Περίπου οκτώ μήνες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, εξακολουθεί να παραμένει άγνωστο πώς θα τελειώσει ο πόλεμος: Οι ουκρανικές αντεπιθέσεις σημειώνουν επιτυχίες σε κάποιες περιοχές, ενώ οι ρωσικές δυνάμεις πιέζουν αλλού. Ωστόσο, στον κόσμο του Ίντερνετ, η σύγκρουση δεν φαίνεται να είναι αμφίρροπη.
«Είναι ένα έθνος των memes» λέει, όπως αναφέρεται σε δημοσίευμα του BBC, η Ολένα, επιχειρηματίας στο Κίεβο που διαχειρίζεται ομάδες εθελοντών στα social media. «Αν ήταν πόλεμος memes, θα κερδίζαμε».
Το Ολένα δεν είναι το πραγματικό της όνομα. Η ίδια και οι ομάδες της εργάζονται για το υπουργείο Άμυνας της Ουκρανίας, και δουλειά τους είναι να είναι συνέχεια σε επαγρύπνηση, αντιδρώντας γρήγορα σε νέα από διάφορα σημεία της χώρας, και φτιάχνοντας «πιασάρικα» βίντεο, συχνά με μουσική, που απευθύνονται στο κοινό του εσωτερικού και του εξωτερικού.
Χάρη στις προσπάθειες της ομάδας, το Twitter feed του υπουργείου έχει πλέον 1,5 εκατ. followers ανά τον κόσμο, ενώ κάποια βίντεο έχουν πάνω από ένα εκατομμύριο views. Το πιο επιτυχημένο κυκλοφόρησε τον Αύγουστο μετά από μια σειρά επιθέσεων σε ρωσικούς στόχους στην Κριμαία, και έκανε 2,2 εκατομμύρια views.
«Η κεντρική ιδέα είναι να μιλάμε στο διεθνές κοινό και να δείχνουμε πως η Ουκρανία είναι ικανή να κερδίζει» λέει ίδια. «Επειδή κανένας δεν θέλει να επενδύει στους losers».
Μια άλλη πτυχή της δουλειάς που κάνουν οι ομάδες αυτές είναι να υπονομεύει το ηθικό των εισβολέων, παρουσιάζοντας ρωσικές απώλειες και γενικά στρατιωτικές αποτυχίες και προβλήμτα των ρωσικών δυνάμεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μέσω δοκιμών βρήκαν τι αποδίδει και τι όχι. «Αρχίσαμε δείχνοντας πτώματα Ρώσων...και μετά συνειδητοποιήσαμε πως δεν δούλευε στην πραγματικότητα. Απλά τους ένωνε εναντίον μας».
Μετά προσπάθησαν να απευθυνθούν στη συνείδηση των Ρώσων στρατιωτών δείχνοντας εικόνες νεκρών Ουκρανών αμάχων, αλλά και πάλι χωρίς αποτέλεσμα. «Συνειδητοποιήσαμε πως ήταν στην πραγματικότητα περήφανοι για αυτό. Δεν το καταδίκαζαν...συνειδητοποιήσαμε ότι πρέπει να το κάνουμε με πολύ πιο προσεκτικό τρόπο».
Τώρα οι εθελοντές εξετάζουν λεπτομερώς ρωσικές πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, επιδιώκοντας να «πατούν κουμπιά» και να βρίσκουν αδυναμίες σε συγκεκριμένα σημεία της χώρας. «Αν το κάνει στο Σαράτοφ, πρέπει να ξέρεις τι συμβαίνει στο Σαράτοφ...αν το κάνεις στο Νίζνι Νόβγκοροντ πρέπει να ξέρεις τι γίνεται στο Νίζνι Νόβγκοροντ».
Αν και είναι πολύ δύσκολο να αξιολογηθεί η επίδραση που έχει η δουλειά τους, οι «πολεμιστές» αυτοί των social media απέκτησαν πολύ υλικό πρόσφατα χάρη στη «μερική επιστράτευση» του Πούτιν. «Την περιμέναμε την επιστράτευση, ξέραμε ότι θα τους έριχνε πολύ το ηθικό».
