Οταν αυτός ο φίλος που μας φορτώνεται μας πυροβολεί μ′ ένα κείμενο της τελευταίας στιγμής ζητώντας αν μπορούμε να τον πάρουμε από το αεροδρόμιο, αφήνουμε ό,τι κάνουμε και πηδάμε μέσα στο αμάξι. Οταν ο κουνιάδος μας ζητά να τον βοηθήσουμε στην μετακόμιση, το κάνουμε, ακόμα κι αν η μέση μας πονάει αφόρητα. Οταν ο συγκάτοικός μας, μας καλεί σε μια έξοδο αμέσως απαντάμε «θα είμαι εκεί!» ακόμα κι όταν θα προτιμούσαμε να μείνουμε σπίτι και να δούμε τηλεόραση.
Αν αυτά μας ακούγονται οικεία, τότε μάλλον ανήκουμε στην συνομοταξία εκείνων που ευχαριστούν τους γύρω τους.
Οι άνθρωποι που ευχαριστούν τους γύρω τους, ζητούν έγκριση και επικύρωση, οπότε θα καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια για να κρατήσουν τους άλλους ευχαριστημένους - ακόμη και σε βάρος της δικής τους ευημερίας.
Η τάση να ευχαριστούμε τους άλλους εμφανίζεται από τα παιδικά μας χρόνια. Ο ψυχολόγος Σκοτ Ράουερ αναφέρει ότι αυτός ο τύπος συμπεριφοράς είναι επίσης κοινός στους ανθρώπους που μεγάλωσαν σε δυσλειτουργικά περιβάλλοντα όπου μπορεί να έχει συμβεί τραύμα ή κακοποίηση.
«Οι περισσότεροι από εμάς το κάνουμε ασυνείδητα ... χωρίς να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτή ήταν μια προσαρμοστική στρατηγική για την πλοήγηση στον κόσμο τότε, αλλά έχει ξεπεραστεί τώρα», δηλώνει ο Ράουερ στην HuffPost. «Το να ευχαριστούμε τους άλλους και το να μας βλέπουν ως καλούς παρέχει την ασφάλεια, την ευχαρίστηση και το στάτους που όλοι ψάχνουμε για να νιώσουμε ότι είμαστε ασφαλείς, καλοί και άξιοι».
Το να πεις όχι, από την άλλη πλευρά, μοιάζει ριψοκίνδυνο γιατί μπορεί να οδηγήσει κάποιον να αναστατωθεί μαζί μας. Για έναν άνθρωπο που ευχαριστεί τους άλλους, η απογοήτευση ή η αποδοκιμασία ενός άλλου ατόμου είναι κάτι περισσότερο από ένα ελαφρώς άβολο συναίσθημα.
«(Η απογοήτευση κι αποδοκιμασία του άλλου) θεωρείται απειλή που πρέπει να εξουδετερωθεί γρήγορα με κάθε κόστος», αναφέρει ο Αζίζ Γκαζιπούρα, «προπονητής» εμπιστοσύνης και συγγραφέας του «Not Nice: Stop People Pleasing, Staying Silent, & Feeling Guilty». «Ο καλύτερος τρόπος για να αποφύγουμε όλα αυτά είναι απλά να πούμε ναι αντί όχι. Φυσικά, αυτό λειτουργεί για να αποφευχθεί η αναστάτωση βραχυπρόθεσμα, αλλά έχει αρνητικές συνέπειες μακροπρόθεσμα». Πράγματι, το να λέμε συνεχώς ναι, όταν εννοούμε όχι, μπορεί να πάρει το χρόνο του (να έχει επιπτώσεις, αλλά) με την πάροδο του χρόνου θα μας αφήσει συγκλονισμένους, υπερβολικά καταπονημένους, ανήσυχους και δυσαρεστημένους .
«Εχουμε μόνο τόση συναισθηματική και ψυχική ενέργεια», λέει η κοινωνική ψυχολόγος Σούζαν Νιούμαν συγγραφέας του: «The Book of No: 365 Ways to Say it and Mean it ― and Stop People-Pleasing Forever».
