Βρισκόμαστε ακόμα στα πρώτα κεφάλαια της ιστορίας του κορονοϊού και είναι πολύ νωρίς για να κρίνουμε τον πλήρη αντίκτυπο της πανδημίας. Αλλά μπορεί κανείς να διακρίνει από τώρα έξι αρνητικές τάσεις για την Ευρώπη, σημειώνει ο διευθυντής του Κέντρου για την Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση, Τσαρλς Γκραντ, σε άρθρο του στον Guardian.
Oλα αυτά, τονίζει, είχαν εμφανιστεί πριν από τον ιό, αλλά τώρα επιταχύνονται. Με διάφορους τρόπους, πάντως, είναι πιθανό να βοηθήσουν τον σκοπό των λαϊκιστών κατά της ΕΕ: μεγαλύτερη οικονομική αυτάρκεια, ισχυρότερα σύνορα και περισσότερη εχθρότητα στις πράσινες πολιτικές.
Απο-παγκοσμιοποίηση
Ο κορονοϊός έδωσε επιπλέον «όπλα» σε όσους είναιι υπέρ μιας μεγαλύτερης εθνικής ή ευρωπαϊκή αυτάρκειας. Πολύ πριν από την άφιξή του, γινόταν λόγος για «αποπαγκοσμιοποίηση» και «επιστροφή» των αλυσίδων εφοδιασμού. Αυτό οφείλεται εν μέρει στην πολιτική: οι προστατευτικές πολιτικές του Ντόναλντ Τραμπ απείλησαν τις διεθνείς αλυσίδες εφοδιασμού, όπως και η επιδίωξη του Ηνωμένου Βασιλείου για ένα σκληρό Brexit.
Η οικονομία έπαξε επίσης σημαντικό ρόλο: οι μισθολογικές διαφορές μεταξύ αναδυόμενων οικονομιών όπως η Κίνα και πλούσιων χωρών περιορίζονται, μειώνοντας τα πλεονεκτήματα της παράκτιας παραγωγής.
Τώρα οι ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια της προμήθειας φαρμάκων, ιατρικού εξοπλισμού, ακόμη και βασικών εξαρτημάτων για την αυτοκινητοβιομηχανία, παράλληλα με την καχυποψία σε βάρος των κινεζικών εταιρειών, έχουν ενισχύσει το αίτημα για περισσότερη εθνική ή ευρωπαϊκή αυτονομία των αλυσίδων εφοδιασμού.
Εθνοκεντρικές πολιτικές
Τα εθνικά κεφάλαια κερδίζουν περισσότερη βαρύτητα έναντι των θεσμικών οργάνων της ΕΕ. Για δεκαετίες, αυτά τα θεσμικά όργανα χάνουν έδαφος από τα κράτη μέλη, τα οποία είναι δυσαρεστημένα με τις εξουσίες που έχουν συσσωρεύσει οι Βρυξέλλες.
Τα κεφάλαια αυτά διεκδικούν την εξουσία τους σε δύσκολους καιρούς. Το έκαναν πριν από μια δεκαετία κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης και της κρίσης της Ευρωζώνης, όταν έπρεπε να παρέχουν τα χρήματα διάσωσης.
Τώρα το κάνουν ξανά. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παλέψει για να κρατήσει τους 27 ενωμένους και να συντονίσει τις προσπάθεις τους απέναντι στην πανδημία - όχι μόνο επειδή οι περισσότερες σημαντικές δυνάμεις για την υγεία, τη δημοσιονομική πολιτική και τα σύνορα βρίσκονται σε εθνικό επίπεδο, αλλά και επειδή πολλοί άνθρωποι προσβλέπουν στους εθνικούς ηγέτες για την αντιμετώπιση των δυσκολιών.
