Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον περασμένο Φεβρουάριο, η Ευρωπαϊκή Ένωση ”μπλόκαρε” το Russia Today (RT) και το Sputnik, δύο από τα κορυφαία MME του Κρεμλίνου για τη διάδοση προπαγάνδας και παραπληροφόρησης σχετικά με τον πόλεμο.
Σχεδόν έξι μήνες αργότερα, ο αριθμός των ιστότοπων που προωθούν το ίδιο περιεχόμενο έχει εκτοξευθεί καθώς η Ρωσία βρήκε τρόπους να ξεγλιστρά από τους περιορισμούς.
Για παράδειγμα μέσω του rebranding, μεταθέτοντας μέρος των καθηκόντων προπαγάνδας σε διπλωμάτες, κάνοντας copy-paste μεγάλο μέρος του περιεχομένου τους σε νέους ιστότοπους που δεν έχουν προφανή σύνδεση με την Μόσχα.
Η NewsGuard, μια εταιρεία με έδρα τη Νέα Υόρκη που μελετά και παρακολουθεί την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο, έχει πλέον εντοπίσει 250 ιστότοπους που διαδίδουν ενεργά την ρωσική προπαγάνδα σχετικά με τον πόλεμο, με δεκάδες νέους να έχουν προστεθεί τους τελευταίους μήνες.
Το περιεχόμενο σε αυτούς τους ιστότοπους περιλαμβάνει ισχυρισμούς ότι κάποιες εκ των πλέον πολύνεκρων ρωσικών επιθέσεων είναι σκηνοθετημένες από τους Ουκρανούς, ότι οι εμφανίσεις του πρόεδρο της χώρας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι είναι στημένες ή ότι Ουκρανοί πρόσφυγες διαπράττουν εγκλήματα στη Γερμανία και την Πολωνία.
Ορισμένοι από τους ιστότοπους παρουσιάζονται ως ανεξάρτητα think tanks ή ειδησεογραφικά μέσα. Περίπου οι μισοί είναι αγγλόφωνοι, ενώ άλλοι είναι στα γαλλικά, τα γερμανικά ή τα ιταλικά. Πολλοί ιδρύθηκαν πολύ πριν από τον πόλεμο και δεν είχαν προφανή σύνδεση με τη ρωσική κυβέρνηση μέχρι που ξαφνικά άρχισαν να προπαγανδίζουν τον δημόσιο λόγο του Κρεμλίνου.
«Μπορεί να δημιουργούν Sleeper sites», δήλωσε ο ένας εκ των διευθύνοντων συμβούλων του του NewsGuard, Γκόρντον Κρόβιτς. Iστότοποι Sleeper είναι αυτοί που δημιουργούνται στο πλαίσιο μιας εκστρατείας παραπληροφόρησης και ήταν σε μεγάλο βαθμό αδρανής. Σταδιακά δημιουργούν ένα κοινό μέσω αβλαβών ή άσχετων αναρτήσεων και, στη συνέχεια, περνούν στην προπαγάνδα ή την παραπληροφόρηση σε καθορισμένο χρόνο.
Ενώ η ανάλυση του NewsGuard διαπίστωσε ότι μεγάλο μέρος της παραπληροφόρησης για τον πόλεμο στην Ουκρανία προέρχεται από τη Ρωσία, βρήκε και περιπτώσεις ψευδών ισχυρισμών και με φιλοουκρανική τάση.
Περιλάμβαναν ισχυρισμούς για έναν κορυφαίο πιλότο της ΠΑ, γνωστό ως ”Φάντασμα του Κιέβου”, που οι αξιωματούχοι παραδέχτηκαν αργότερα ότι ήταν μύθος ενώ κάτι ανάλογο έγινε και την υπόθεση των υποτιθέμενων νεκρών ηρώων στο Φιδονήσι.
Το YouTube, το TikTok και η Meta στην οποία ανήκουν το Facebook και το Instagram, δεσμεύτηκαν να αφαιρέσουν το RT και το Sputnik από τις πλατφόρμες τους σε χώρες της ΕΕ.
Ωστόσο, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι σε ορισμένες περιπτώσεις το μόνο που έπρεπε να κάνει η Ρωσία για να ξεγλιστρήσει ήταν να τη δημοσιεύσει από διαφορετικό λογαριασμό.
Το Κέντρο Παραπληροφόρησης, ένας συνασπισμός ερευνητών με έδρα την Ευρώπη, διαπίστωσε ότι περιεχόμενο από βίντεο του RT εμφανιζόταν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με νέα επωνυμία και λογότυπο.
Στην περίπτωση ορισμένων πλάνων, η επωνυμία RT είχε απλώς αφαιρεθεί και είχε αναδημοσιευτεί σε νέο κανάλι YouTube που δεν καλύπτεται από την απαγόρευση της ΕΕ.
Ο πιο επιθετικός έλεγχος περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα μπορούσε να δυσκολέψει τη Ρωσία να παρακάμψει τις απαγορεύσεις σύμφωνα με τον Φέλιξ Κάρττε, ανώτερο σύμβουλο στο Reset, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο που έχει χρηματοδοτήσει το έργο του Κέντρου Παραπληροφόρησης.
«Αντί να θέσουν σε εφαρμογή αποτελεσματικά συστήματα ελέγχου περιεχομένου, παίζουν με τη συσκευή παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου», όπως λέει.
Η μητρική εταιρεία του YouTube δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό.
Στην ΕΕ, αξιωματούχοι προσπαθούν για την ορθή εφαρμογή των απαγορεύσεων.
Την άνοιξη η ΕΕ ενέκρινε νομοθεσία που θα απαιτούσε από τις εταιρείες τεχνολογίας να κάνουν περισσότερα για να εξαλειφθούν τα φαινόμενα παραπληροφόρηση. Εταιρείες θα μπορούσαν να βρεθούν αντιμέτωπες με υψηλά πρόστιμα.
Η αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Βέρα Τζούροβα τον περασμένο μήνα χαρακτήρισε την παραπληροφόρηση «ως ένα διογκούμενο πρόβλημα στην ΕΕ για το οποιο πρέπει να ληφθούν σκληρότερα μέτρα».
Ο πολλαπλασιασμός των τοποθεσιών που διαδίδουν αυτή την παραπληροφόρηση σχετικά με τον πόλεμο στην Ουκρανία δείχνει ότι η Ρωσία είχε ένα σχέδιο σε περίπτωση που κυβερνήσεις ή εταιρείες τεχνολογίας προσπαθούσαν να περιορίσουν το RT και το Sputnik.
Αυτό σημαίνει ότι οι ηγέτες της Δύσης και οι εταιρείες τεχνολογίας θα πρέπει να κάνουν περισσότερα από το να κλείνουν μια ή δυο ιστοσελίδες , εάν ελπίζουν πραγματικά να σταματήσουν τη ροή της παραπληροφόρησης του Κρεμλίνου. «Οι Ρώσοι είναι πολύ πιο έξυπνοι», είπε ο ο εταίρος διευθύνων σύμβουλος του του NewsGuard, ο Στίβεν Μπριλ.