Περιορισμοί στις δια ζώσης παραδόσεις, πανεπιστημιακές υποδομές που μάλλον υστερούν και ανάγκη για online εκπαίδευση -στην οποία όμως θα έχουν ισότιμη πρόσβαση όλοι οι φοιτητές- είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που συνθέτουν την αβέβαιη εικόνα των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων την επόμενη της πανδημίας ημέρα.
Από τον Μάρτιο και μετά, πολλά πανεπιστημιακά κτίρια έμειναν κλειστά, όπως και οι βιβλιοθήκες. Η ψηφιακή μετάβαση δεν λειτούργησε παντού το ίδιο ομαλά και το χάσμα που δημιουργήθηκε -σε πολλές περιπτώσεις- όξυνε τις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες μεταξύ των σπουδαστών. Tην ίδια ώρα, πολλοί είναι κι αυτοί που ακόμα δεν γνωρίζουν αν πρέπει να συνεχίσουν να πληρώνουν το νοίκι τους στον τόπο που βρίσκεται η σχολή.
Γύρω μας όλα αλλάζουν και το σίγουρο είναι πως οι εξελίξεις δεν θα αφήσουν ανεπηρέαστα τα ελληνικά πανεπιστήμια. Η ανώτατη εκπαίδευση πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη μετά-Covid εποχή, αναδιαμορφώνοντας παράλληλα τον ίδιο της τον εαυτό. Κι αυτό είναι κάτι που επισημαίνουν όλοι οι πανεπιστημιακοί που μίλησαν στη HuffPost για τις νέες, μεγάλες προκλήσεις του κλάδου.
Πού θα γίνουν τα μαθήματα
Ένα από τα βασικότερα ερωτήματα που προκύπτουν όσον αφορά το νέο εξάμηνο που θα ξεκινήσει άμεσα, σχετίζεται με τον τρόπο που θα διεξαχθούν οι παραδόσεις, δεδομένου ότι εκατοντάδες φοιτητές σε ολόκληρη τη χώρα, σπουδάζουν μακριά από τον τόπο καταγωγής τους και ακόμα δεν γνωρίζουν τι μέλλει γενέσθαι με τα ενοίκια τους το επόμενο διάστημα.
Οι εκπαιδευτικοί που απάντησαν στα ερωτήματά μας τόνισαν πως σε γενικές γραμμές, το σύστημα της τηλεκπαίδευσης λειτούργησε ικανοποιητικά τους προηγούμενους μήνες, ενώ εξήγησαν πως τίποτα δεν είναι σίγουρο για τη χρονιά που έρχεται.
“Το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να εξασφαλίσει την επιδότηση των αδύναμων οικονομικά φοιτητών”
- Σπυρίδων Ρουκανάς, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
«Η πανδημία του Covid-19 τάραξε ξαφνικά τη ζωή μας και μας ανάγκασε να λάβουμε αυστηρά μέτρα προφύλαξης που άλλαξαν βίαια την καθημερινότητά μας. Το διάστημα αυτό, αναδείχθηκαν μεταξύ άλλων και οι αδυναμίες του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Πολλά πανεπιστήμια αναγκάστηκαν να θέσουν σε λειτουργία το “διαδικτυακό αμφιθέατρο” χωρίς να είναι έτοιμα και προετοιμασμένα για μια τέτοια μορφής εκπαίδευση. Η επιστήμη όμως εργάζεται σκληρά και θα δώσει λύση. Όσο καθυστερεί η ανακάλυψη του εμβολίου κατά του ιού, κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα στους φοιτητές, αλλά και σε οποιονδήποτε άλλο, τι μέτρα θα πρέπει πιθανότατα να ληφθούν στην πορεία.
Ένας είναι ο δρόμος. Ακούμε τους ειδικούς και πορευόμαστε», σημειώνει ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και πρόεδρος του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών, κ. Παναγιώτης Λιαργκόβας.
