Η δήλωση Ερντογάν έσκασε σαν βόμβα χθες. Πολλοί την χαρακτήρισαν «ιστορική δήλωση» και όχι άδικα. Γιατί είναι η πρώτη φορά, στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, που ένας Πρόεδρος της Δημοκρατίας εκφράζει δημοσίως τη διαφωνία του με τη Συνθήκη της Λωζάνης*, με βάση την οποία αναδύθηκε η σύγχρονη Τουρκία.
Τι μπορεί όμως να σημαίνει αυτό και γιατί τώρα;
Η HuffPost Greece επικοινώνησε με τον καθηγητή Κωνσταντίνο Φίλη, διευθυντή Ερευνών στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων, για μια πρώτη ανάγνωση των προθέσεων του προέδρου της γείτονος. Σύμφωνα με τον κ. Φίλη, είναι σαφές ότι ο Ερντογάν απευθύνεται στο εγχώριο ακροατήριο.
Πρώτον, γιατί θέλει, όπως εκτιμά, να διαχωρίσει τον εαυτό του από τον Κεμάλ, τη θέση του οποίου εποφθαλμιά. Την καταγραφή του δηλαδή στη σύγχρονη τούρκικη ιστορία ως ενός μεγάλους ηγέτη, εθνάρχη, σουλτάνου. Εν αντιθέσει με τον Ατατούρκ και τον Ινονού, οι οποίοι -για πολλούς- το 1923 δεν διασφάλισαν επαρκώς τα τουρκικά συμφέροντα. «Θέλει να τραβήξει μια διαχωριστική γραμμή με τον Κεμάλ και τους κοσμικούς, θεωρώντας τους ως εκείνους που δεν διασφάλισαν τα συμφέροντα της χώρας», αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Φίλης.
Το δεύτερο στοιχείο, σύμφωνα με τον κ. Φίλη είναι ότι πίσω από τις δηλώσεις Ερντογάν κρύβεται η ανάγκη του να δείξει στο εσωτερικό ακροατήριο ότι αν πάψει να είναι ο ίδιος στην εξουσία, η χώρα καθίσταται ευάλωτη σε εξωτερικούς και εσωτερικούς κινδύνου. Εξ ου και η αναφορά στο πραξικόπημα, ότι αν είχαν έρθει στην εξουσία κάποιοι, η Τουρκία θα βρισκόταν σε κίνδυνο. Άλλωστε υπάρχει αυτή τη στιγμή στην Τουρκία η συζήτηση για δυνάμεις που απεργάζονται για σχέδια διαμελισμού της χώρας, όπως μας εξηγεί.
Τα σύνορα
Όμως ο Ερντογάν με τη δήλωσή του αμφισβητεί ανοιχτά τα σύνορα που οριοθετήθηκαν με τη Συνθήκη της Λωζάνης και αμφισβητεί το διεθνές καθεστώς του Αιγαίου.
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για το μέλλον των ελληνοτουρκικών σχέσεων;
Όπως μας εξηγεί ο κ. Φίλης, μια μερίδα της πολιτικής ελίτ της Τουρκίας (στους οποίος φυσικά συγκαταλέγεται ο Ερντογάν) θεωρεί ότι ασφυκτιά στα υφιστάμενα σύνορα και θέλει να δημιουργηθούν οι συνθήκες εκείνες ώστε η χώρα να αποκτήσει, αν όχι εδάφη, τουλάχιστον επιρροή και έλεγχο των καταστάσεων στο εγγύς εξωτερικό της, δηλαδή το Αιγαίο, τη Μέση Ανατολή και τον Καύκασο.
«Φυσικά το Αιγαίο στα μάτια των Τούρκων φαντάζει ως ο πιο εύκολος χώρος προβολής των διεκδικήσεων της. Αλλά -και πρέπει να τονιστεί αυτό- Συνθήκες που ορίζουν σύνορα δεν μπορούν να αλλάξουν παρά μόνο μέσα από πόλεμο».
Και πόσο πιθανό είναι, ακόμη και για τον Ερντογάν, να προχωρήσει σε μια τέτοια ακραία κίνηση; Για τον κ. Φίλη είναι εξαιρετικά απίθανο. Γιατί υπάρχουν μια σειρά από ανοικτά μέτωπα για την Τουρκία σε περιοχές και σε θέματα μεγαλύτερης προτεραιότητα για αυτήν, όπως η Συρία και οι Κούρδοι. «Χωρίς πάντως να αποκλείεται, σε περίπτωση που ο Ερντογάν αισθανθεί πίεση σε σχέση με την πολιτική του επιβίωση, να δημιουργήσει μια ακόμη κρίση προκειμένου να ενδυναμωθεί στο εσωτερικό», τονίζει ο κ. Φίλης.
Κύπρος
Ωστόσο ο κ. Φίλης, μετά από αυτή τη δήλωση, «βλέπει» προεκτάσεις και στο Κυπριακό. «Η χθεσινή αποστροφή του Ερντογάν δείχνει πώς αντιλαμβάνεται ο ίδιος τη λύση του Κυπριακού και κυρίως πόσο πρόθυμος είναι να συμβιβαστεί προς την κατεύθυνση μιας λύσης», αναφέρει στη HuffPost Greece.
*Η Συνθήκη της Λωζάνης υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου του 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική Εκστρατεία. Έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας, με την παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης, των νησιών Ίμβρος και Τένεδος, μια λωρίδα γης κατά μήκος των συνόρων με την Συρία και την περιοχή της Σμύρνης. Ακόμα, παραχώρησε τα Δωδεκάνησα στην Ιταλία. Με ξεχωριστή συμφωνία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας αποφασίστηκε η υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών από τις δύο χώρες και η αποστρατικοποίηση νησιών του Αιγαίου.