Η ραγδαία ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας που δημιούργησε την τεχνοεπιστημονική επανάσταση διαμόρφωσε τον σημερινό κόσμο της Ψηφιακής Εποχής στον οποίο αφενός η πολιτιστική διπλωματία έχει πρωτεύοντα ρόλο στην αντιμετώπιση των σύγχρονων διεθνών προκλήσεων. Αφετέρου προκύπτει σημαντική διαφοροποίηση και ποικιλομορφία στις διαδικασίες επιβολής ήπιας ισχύος που εργαλειοποιούν τον πολιτισμό με σύγχρονα τεχνολογικά μέσα τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό της χώρας.
Τα ιδεώδη περί πατρίδας άνθισαν στην εποχή του Διαφωτισμού ενώ ακολούθησε η σύγκρουση των Ιδεολογιών που εκφράστηκε στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου κι επέφερε σημαντικές αλλαγές στην ταυτότητα των λαών και στα αντίστοιχα σύμβολά τους.
Ωστόσο, ο Samuel P. Huntington υποστήριξε ότι αναμενόταν μία ισχυρότερη σύγκρουση μεταξύ των πολιτισμών η οποία θα έστρεφε την προσοχή σε ζητήματα όπως έναν παγκόσμιο πολιτισμό, την σχέση εξουσίας και κουλτούρας, την μεταβαλλόμενη ισορροπία δυνάμεων μεταξύ πολιτισμών, την πολιτική δομή των πολιτισμών, τις αναπόφευκτες συγκρούσεις, αντιδράσεις και προσπάθειες εξισορρόπησης (Huntington, 1996).
Συνεπώς δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στη πολιτιστική διπλωματία η οποία εφαρμόζεται σε πεδία με επίδραση στην οικονομική, πολιτιστική, πολιτισμική και εκπαιδευτική σφαίρα με σκοπό να βελτιώσουν το προφίλ της χώρας μέσα από την διάδοση του πολιτισμού και του αντίστοιχου συστήματος αξιών ώστε:
α) να ενισχύσουν το αίσθημα της πολιτιστικής αυτοπεποίθησης,
β) να εμπλουτίσουν την εκπαίδευση για τον ορισμό της ιθαγένειας και
γ) να εξαλείψουν το πολιτισμικό χάσμα, και κατ’επέκταση να εξυπηρετήσει την εθνική στρατηγική ανάπτυξης μέσα από την προώθηση διαπολιτισμικών συνεργασιών (Jiang Li et. al, 2018).
Για την επίτευξη των στόχων της εθνικής στρατηγικής στο εξωτερικό απαιτείται ο συνδυασμός εμπειριών μέσα από το marketing, το branding και τις δημόσιες σχέσεις για το nation branding του οποίου η απόδοση προκύπτει από την μετρησιμότητα των δεικτών από τον τουρισμό, τις ξένες επενδύσεις, τη παροχή βοήθειας και αλληλεγγύης (aid), την συμμετοχή σε διεθνείς οργανισμούς-διαγωνισμούς-forums κτλ, τις εξαγωγές, το lobbying -το οποίο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις διεθνείς εξελίξεις για την προώθηση των εθνικών θέσεων- καθώς επίσης και την συγκρότηση-συμβολή της Διασποράς.
Σε αυτό το πλαίσιο, η στρατηγική ανάλυση των αναπτυξιακών μοντέλων που δημιουργούνται εξετάζει τις ευκαιρίες, τις προκλήσεις και τους περιορισμούς ειδικά για κάθε καινοτομία που αφορά στην προώθηση του πολιτιστικού και πολιτισμικού αποθέματος.
(Πηγή: Nguyen That Hoang Hanh, 2018)
Παρατηρείται ότι οι χώρες με ισχυρό brand δίνουν έμφαση στην καινοτομία, στις τεχνολογίες αιχμής και στην βιωσιμότητα προκειμένου να προσελκύσουν μεγαλύτερο τουριστικό και επενδυτικό κοινό, επιστημονικό και επαγγελματικό δυναμικό (Jelena Dzankic, 2015) καθώς επίσης και να προωθήσουν το e-residency σε ένα αξιόπιστο και λειτουργικό περιβάλλον (Kimmo, 2017).