Ο αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, κ. Σπυρίδων Ρουκανάς, αναγνωρίζει πως στο προηγούμενο εξάμηνο εξασφαλίστηκε υψηλό ποσοστό συμμετοχής των φοιτητών στην online εκπαίδευση, ενώ η εξ αποστάσεως εξεταστική ήταν αρκετά ικανοποιητική. Ο ίδιος τονίζει παράλληλα πως το ακαδημαϊκό έτος 2020-2021 απαιτεί υψηλό βαθμό ετοιμότητας και προσαρμογής στις εκάστοτε συνθήκες.
«Είναι εύλογο να υπάρχουν απορίες για το μέλλον, όμως τα πανεπιστήμια στη χώρα μας δεν τα πήγαν και άσχημα κατά την πρώτη δοκιμασία. Δεν αμφιβάλλω ότι η δια ζώσης εκπαίδευση είναι πολύ πιο ουσιαστική. Εάν όμως για λόγους ανωτέρας βίας δεν είναι εφικτή, υπάρχει και λειτουργεί η διαδικτυακή εκπαίδευση, η οποία θα συνεχιστεί και στο επόμενο ακαδημαϊκό εξάμηνο», σχολιάζει σχετικά ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου και επιστημονικός σύμβουλος στο Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ), κ. Νίκος Αποστολόπουλος.
Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας και πρόεδρος του Τμήματος Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης , κ. Σοφία Αναστασιάδου επισημαίνει πως σχεδόν όλα τα τμήματα θα λειτουργήσουν με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση και το τρέχον εξάμηνο, ενώ σε ελάχιστες περιπτώσεις, όπου υπάρχουν εργαστήρια, ενδεχομένως να γίνουν τα μαθήματα δια ζώσης. «Ευτυχώς, τα περισσότερα μέλη ΔΕΠ ήταν εξοικειωμένα με την εξ αποστάσεως εκπαίδευση διότι συνεργάζονται επί σειρά ετών με το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο».
Πώς θα έχουν πρόσβαση όλοι οι φοιτητές στην τηλεκπαίδευση
Η πανδημία του κορονοϊού ανέδειξε προϋπάρχουσες καταστάσεις, μερικές από τις οποίες συναντώνται και εντός των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων. Μία από αυτές είναι και η διεύρυνση των ανισοτήτων, καθώς δεν έχουν όλοι οι φοιτητές την ίδια πρόσβαση στα τεχνολογικά μέσα. Πώς μπορεί να αποφευχθεί ο αποκλεισμός ανεξακρίβωτου αριθμού φοιτητών, στην περίπτωση που η μεταφορά μαθημάτων στο διαδίκτυο γίνει η νέα πραγματικότητα;
«Νομίζω πως η πανεπιστημιακή κοινότητα έχει αγκαλιάσει τη διαδικτυακή εκπαίδευση, αυτό που μένει είναι το κράτος να αντιμετωπίσει με σοβαρότητα την κατάσταση και να άρει τα εμπόδια που δημιουργούν ανισότητες και στρεβλώσεις. Πολιτική βούληση χρειάζεται μαζί με οικονομική στήριξη. Το διαδίκτυο και οι υπολογιστές είναι το τετράδιο και το μολύβι του παρελθόντος. Υποχρέωση κάθε πολιτείας να τα εξασφαλίσει», απαντά ο κ. Λιαργκόβας.
«Είναι όντως ζήτημα καίριας σημασίας η άνιση πρόσβαση των φοιτητών σε τεχνολογικά μέσα ή ακόμη και η έλλειψη επαρκούς χώρου στις οικίες των φοιτητών όταν και άλλα μέλη της οικογένειας ενδέχεται να εργάζονται εξ αποστάσεως. Το Υπουργείο Παιδείας οφείλει να εξασφαλίσει την επιδότηση των αδύναμων οικονομικά φοιτητών», υπογραμμίζει από την πλευρά του ο κ. Ρουκανάς, ενώ την ενδεχόμενη διάθεση δωρεάν tablets ή laptops σε όσους φοιτητές δεν έχουν τη δυνατότητα της προμήθειάς τους, προτείνει ο κ. Αποστολόπουλος.
