από 7% στην Ελλάδα έως 43% στη Σουηδία) θα ήθελε η Ευρώπη να αυξήσει τη στήριξή της στην Ουκρανία.
Η επικρατούσα άποψη σε ορισμένες χώρες είναι ότι η Ευρώπη θα πρέπει να αντικατοπτρίζει τις κινήσεις των ΗΠΑ που περιορίζουν την υποστήριξή τους προς την Ουκρανία και να πράξουν το ίδιο.και παράλληλα να ενθαρρύνουν το Κίεβο να προχωρήσει σε μια ειρηνευτική συμφωνία με τη Μόσχα. Την άποψη αυτή συμμερίζεται το 54% των ερωτηθέντων στην Ουγγαρία, το 44% στη Ρουμανία και το 42% στην Αυστρία και την Ελλάδα. Σε όλες αυτές τις χώρες η πλειονότητα των ερωτηθέντων προτιμά επίσης μια διευθέτηση ανεξάρτητα από το ποιος θα είναι ο επόμενος πρόεδρος των ΗΠΑ.
Διαλυμένο το σύστημα στην ΕΕ;
Τα παραπάνω στοιχεία εγείρουν το ερώτημα αν οι Ευρωπαίοι είναι απρόθυμοι να στηρίξουν την Ουκρανία επί της αρχής ή αν είναι απλώς δύσπιστοι ως προς την ικανότητα της ΕΕ και των κρατών μελών να το πράξουν αποτελεσματικά.
Αυτά τα δύο πράγματα μπορεί να είναι δύσκολο να διαχωριστούν. Αλλά πολλοί Ευρωπαίοι - το 47% κατά μέσο όρο - θεωρούν το πολιτικό σύστημα της ΕΕ είτε εντελώς είτε κάπως διαλυμένο (αντί να λειτουργεί καλά). Και η αντίληψη των ανθρώπων ότι η ΕΕ είναι δυσλειτουργική συσχετίζεται με την προτίμησή τους να ωθήσουν την Ουκρανία προς μια ειρηνευτική συμφωνία και να μειώσουν την υποστήριξη προς το Κίεβο σε περίπτωση αποχώρησης των ΗΠΑ υπό τον νέο πρόεδρο των ΗΠΑ.
Όπως έχουν τα πράγματα, μόλις το 29% των Ευρωπαίων (κατά μέσο όρο) πιστεύει ότι η ΕΕ διαδραμάτισε θετικό ρόλο στον πόλεμο στην Ουκρανία - ενώ το 37% θεωρεί ότι διαδραμάτισε αρνητικό ρόλο, το ποσοστό στην Ελλάδα που το πιστεύει αυτό ανέρχεται στο 48%, το υπόλοιπο 34% πιστεύει ότι ο ρόλος της δεν ήταν ούτε θετικός ούτε αρνητικός (ή δεν έχει γνώμη για το θέμα αυτό).
Αυτό που είναι σαφές είναι ότι η προοπτική της επιστροφής του Τραμπ στον Λευκό Οίκο δεν οδηγεί (ή, τουλάχιστον, δεν οδηγεί ακόμη) τους ανθρώπους να επανεξετάσουν την εκτίμησή τους για το τι είναι σωστό να κάνουν όσον αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία. Μεταξύ εκείνων που προτιμούν σήμερα να στηρίξει η Ευρώπη την Ουκρανία για να κερδίσει πίσω τα εδάφη της, η πλειοψηφία (52%) λέει επίσης ότι η Ευρώπη θα πρέπει να αυξήσει την υποστήριξή της σε περίπτωση αποχώρησης των ΗΠΑ, ενώ ένα ακόμη τρίτο (32%) θέλει να διατηρηθεί αμετάβλητη η ευρωπαϊκή υποστήριξη. Πολύ λίγοι (8%) πιστεύουν ότι η Ευρώπη θα πρέπει να ακολουθήσει τις ΗΠΑ και να περιορίσει την υποστήριξή της σε ένα τέτοιο σενάριο.
