Οι περισσότεροι γονείς το έχουν κάνει (για να μην πούμε όλοι). Ακόμη και από πολύ μικρή ηλικία, θα χρειαστεί να δώσουν το κινητό ή το tablet τους στο παιδί τους για να δουν βιντεάκια όσο τρώνε ή για να κάτσουν ήσυχα ενώ οι γονείς είναι απασχολημένοι με κάτι άλλο. Και αποτελεί για πολλούς γονείς ένα... ένοχο μυστικό, αφού γνωρίζουν ότι αυτή η... λύτρωση έχει επιπτώσεις.
Η μεγαλύτερη ίσως είναι ότι όταν προσπαθήσουν να σταματήσουν ή έστω να μειώσουν αυτήν την εθιστική συνήθεια, θα δυσκολευτούν πάρα πολύ. Κάποιοι ίσως δεν τα καταφέρουν και ποτέ.
Ο στόχος, σύμφωνα με τους ειδικούς, γράφει το Associated Press, σε αφιέρωμά του για το θέμα, είναι να μπορέσουν οι γονείς να μάθουν στα παιδιά τους να διαχειρίζονται μόνα τους τον χρόνο που περνάνε μπροστά στην οθόνη και τον χρόνο που αφιερώνουν στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
Όμως έχει παρατηρηθεί ότι όσο τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τις οθόνες σε μικρή ηλικία, χάνεται το μέτρο μεγαλώνοντας. Όπως λέει στη HuffPost Greece η ψυχολόγος - παιδοψυχολόγος, Αλεξάνδρα Καππάτου, το παν σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η πρόληψη. Εάν δεν έχουν τεθεί οι σωστοί κανόνες και τα όρια για τη χρήση οθονών σε μικρή ηλικία, δεν θα μπορέσουμε να πείσουμε ένα παιδί 16-17 ετών ότι είναι λάθος να κάνει κατάχρηση.
Μια έρευνα σε εφήβους από την Common Sense Media, έδειξε ότι πάνω από 9 στους 10 έχουν το δικό τους κινητό, το 75% μπαίνει στα social media πολλές φορές την ημέρα (ποσοστό που το 2012 ήταν μόλις 34%), ενώ περισσότεροι από το 50% λένε ότι αυτές οι συσκευές τους αποσπούν την προσοχή τους από το διάβασμα ή ακόμη και από τη συναναστροφή τους με άλλους ανθρώπους. Αντίστοιχα στοιχεία δεν υπάρχουν για την Ελλάδα.
Πότε πρέπει να απαγορεύονται οι οθόνες;
Για την κ. Καππάτου δεν θα πρέπει να δίνονται οθόνες σε παιδιά κάτω από 5 ετών. «Αναφέρομαι στην τάση που υπάρχει στην Ευρώπη. Στην Αμερική είναι πιο ελαστικά τα πράγματα και επιτρέπουν τη χρήση οθόνης από δύο ετών. Κατά τη γνώμη μου η χρήση οθόνης θα πρέπει να αποφεύγεται μέχρι την ηλικία των πέντε ετών τουλάχιστον. Εάν οι γονείς δεν μπορούμε να το αποφύγουν, θα πρότεινα να είναι μικρή η διάρκεια, αυτό που θα δουν να έχει επιλεγεί προσεκτικά από τους γονείς και να συμμετέχουν και οι ίδιοι σε αυτό που βλέπει το παιδί. Είναι πολύ σημαντικό να είμαστε μαζί με το παιδί για να μπορούμε να ερμηνεύουμε και να συζητάμε μαζί του για αυτό που δείχνει η οθόνη», μας λέει η κ. Καππάτου.
Όσον αφορά στον χρόνο που επιτρέπεται να αφιερώνει ένα παιδί στην οθόνη, αυτός σύμφωνα με την κ. Καππάτου δεν θα πρέπει να ξεπερνά τη μισή με μια ώρα για τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας (φυσικά μετά τα 4 με 5 έτη), καθώς και μια ώρα για τα παιδιά των πρώτων σχολικών τάξεων. «Μετά την ηλικία των 10 ετών και όσο μεγαλώνει το παιδί, είναι λίγο δύσκολο να ελέγξει ο γονιός πόσο χρόνο περνάει το παιδί μπροστά στην οθόνη, οπότε εκεί βασιζόμαστε στα σωστά όρια που έχουν τεθεί από μικρή ηλικία».