Η κ. Αναστασιάδου λέει πως η διοίκηση του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, μερίμνησε για την περίπτωση, παρέχοντας χώρους με υπολογιστές όπου με ασφάλεια οι φοιτητές θα μπορούσαν να παραβρεθούν για να παρακολουθήσουν τα μαθήματα και να συμμετάσχουν στις εξετάσεις. «Το ίδιο θα γίνει και φέτος. Έχουμε μεριμνήσει και είμαστε πάντα στο πλευρό των ανθρώπων που το έχουν ανάγκη».
“Στα πανεπιστημιακά κτίρια υπάρχουν προβλήματα χώρου, εξαερισμού, απολύμανσης και όχι μόνο”
- Σοφία Αναστασιάδου, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, πρόεδρος του τμήματος Στατιστικής και Ασφαλιστικής Επιστήμης
Είναι οι υποδομές κατάλληλες για την διασφάλιση της υγείας;
Οι πανεπιστημιακοί παραδέχονται πως οι υποδομές των ιδρυμάτων δεν είναι στην καλύτερη κατάσταση, γεγονός που μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια της κοινότητας που θα πρέπει να δώσει το παρών στους εν λόγω χώρους.
Ήδη, πρόσφατα, η Σύγκλητος του Παντείου Πανεπιστημίου απάντησε στην απόφαση του υπουργείου Παιδείας να επαναλειτουργήσουν τα πανεπιστήμια με φυσική παρουσία φοιτητών, υπό την προϋπόθεση ότι ο αριθμός των εγγεγραμμένων σε κάθε εκπαιδευτική δραστηριότητα του προγράμματος ανέρχεται κατ’ ανώτατο όριο έως τον αριθμό πενήντα (50) ανά τμήμα, θέτοντας 5 προαπαιτούμενα στο Υπουργείο και δηλώνοντας ότι εφόσον εξασφαλιστούν το απαραίτητο επικουρικό διδακτικό προσωπικό και οι πρόσθετοι χώροι, η Σύγκλητος θα επανεξετάσει τον τρόπο διδασκαλίας των μαθημάτων. Το ίδιο αναμένεται να πράξουν και άλλα πανεπιστήμια.
«Οι υποδομές δεν αλλάζουν από τη μια μέρα στην άλλη και ο Covid-19 δεν περιμένει. Αργήσαμε να αντιληφθούμε ότι τα πανεπιστήμιά μας πρέπει να γίνουν φορείς δημοκρατικού ψηφιακού μετασχηματισμού εξασφαλίζοντας δίκαιη και ίση πρόσβαση σε όλους στην εκπαίδευση. Αν είχαμε κάνει αυτό το βασικό βήμα τα πάντα θα ήταν σήμερα πολύ πιο εύκολα. Ελπίζω στη μετα-κορονοϊού εποχή αυτά τα θέματα να μπουν στο τραπέζι του δημόσιου διαλόγου και να τα λύσουμε», σημειώνει ο κ. Λιαργκόβας.
«Πράγματι, η ανάγκη κοινωνικής αποστασιοποίησης δημιουργεί προκλήσεις για τη δυνατότητα πραγματοποίησης δια ζώσης διαλέξεων. H πλήρης υποκατάσταση της δια ζώσης εκπαίδευσης δεν μπορεί να υπάρξει και βιώνοντας συνθήκες πανδημίας χρειάζεται άμεση προσαρμοστικότητα και ψυχραιμία λόγων και πράξεων», λέει ο κ. Ρουκανάς, ενώ ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου επισημαίνει πως χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή στα δύο πρώτα έτη όπου πραγματοποιούνται τα μαθήματα κορμού και τα οποία παρακολουθεί μεγάλος αριθμός φοιτητών.
Η απάντηση της κ. Αναστασιάδου κινείται στο ίδιο μήκος κύματος. «Υπάρχουν προβλήματα χώρου, εξαερισμού, απολύμανσης και όχι μόνο. Ο συγχρωτισμός στους χώρους του πανεπιστημίου είναι μεγάλος και θα μπορούσε να μεγιστοποιήσει τον κίνδυνο», λέει χαρακτηριστικά.