Το να συμφωνούμε (να ανταποκριθούμε) σε τόσο πολλές υποχρεώσεις θέτει (τον εαυτό μας) σε κίνδυνο για το άγχος που συνεπάγεται η ολοκλήρωση όλων όσων έχουμε δεσμευθεί. Η υπερβολική δέσμευση μπορεί να εκδηλωθεί με το να μην έχουμε καλές διαθέσεις απέναντι σε κάποιον που δεν το αξίζει, για παράδειγμα.
«Σε ακραίες περιπτώσεις ”ευχάριστων” ανθρώπων, πάρα πολλά ναι μπορεί να οδηγήσουν σε κατάθλιψη ή να εκδηλωθούν επηρεάζοντας τη σωματική μας υγεία με διαφορετικούς, και μερικές φορές εκπληκτικούς, τρόπους που φαίνονται άσχετοι και ανεξήγητοι: πονοκέφαλοι, απώλεια μαλλιών ή αϋπνία», πρόσθεσε ο Νιούμαν.
Λοιπόν, πώς μπορούμε να εγκαταλείψουμε τους «ευχάριστους» τρόπους μας; Παρακάτω, ειδικοί προσφέρουν μερικές πρακτικές συμβουλές που θα μας βοηθήσουν να μάθουμε να λέμε ένα υγιές όχι.
Προτού πούμε ναι σε κάτι, ας σκεφτούμε γιατί συμφωνούμε μ′ αυτό
Ας υπολογίσουμε το κίνητρο πίσω από κάθε ναι. Ας ρωτήσουμε τον εαυτό μας αν έρχεται από ένα γνήσιο «χώρο» - είναι κάτι που πραγματικά θέλουμε — ή είναι κάποια άλλη αιτία που συμφωνούμε να το κάνουμε;
«Μήπως το κάνουμε επειδή είναι τρομαχτικό το να μην το κάνουμε»; ρωτάει ο Ράουερ. «Θέλουμε να πούμε ναι διότι στην ουσία αυτό θα οδηγήσει (εκείνο το άτομο) να κάνει κάτι για εμάς χωρίς να χρειαστεί εμείς να του το ζητήσουμε;»
Το να μάθουμε να φροντίζουμε περισσότερο τον εαυτό μας είναι το πρώτο βήμα για να αλλάξει η συμπεριφορά μας.
Ας δώσουμε στον εαυτό μας άδεια να πει όχι.
Συχνά, το μεγαλύτερο εμπόδιο στο να πούμε όχι δεν είναι το αφεντικό, ο φίλος ή ο συγγενής που υποβάλλει το αίτημα, λέει ο Γκαζιπούρα - είναι η ψευδής αφήγηση στο μυαλό μας στο οποίο το όχι ισοδυναμεί με το να είμαστε αδιάφοροι, κακοί ή εγωιστές.
«(Οταν λέμε όχι) πιστεύουμε ότι βλάπτουμε τους άλλους», λέει. «Στην πραγματικότητα, το να πούμε όχι σε αυτό που δεν θέλουμε, είναι υγιές, προσαρμοστικό και ένα από τα ανθρώπινα δικαιώματά μας».
Για να νιώσουμε πιο άνετα, ο Γκαζιπούρα προτείνει την επανάληψη μιας φράσης όπως, «επιτρέπεται να πω όχι όταν το θέλω».
Στη συνέχεια, ας εξασκηθούμε λέγοντας όχι σε μικρά πράγματα. Ο Γκαζιπούρα συγκρίνει την πράξη του να πούμε όχι με την ενίσχυση ενός φυσικού μυ. Όσο περισσότερο το κάνουμε, τόσο πιο ισχυρό και τόσο πιο εύκολο θα γίνει. Αλλά δεν πρόκειται να σηκώσουμε αλτήρες 50 κιλών για πρώτη φορά στο γυμναστήριο - ξεκινάμε με βάρη 10 κιλών και εργαζόμαστε με την πάροδο του χρόνου. «Ας ξεκινήσουμε αναζητώντας δύο ευκαιρίες αυτήν την εβδομάδα για να πούμε όχι σε μικρά πράγματα στη ζωή μας», λέει ο Γκαζιπούρα.