Ο χρόνος αυτής της «απομόνωσης» του παιδιού μπροστά από τις οθόνες είναι σημαντικό να είναι περιορισμένος, γιατί τα παιδιά έχουν ανάγκη να έχουν μια διαδραστική επαφή, με τους φίλους τους, τις παρέες τους και με τους ίδιους τους γονείς τους. Αυτό θα τους βοηθήσει να μάθουν περισσότερα από όσα θα μάθαιναν από το ίντερνετ. «Είναι πολύ σημαντική η πληροφορία και η γνώση που μπορούν να αντλήσουν από το ίντερνετ τα παιδιά αλλά χρειάζεται μέτρο και σωστή ενημέρωση».
Υπάρχει εθισμός;
Ερευνητές που μελετούν αυτές τις συμπεριφορές αποφεύγουν να αναφέρουν τον όρο «εθισμός» για την χρήση οθονών, αφού δεν έχουμε ακόμη επίσημη διάγνωση στην ψυχιατρική. Ωστόσο, φέτος ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) εισήγαγε τον όρο «διαταραχή διαδικτυακών παιγνίων» (gaming disorder) στη λίστα με τις διαταραχές. Ο όρο σημαίνει το gaming όταν φτάνει σε σημείο να επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις σχέσεις, το σχολείο και τη δουλειά.
«Είναι σημαντικό να μάθουμε από νωρίς στα παιδιά να αυτορυθμίζονται και να τηρούν τους κανόνες», μας λέει η κ. Καππάτου.
Οι ειδικοί επίσης προειδοποιούν ότι η υπερβολική χρήση οθονών μεγενθύνει ένα πρόβλημα εάν υπάρχει προδιάθεση, όπως η κατάθλιψη, το άγχος ή η εικόνα του σώματος.
«Όταν βλέπουμε παιδιά στην εφηβεία που προτιμούν την οθόνη από το να συναντηθούν με κάποιους φίλους, θα πρέπει πραγματικά να προβληματιστούμε. Γιατί υπάρχουν πολλές περιπτώσεις παιδιών που μπορεί να παρουσιάζουν άλλα συμπτώματα, όπως για παράδειγμα κατάθλιψη, και να μην έχουν διάθεση να κάνουν κάτι άλλο πέρα από το να είναι μπροστά από μια οθόνη. Ή άλλα παιδιά που πάσχουν από αγχώδεις διαταραχές και η κατάχρηση του ηλεκτρονικού είναι το μόνο που τα κάνει να νιώθουν ότι χαλαρώνουν».
Και τώρα τι κάνουμε;
Υπάρχει τρόπος τελικά να μειώσουμε τον χρόνο που περνούν τα παιδιά μπροστά από την οθόνη; Σύμφωνα με τους ειδικούς, ναι. Αλλά όσο πιο γρήγορα εφαρμοστούν, τόσο το καλύτερο.
-Όρια στη χρήση: Ένας τρόπος είναι να θέσετε στα παιδιά σας όρια για τον χρόνο που θα περνάνε online.
«Οι κανόνες να ξέρετε βοηθούν πάρα πολύ ένα παιδί να λειτουργήσει. Τα παιδιά χρειάζονται το συγκεκριμένο και το σαφές και συνήθως ανταποκρίνονται πολύ καλά όταν υπάρχει μια τέτοια σχέση. Οι έφηβοι επίσης λειτουργούν πάρα πολύ καλά με τη συμφωνία. Αλλά θα πρέπει να έχουν πειστεί γιατί θα πρέπει να το κάνουν αυτό που τους λέμε. Αν έχουμε κατακτήσει την εμπιστοσύνη των παιδιών και υπάρχει σωστή ενημέρωση, αυτό μπορεί να βοηθήσει και το παιδί να προστατευτεί, αλλά και τον γονιό να αισθανθεί πιο ήρεμος», μας εξηγεί η κ. Καππάτου.