“Χρειάζεται η αρωγή του κράτους, επενδύουμε στη νέα γενιά σημαίνει τη στηρίζουμε έμπρακτα”
- Παναγιώτης Λιαργκόβας, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και πρόεδρος ΚΕΠΕ
Υπάρχουν φόβοι για την χρηματοδότηση της έρευνας;
Οι εξελίξεις σχετικά με τον κορονοϊό έπληξαν το ελληνικό πανεπιστήμιο που ήδη είχε νωπές πληγές από την πολιτική λιτότητας των προηγούμενων χρόνων. Ανάλυση της Ευρωπαϊκής Οργάνωσης Πανεπιστημίων αναφέρει πως τα κράτη που κράτησαν ακέραιη την κρατική χρηματοδότηση της έρευνας και της ανώτατης εκπαίδευσης, την περίοδο της κρίσης της προηγούμενης δεκαετίας, προχώρησαν πιο δυναμικά από εκείνα που έκαναν περικοπές στην δημόσια χρηματοδότηση και έρευνα. Πώς θα διασφαλίσουμε πως δεν θα γίνουμε πάλι μάρτυρες μιας νέας οικονομικής και ερευνητικής «ασφυξίας»; Θέσαμε το ερώτημα στους ειδικούς.
«Η χρηματοδότηση της έρευνας είναι κορυφαίο ζήτημα αλλά από μόνο του δε λύνει οριστικά τις υπάρχουσες αδυναμίες», υπογραμμίζει ο εκπρόσωπος του πανεπιστημίου Πελοποννήσου, σύμφωνα με την άποψη του οποίου, «στην Ελλάδα υπάρχουν κορυφαίοι ερευνητές με σημαντικές ερευνητικές δημοσιεύσεις». Ο ίδιος θεωρεί πως η έρευνα στη χώρα μας πρέπει να μπει σε νέα βάση και να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην εξωστρέφεια.
«Η αντιμετώπιση της πανδημίας έχει βραχυχρόνιο ορίζοντα με βάση και την ιστορική εμπειρία άλλων πανδημιών, όπως η μεγάλη γρίπη του 1918. Είναι βέβαιο ότι η πανδημία Covid-19 θα αυξήσει τις ερευνητικές μελέτες σχετικά με τις οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες τα επόμενα έτη, όπως συνέβη για παράδειγμα ως συνέπεια της εκδήλωσης της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που πρωτοεκδηλώθηκε τον Αύγουστο του 2007. Η χρηματοδότηση της έρευνας οφείλει να έχει μακροχρόνιο ορίζοντα και να μην προσδιορίζεται με όρους επικαιρότητας. Σε αυτή την περίπτωση, θα έχουμε στη διάθεση μας λιγότερα ερευνητικά αποτελέσματα για την αντιμετώπιση άλλων προκλήσεων που ενδέχεται να μας απασχολήσουν τα επόμενα έτη», προβλέπει ο κ. Ρουκανάς.
“Κανένας φοιτητής να μην αλλάξει τα σχέδια και τα όνειρά του”
- Νίκος Αποστολόπουλος, επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Νεάπολις Πάφου, επιστημονικός σύμβουλος στο Ινστιτούτο Εργασίας ΓΣΕΕ
Την ανάγκη για καινοτομία στον τομέα της έρευνας τονίζει από την πλευρά του και ο κ. Αποστολόπουλος. «Είμαι κάθετος σε αυτό το ζήτημα. Η πανδημία είναι μια μεγάλη διαταραχή, η οποία έχει ημερομηνία λήξης. Ο καλύτερος σύμμαχος των κοινωνιών σε τέτοιες περιπτώσεις είναι η έρευνα και η καινοτομία που πρέπει να γίνονται σε όλους τους τομείς που σχετίζονται με τη διαβίωσή μας».