Η καινοτομία στην ψηφιακή επικοινωνία της πολιτιστικής βιομηχανίας συμβάλλει σημαντικά στην εξυπηρέτηση των διπλωματικών στόχων ωστόσο αντιμετωπίζει κάποιες προκλήσεις και τεχνικούς περιορισμούς όπως ο βαθμός επιρροής άλλων πολιτισμών, τα χαρακτηριστικά και η καταλληλότητα του εδάφους επιβίωσης (survival soil), το περιορισμένο περιεχόμενο, η πρωτοτυπία στην δημιουργική έκφραση και προβολή του πολιτιστικού περιεχομένου, το μορφωτικό επίπεδο, η προσβασιμότητα, η επίδραση πολυ-επίπεδων δημιουργικών προϊόντων πνευματικής ιδιοκτησίας, η διασφάλιση πόρων χρηματοδότησης, ο βαθμός της κυβερνητικής υποστήριξης κ.α. (Lili Mu et al., 2021).
Ως προς το εσωτερικό, η διαδραστική ψηφιακή τεχνολογία που εφαρμόζεται σε προϊόντα του πολιτισμού αποτελεί σημαντικό στάδιο για την διαδικασία ένταξης των ομάδων που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο του αποκλεισμού (μετανάστες, πρόσφυγες, οι ζητούντες άσυλο) και τους ενθαρρύνει να συμμετέχουν σε δραστηριότητες που σχετίζονται με την πολιτιστική κληρονομιά (Janice Affleck et al., 2008, Deidre Brown et al., 2008)).
Η δημιουργία υποδομών ICT (Information & Communication Technologies) συγκεντρώνει μεταξύ άλλων οδηγίες, μεθοδολογία, καλές πρακτικές για την αποτελεσματική χρήση των τεχνολογιών για συμμετοχικές δραστηριότητες στον πολιτιστικό τομέα (Gustav Taxen, 2004) με την συμμετοχή των εν λόγω ομάδων, κοινοτική δέσμευση προηγούμενων έργων, collaborative work-spaces (Hugo Fuks et.al, 2012) που συμβάλλουν στην ευημερία των κοινοτήτων και στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού στον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς (Federica Mancini 2015).
Παρά τους περιορισμούς που ανακύπτουν από την γλώσσα και την κουλτούρα των εν λόγω ομάδων στην χώρα διαμονής, απώτερος στόχος παραμένει η τεχνολογία να συμβάλλει στην συμμετοχή και δέσμευση των ομάδων που βρίσκονται στο περιθώριο ώστε να γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ αυτών και των θεσμών πολιτισμού που τους φιλοξενεί.
Μετά από σχετικές έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί προτείνονται:
α) η αντιμετώπιση των περιορισμών συμμετοχής (π.χ. με τα κατάλληλα επικοινωνιακά εργαλεία που ανταποκρίνονται στις προκύπτουσες ανάγκες και με διαφάνεια)
β) η προσέγγιση στην εκάστοτε κουλτούρα μέσω οικείας και διαθέσιμης τεχνολογίας, η έμφαση στην προσβασιμότητα και στην ασφάλεια
γ) η χρήση της τεχνολογίας ως ισχυρό θεμέλιο για την ευημερία της εν λόγω κοινότητας, παρά σαν απλό λειτουργικό μέσο, ώστε ο σχεδιασμός των κατάλληλων δραστηριοτήτων να σέβεται την εκάστοτε κουλτούρα και να προκαλεί την ανάπτυξη των δεξιοτήτων
δ) η εκμετάλλευση των πλεονεκτημάτων που παρέχεται από την χρήση ψηφιακών μέσων για την αντιμετώπιση του απομονωτισμού μεταξύ οργανισμών και επαγγελματιών GLAM (Galleries, Libraries, Archives, Museums) για την διαχείριση κρίσιμων θεμάτων που αφορούν τις ευαίσθητες ομάδες (μετανάστες, πρόσφυγες, οι ζητούντες άσυλο), η ανταλλαγή εμπειριών και καλών πρακτικών από τους οργανισμούς στην αντιμετώπιση ζητημάτων κουλτούρας των ευαίσθητων ομάδων
ε) η ανάπτυξη κατάλληλου ψηφιακού περιβάλλοντος και τεχνολογιών με εφαρμογή σε συμμετοχικές δραστηριότητες που στοχεύουν στην πολιτιστική κληρονομιά ή/και στην ευημερία της κοινότητας με ασφαλή και αποτελεσματικό τρόπο
στ) η ηθική αντιμετώπιση στην διαχείριση των προκλήσεων (Danilo Giglitto et al., 2019, Jenny Kidd, 2019)
Συνοψίζοντας τα ανωτέρω στοιχεία έρευνας στο σημερινό οικοσύστημα της Ψηφιακής Εποχής γίνεται αντιληπτό ότι η σύγχρονη προσέγγιση της πολιτιστικής διπλωματίας είναι πολυδιάστατη και διαμορφώνεται από μία πολυεπίπεδη ανάλυση όλων των πεδίων στα οποία εφαρμόζεται, είτε στο εξωτερικό είτε εσωτερικό της χώρας.