«Θα μπορούσε για παράδειγμα να τεθεί ως κανόνας ότι ερχόμαστε σε επαφή με την οθόνη μόνο το Σαββατοκύριακο, για δύο με τρεις ώρες (σε παιδιά που είναι μέχρι 13 ετών μπορεί να εφαρμοστεί εύκολα αυτός ο κανόνας). Αν έχουμε δυσκολίες θα μπορούσαμε να παραχωρούμε και μια ώρα ακόμη γιατί πολλές φορές τα παιδιά δεν σταματάνε. Εάν βλέπουμε ότι το παιδί μας οδηγείται στην κατάχρηση, εκεί είναι που θα πρέπει να βάζουμε τα όρια εμείς. Για παράδειγμα δεν μπορείς να χρησιμοποιήσεις άλλο το tablet αφού δεν μπορείς να τηρήσεις τους κανόνες».
-Δώστε εναλλακτικές: Επίσης, είναι σημαντικό να μπορούμε να προτείνουμε στο παιδί εναλλακτικές για να μην χρησιμοποιήσει την οθόνη.
«Για παράδειγμα, πολλά παιδιά, περίπου στην ηλικία των 14, 15 ετών, συναντιόνται σε κάποιο σπίτι για να παίξουν ηλεκτρονικό. Ή παίζουν online. Αντίθετα, θα μπορούσαμε, εάν είχαμε συνεννοηθεί και με τους άλλους γονείς, να τα πάμε κάπου να κάνουν μια δραστηριότητα. Είναι βασικό να είναι σε κίνηση, συναναστροφή και αλληλεπίδραση δια ζώσης με τους συνομήλικούς τους. Είναι κάτι που δεν πρέπει να προσπερνάμε επειδή θεωρούμε ότι επικοινωνεί με τους φίλους του πίσω από μία οθόνη», μας λέει η κ. Καππάτου.
-Μην επιτρέπετε τη χρήση στο υπνοδωμάτιο: Εφαρμόστε την τακτική «screen-free zones» για τα υπνοδωμάτια των παιδιών, ακόμη και αν είναι έφηβοι. Άλλοι ειδικοί προτείνουν, εάν αυτό αποδειχθεί στην πράξη δύσκολο να εφαρμοστεί, τουλάχιστον οι οθόνες να μένουν εκτός υπνοδωματίου τη νύχτα, για να αποφευχθούν τα προβλήματα στον ύπνο.
«Απαγορεύεται τα παιδιά να έρχονται σε επαφή με οθόνη πριν πάνε για ύπνο. Επηρεάζει την ποιότητα του ύπνου, το παιδί βρίσκεται σε υπερένταση και πηγαίνει πιο αργά για ύπνο. Άρα λέμε ως οδηγία ότι τουλάχιστον 30 λεπτά πριν την κατάκλιση να μην έχει το παιδί καμία επαφή με οθόνη» μας λέει η κ. Καππάτου.
-Όχι στην ιδιοκτησία: Όλοι οι ειδικοί συμφωνούν ότι είναι κακή ιδέα να αγοράζετε στα παιδιά δικά τους κινητά όταν είναι σε μικρή ηλικία. Ο Serge Tisseron, Γάλλος, ψυχαναλυτής-ψυχίατρος, λέει ότι είναι απαγορευμένη η αγορά κινητού πριν από τα 6, ενώ πλέον αναπτύσσεται και το κίνημα «Wait Until 8th» που σημαίνει ότι τα παιδιά πρέπει να περιμένουν μέχρι τα 14 για να αποκτήσουν το δικό τους κινητό.
-Βάλτε όριο και στον εαυτό σας: Όσο περισσότερο χρησιμοποιούν οι γονείς τα κινητά και τα tablet, τόσο τα παιδιά θα τους μιμούνται και θα κάνουν το ίδιο.
«Το παράδειγμα που θέτει ο γονιός είναι πολύ σημαντικό. Πολλοί γονείς, ακόμα και σήμερα, γυρνάνε σπίτι και το πρώτο που κάνουν είναι να ανοίγουν την τηλεόραση ή να ασχολούνται με κινητό τους. Αυτό είναι μια πολύ συνηθισμένη εικόνα και όπως αντιλαμβανόμαστε δεν γίνεται να διδάσκουμε στα παιδιά να περιορίσει τη χρήση της οθόνης, όταν εμείς λειτουργούμε με τον αντίστροφο τρόπο. Λειτουργούμε ως αντικίνητρο», μας λέει η κ. Καππάτου.