Η απάντηση της εκπροσώπου του πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας έρχεται να επαληθεύσει όλα τα παραπάνω. «Σίγουρα η κρατική χρηματοδότησή δεν είναι αυτή που θα επιθυμούσαν τα ιδρύματα και οι ανάγκες σε υποδομές, προσωπικό -και όχι μόνο- είναι πάρα πολλές. Κάνουμε όλοι τη μέγιστη προσπάθεια για να ανταποκριθούμε. Πραγματοποιείται έρευνα και υπάρχουν και μεγάλα ερευνητικά προγράμματα στα ιδρύματα. Ωστόσο, έμφαση πρέπει να δοθεί στη μεγαλύτερη χρηματοδότηση από το Υπουργείο Παιδείας και να γίνουν προσλήψεις σε ανθρώπινο προσωπικό», εξηγεί.
Και ο παράγοντας, ψυχολογία
Σε όλους τους τομείς, ο φόβος που προκάλεσε η πανδημία, η ανασφάλεια και η άσχημη περιρρέουσα ατμόσφαιρα έκαναν εμφανή μια ψυχολογική πίεση και ένα υπέρμετρο άγχος που διαπερνά το σύνολο της παγκόσμιας κοινότητας, μεταξύ άλλων και της πανεπιστημιακής. Η διατήρηση της καλής ψυχολογίας είναι απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία των ιδρυμάτων κι αυτό είναι κάτι που επισημαίνουν κλείνοντας όλοι οι πανεπιστημιακοί.
«Μπροστά σε αυτή την κατάσταση αντιστεκόμαστε και παλεύουμε. Σε καμιά των περιπτώσεων δεν εγκαταλείπουμε και δεν ακυρώνουμε το μέλλον μας. Συνεχίζουμε να γεμίζουμε τη φαρέτρα μας με τα πανεπιστημιακά εφόδια που θα μας δώσουν τις τυπικές και ουσιαστικές γνώσεις για τη δημιουργική πορεία της ζωής μας. Χρειάζεται η αρωγή του κράτους, επενδύουμε στη νέα γενιά σημαίνει τη στηρίζουμε έμπρακτα», δηλώνει ο κ. Λιαργκόβας.
«Η πανδημία Covid-19 δημιούργησε σκεπτικισμό τόσο για την αναζήτηση μεταπτυχιακών σπουδών στο εξωτερικό όσο και για το πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Erasmus+. Αυτός ο παράγοντας μπορεί να οδηγήσει στη βραχυχρόνια αύξηση της ζήτησης για μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελλάδα μέχρι να υπάρξει η δυνατότητα να ξεπεραστούν οι περιορισμοί που θέτει στις μετακινήσεις η πανδημία», πιστεύει ο κ. Ρουκανάς.
Κατά την άποψη του κ. Αποστολόπουλου, «όλα τα πανεπιστημιακά ιδρύματα έχουν προσαρμοστεί στις συνθήκες και τουλάχιστον αυτόν το καιρό πραγματοποιούν τα εξ αποστάσεως εκπαίδευση. Συνεπώς δεν πρέπει κανείς να αλλάξει τα σχέδια και τα όνειρά του. Όλα μπορούν να γίνουν, με κάποιες προσωρινές αλλαγές».
Η κ. Αναστασιάδου, απαντώντας στην τελευταία από τις ερωτήσεις μας, στέλνει το εξής μήνυμα. «Η παρουσία των φοιτητών στα αμφιθέατρα, στις βιβλιοθήκες, τα εργαστήρια και γενικότερα στους χώρους του πανεπιστημίου είναι αδιαμφισβήτητο ότι συμβάλλει στην ποιότητα σπουδών. Η επαφή με τους καθηγητές και η ελεύθερη διακίνηση ιδεών δίνει μεγαλύτερη δυνατότητα ανάπτυξης ακαδημαϊκής κουλτούρας στους φοιτητές. Οι ίδιοι θέλουν να επιστρέψουν στα αμφιθέατρα και να βιώνουν την ακαδημαϊκή καθημερινότητα. Είναι βέβαιο όμως ότι αντιλαμβάνονται την κρισιμότητα της κατάστασης. Προέχει πάνω από όλα η υγεία. Και σε αυτό εστιάζουμε».