Μπορούμε να εξασκηθούμε όταν ένας εργάτης λιανικής ρωτήσει εάν θέλουμε να ανοίξουμε μια πιστωτική κάρτα καταστήματος ή όταν ένας πωλητής προσπαθεί να μας πουλήσει ένα ακριβό μπουκάλι κρασί. «Ακριβώς όπως στο γυμναστήριο, οι πρώτες εβδομάδες μπορεί να είναι δύσκολο και μπορεί να αισθανθούμε (εσωτερική) αντίσταση να το κάνουμε», λέει ο Γκαζιπούρα. «Αλλά μόλις το κάνουμε μερικές φορές, θα ανακαλύψουμε ότι οι φρικτές αντιδράσεις που φοβόμασταν σπάνια συμβαίνουν και θα έχουμε πρόσβαση σε ένα νέο επίπεδο ελευθερίας».
Ας ορίσουμε τα όρια γύρω από το τι θέλουμε να κάνουμε και για ποιον
Ας σκεφτούμε ποιοι είναι οι άνθρωποι στην ζωή μας - συγκεκριμένοι φίλοι, συγγενείς ή συνάδελφοι - που τείνουν να ρωτούν τους περισσότερους από εμάς χωρίς να προσφέρουν πολλά σε αντάλλαγμα.
«Ας σκεφτούμε τις προτεραιότητές μας κι ας αποφασίσουμε ποιος θα εκμεταλλευόταν την προθυμία και την καλή μας φύση και σε ποιον πραγματικά θα θέλαμε να είμαστε διαθέσιμοι», λέει ο Νιούμαν.
Μόλις προσδιορίσουμε ποιες σχέσεις αξίζουν τον χρόνο και την ενέργειά μας, ας ορίσουμε ορισμένα όρια γύρω από αυτά που είμαστε πρόθυμοι - κι αυτά που δεν είμαστε πρόθυμοι - να κάνουμε.
«Γνωρίζοντας αυτό καθιστά ευκολότερο να απορρίψουμε ένα αίτημα και να καθιερώσουμε τον απαραίτητο έλεγχο στη ζωή μας», δηλώνει ο Νιούμαν.
Δεν πρέπει να δώσουμε απάντηση αμέσως
Πιθανότατα συνηθίζουμε να λέμε ένα γρήγορο ναι, ανεξάρτητα από αυτό που μας ζητιέται, και χωρίς να το έχουμε σκεφτεί πολύ. Αντ′ αυτού, ας κρατήσουμε την ανάσα μας κι ας απαντήσουμε λέγοντας κάτι όπως «έχω να τσεκάρω το πρόγραμμά μου» ή «άσε με να επανέλθω ως προς αυτό».
Οι άνθρωποι που ευχαριστούν τους άλλους συχνά πέφτουν στην παγίδα να σκέφτονται ότι πρέπει να δώσουν εξήγηση με λεπτομέρειες γιατί δεν μπορούν (ή δεν θέλουν) να κάνουν κάτι, αλλά αυτό δεν είναι η περίπτωση. Δώστε μικρές και ευσύνοπτες απαντήσεις.
Ο Γκαζιπούρα αναφέρει παραδείγματα: Αν οι φίλοι μας προσκαλέσουν για δείπνο, μπορούμε να πούμε κάτι όπως: «Ευχαριστώ για την πρόσκληση αλλά δεν θα τα καταφέρω. Να περάσετε καλά».
Αν κάποιος μας ζητήσει ένα δεύτερο ραντεβού και δεν ενδιαφερόμαστε, μπορούμε να πούμε: «Χάρηκα που σε γνώρισα χθες. Ωστόσο, δεν νομίζω ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να βλεπόμαστε. Σου εύχομαι τα καλύτερα».
Ας συνειδητοποιήσουμε ότι το να πούμε όχι δεν θα έχει τόσο καταστροφικές συνέπειες όσο νομίζουμε
Οι άνθρωποι που ευχαριστούν τους άλλους ανησυχούν ότι αν πουν σε κάποιον όχι θα υπάρξει απώθηση από τον άνθρωπο που κάνει την πρόσκληση ή το αίτημα. Στην πραγματικότητα αυτό δεν συμβαίνει, λέει ο Νιούμαν.
«Το κλειδί για να σταματήσουμε να ευχαριστούμε τους ανθρώπους είναι να καταλάβουμε ότι όταν λέμε όχι δεν το σκέφτονται τόσο πολύ όσο εμείς ανησυχούμε (ότι το σκέφτονται)».