Οι συζητήσεις που επικεντρώνονται σε πολιτισμικά συμφέροντα έχουν την ιδιαιτερότητα ότι κάθε πλευρά κατέχει μία διεκδικούμενη περιοχή με μεγάλη ιστορική, πολιτισμική και συναισθηματική αξία.
Ωστόσο, αποτελεί φιλόδοξο εγχείρημα ο σχεδιασμός μοντέλων και κατάλληλης μεθοδολογίας προκειμένου να αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά οι προκλήσεις και οι περιορισμοί, να διατηρείται το αποτύπωμα του πολιτισμού με εξωστρέφεια και να επιτυγχάνονται οι εθνικοί στόχοι στρατηγικής ανάπτυξης.
***
Οι φωτογραφίες παραχωρήθηκαν από τον Cacao Rocks (Ιάσονας Μέγκουλας)
Ο Cacao Rocks (Ιάσονας Μέγκουλας) είναι γεννημένος στον Πειραιά το και είναι γιος του γλύπτη Γιώργου Μέγκουλα. Δραστηριοποιείται στην δημιουργία στον δημόσιο χώρο τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Στο έργο του έχουν αναφερθεί πολλά διεθνή μέσα σε όλο τον κόσμο και έχει βρεθεί στα εξώφυλλα των New York Times αλλά και του National Geographic Traveller.
Τα έργα του έχουν φιλοξενηθεί σε πολλούς χώρους τέχνης και ιδρύματα στην Ευρώπη και στην Αμερική. Στην Αθήνα έχει εκθέσει έργα του στην Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, στο Μουσείο Μπενάκη, στο Ίδρυμα Κακογιάννη, στο Μουσείο Μπουζιάνη κ.α.
Έχει κάνει εκθέσεις στις γκαλερί Dio Horia, Gallery Zoumboulaki και συνεργάζεται με την AG18 Gallery της Βιέννης.Έχει τιμηθεί με βραβεία όπως το Artworks του Ιδρύματος Νιάρχος.
Πρόσφατα σχεδίασε το νέο μπουκάλι για την Εταιρεία ποτών “Μεταξά” ενώ στο παρελθόν έχει φιλοτεχνήσει στην επιφάνεια ενός γηπέδου Μπάσκετ προς τιμήν του Γιάννη Αντετοκούνμπο.
Έχει κάνει διαλέξεις σε πανεπιστήμια των ΗΠΑ όπως το New School της Νέας Υόρκης και το University of Michigan. Τα τελευταία χρόνια έχει στραφεί προς την ζωγραφική στο στούντιο αλλά και την έρευνα.
Το καλοκαίρι του 2021 ήταν καλεσμένος του Ιδρύματος του Πρίγκιπα του Μονακό για να συνεισφέρει στην προσπάθεια για την διάσωση της Μεσογειακής φώκιας.
Παράλληλα τα έργα του φιλοξενήθηκαν στην Πινακοθήκη των Κυκλάδων και την συλλογή έργων του Ιδρύματος Κομνηνού για το αφιέρωμα στο 1821.