Ομοίως, μεταξύ εκείνων που προτιμούν σήμερα να ωθήσουν την Ουκρανία προς την κατεύθυνση της διαπραγμάτευσης μιας ειρηνευτικής συμφωνίας με τη Ρωσία, μια σαφής πλειοψηφία (63%) θα θεωρούσε τη νίκη του Τραμπ μόνο ως περαιτέρω επιβεβαίωση της άποψής τους ότι η Ευρώπη θα πρέπει να μειώσει τη στήριξη προς το Κίεβο. Μόλις το 17% αυτής της ομάδας θα ήθελε να διατηρήσει την ευρωπαϊκή βοήθεια στο ίδιο επίπεδο και μόλις το 7% θα ήθελε η Ευρώπη να αντικαταστήσει την προηγούμενη αμερικανική βοήθεια στο μέγιστο δυνατό βαθμό.
Τι είδους ειρήνη επιθυμούμε για την Ουκρανία;
Οι συν-συγγραφείς της μελέτης, Ivan Krastev και Mark Leonard, υποστηρίζουν ότι, προκειμένου να διατηρηθεί η υποστήριξη των Ευρωπαίων πολιτών προς την Ουκρανία, οι ηγέτες της ΕΕ θα πρέπει να προβάλουν μια αφήγηση που να «έχει τη βάση της στην πραγματικότητα» και να κάνει διάκριση μεταξύ μιας «ειρήνης αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης» και μιας «ειρήνης με τους όρους της Ρωσίας». Η κρίσιμη συζήτηση θα είναι να οριστεί τι σημαίνει ειρήνη.
Επιπλέον, οι ουσιαστικές εγγυήσεις ασφάλειας από τη Δύση και η ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ είναι πιθανότατα ο μόνος τρόπος για να πεισθεί η ουκρανική κοινωνία να αποδεχθεί οποιεσδήποτε εδαφικές θυσίες.
Ειδικότερα ο ιδρυτικός διευθυντής του ECFR, Mark Leonard, τόνισε:
«Προκειμένου να πείσουν για τη συνέχιση της ευρωπαϊκής υποστήριξης προς την Ουκρανία, οι ηγέτες της ΕΕ θα πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο μιλούν για τον πόλεμο. Η δημοσκόπησή δείχνει ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι επιθυμούν απεγνωσμένα να αποτρέψουν μια ρωσική νίκη. Αλλά δεν πιστεύουν επίσης ότι η Ουκρανία θα μπορέσει να ανακτήσει όλα τα εδάφη της. Η πιο πειστική επιχειρηματολογία για το σκεπτικιστικό κοινό είναι ότι η στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια διαρκή ειρήνη με διαπραγμάτευση που θα ευνοεί το Κίεβο και όχι σε μια νίκη του Πούτιν».
Από την πλευρά του ο Ivan Krastev, πρόεδρος του Κέντρου Φιλελεύθερων Στρατηγικών, πρόσθεσε:
«Ο μεγάλος κίνδυνος είναι ότι ο Τραμπ - και ο Πούτιν που έχει αφήσει να εννοηθεί ότι είναι ανοιχτός σε διαπραγματεύσεις - θα προσπαθήσουν να παρουσιάσουν την Ουκρανία (και τους υποστηρικτές της) ως το κόμμα του ”αιώνιου πολέμου”, ενώ οι ίδιοι θα διεκδικούν το ρόλο των ειρηνοποιών.
Η ρωσική νίκη δεν είναι ειρήνη. Αν το τίμημα για τον τερματισμό του πολέμου είναι η μετατροπή της Ουκρανίας σε no man’s land, αυτό θα είναι μια ήττα όχι μόνο για το Κίεβο αλλά και για την Ευρώπη και την ασφάλειά της. Τώρα που η Μόσχα τάσσεται υπέρ των διαπραγματεύσεων, είναι σημαντικό τόσο για το ουκρανικό όσο και για το δυτικό κοινό να γνωρίζουν τι δεν είναι διαπραγματεύσιμο όταν πρόκειται για το μέλλον της Ουκρανίας.
Από δυτική άποψη, αυτό που δεν είναι διαπραγματεύσιμο είναι η δημοκρατική και φιλοδυτική επιλογή της Ουκρανίας».