Το περισσότερο υλικό το βρίσκουν στο Telegram, το οποίο η Ολένα αποκαλεί «Άγρια Δύση».
Όπως υπογραμμίζει το BBC, οι εθελοντές αυτοί είναι ένα μικρό κομμάτι μίας μεγάλης, έντονα πατριωτικής και πολύ «ασεβούς» κοινότητας που αντιδρά στα γεγονότα επί του πεδίου, κάποιες φορές εντυπωσιακά γρήγορα. Δεκάδες κανάλια του Telegram προσελκύουν τεράστιους αριθμούς χρηστών. Ένα, το «ουκρανική επίθεση» (Ukrainian Offensive) έχει πάνω από 96.000 followers, παρέχοντας ενημερώσεις για στρατιωτικές εξελίξεις, χλευάζοντας τη Μόσχα και ενίοτε πετώντας «καρφιά» προς δυτικά ΜΜΕ. Όπως τα πιο πολλά άλλα κανάλια, δεν διστάζει να δείχνει σκληρό υλικό, περιλαμβανομένων εικόνων με νεκρούς ή ετοιμοθάνατους Ρώσους στρατιώτες.
Ο ψηφιακός αυτός «στρατός» της χώρας δεν δημιουργήθηκε εν μία νυκτί: Από το 2014 και μετά, με τη σύγκρουση στο Ντονμπάς, όλοι αυτοί είχαν πολύ χρόνο για να βελτιώσουν τις ικανότητές τους στον «ψηφιακό πόλεμο»- από την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης μέχρι την κυκλοφορία χιουμοριστικού υλικού που προορίζεται να τονώνει το ηθικό.
Το παρόν περιβάλλον των social media, λέει ο Ίχορ Σολοβέι, επικεφαλής του ουκρανικού Centre for Strategic Communication and Information Security, αντικατοπτρίζει μια σπάνια σύγκλιση μεταξύ της γραμμής της κυβέρνησης και της κοινής γνώμης. «Βιώνουμε ίσως την πρώτη φορά στην ιστορία που η κοινωνία των πολιτών εμπιστεύεται το κράτος και το βοηθάει» σχολιάζει χαρακτηριστικά στο BBC. «Οι ένοπλες δυνάμεις κάνουν το καθήκον τους ενώ οι κοινωνία δημιουργεί περιεχόμενο, memes, δικά τους έργα. Επειδή όλοι νιώθουν υπεύθυνοι για το μέλλον τους».
Η Ρωσία, από πλευράς της, μπορεί για πολλά χρόνια να είχε τη φήμη για «στρατούς» και «φάρμες» με διαδικτυακά «trolls», καθώς και σκιώδεις απατεώνες που συνδέονταν με το Κρεμλίνο, μα σε αυτή την περίπτωση δεν φαίνεται να καταφέρνει πολλά. Νωρίτερα μέσα στον μήνα, δύο γνωστοί Ρώσοι φαρσέρ κατάφεραν να ξεγελάσουν τον Ουκρανό ΥΠΕΞ, Ντμίτρο Κουλέμπα, ώστε να νομίσει πως μιλούσε σε έναν Αμερικανό πρώην πρέσβη στη Μόσχα. Αποσπάσματα μεταδόθηκαν στα social media, όπου ο Κουλέμπα φαινόταν να παραδέχεται πως η Ουκρανία ευθυνόταν για επιθέσεις στην Κριμαία και τη Ρωσία, αν και η φάρσα έγινε πριν την επίθεση στη γέφυρα του Κερς, στις 8 Οκτωβρίου. Ωστόσο, αν η Ρωσία έχει και αυτή έναν αντίστοιχα δραστήριο διαδικτυακό «στρατό», η Ολένα λέει πως δεν τον έχει δει. «Οι Ρώσοι δεν έχουν καταφέρει να σκεφτούν κάτι ενδιαφέρον. Ούτε χιούμορ, ούτε ομορφιά. Ούτε καν πόνος. Ούτε συμπόνια».