Αυστηρότερα σύνορα
Η ΕΕ ενισχύει τα εξωτερικά σύνορα της ζώνης Σένγκεν από το 2015, όταν ο αριθμός των ατόμων που αναζητούσαν καταφύγιο στην Ευρώπη αυξήθηκε για πρώτη φορά σε σημαντικό αριθμό. Ορισμένες κυβερνήσεις εισήγαγαν επίσης ελέγχους στα σύνορα εντός του χώρου Σένγκεν.
Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης που έχει προκύψει τώρα στην υγεία έχει αυξήσει την καχυποψία για τους αλλοδαπούς και τον Μάρτιο οι ευρωπαϊκές χώρες της Σένγκεν έκλεισαν τα εξωτερικά τους σύνορα για τους μη απαραίτητους ταξιδιώτες. Επίσης εχουν αναπτυχθεί περισσότερα εμπόδια για την κίνηση εντός του χώρου της Σένγκεν. Σε κάποιο σημείο οι κυβερνήσεις θα έχουν θέσει υπό έλεγχο τον ιό σε μεγάλο βαθμό, αλλά τότε θα είναι πολύ επιφυλακτικές στο «χαλάρωμ» των συνόρων τους. Οι επισκέπτες από μέρη του κόσμου όπου η ασθένεια μπορεί να είναι ακόμη ανεξέλεγκτη δεν θα είναι ευπρόσδεκτοι. Πολλοί πολιτικοί θα θέλουν να κάνουν τη ζωή όσο το δυνατόν πιο δύσκολη για τους παράτυπους μετανάστες.
Πράσινη αντίδραση
Η πανδημία είναι πιθανό να ενισχύσει την αντίθεση σε πολιτικές που έχουν σχεδιαστεί για να μετριάσουν την κλιματική κρίση και να κάνουν την Ευρώπη πιο πράσινη. Πριν έρθει ο ιός, λαϊκιστές όπως οι Σουηδοί Δημοκρατικοί, το AfD στη Γερμανία , ο Νάιτζελ Φάρατζ στο Ηνωμένο Βασίλειο και τα κίτρινα γιλέκα στη Γαλλία χρησιμοποιούσαν την εχθρότητα στις πράσινες πολιτικές ως μέσο για να κερδίσουν μεγαλύτερη υποστήριξη.
Πολλοί ψηφοφόροι, των οποίων το βιοτικό επίπεδο μειώνεται δραματικά, δεν θέλουν να επηρεαστούν περαιτέρω οι θέσεις εργασίας και τα εισοδήματά τους από μέτρα που αποσκοπούν στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Οι ηγέτες της Ευρώπης επιμένουν ότι τα σχέδιά τους για τον περιορισμό των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα είναι αδιαπραγμάτευτα. Ομως, καθώς η ύφεση μεγαλώνει, οι πιέσεις που δέχονται για να μετριάσουν την πράσινη ατζέντα τους, συμπεριλαμβανομένης της βιομηχανίας, θα ενισχυθούν.
Ενταση Ανατολής-Δύσης
Για αρκετά χρόνια μια διαίρεση ανατολής-δύσης οδήγησε την Ουγγαρία, την Πολωνία και μερικές φορές άλλα κράτη της Κεντρικής Ευρώπης σε κόντρα με την υπόλοιπη ΕΕ. Εχουν διαφωνήσει έντονα, μεταξύ άλλων, για τη διανομή των παράτυπων μεταναστών, με ορισμένες ανατολικές χώρες να αρνούνται να δεχθούν πρόσφυγες. Παράλληλα, απορρίπτουν τους στόχους για τη μείωση των εκπομπών άνθρακα καθώς οι ανατολικοί τείνουν να εξαρτώνται από τον άνθρακα. Επίσης, αναφορικά με το κράτος δικαίου, η Πολωνία και η Ουγγαρία αγνοούν την ανεξαρτησία του δικαστικού συστήματος και της πολυφωνίας των μέσων ενημέρωσης.
Η πανδημία έχει διευρύνει αυτό το χάσμα. Οι κεντροευρωπαίοι φοβούνται ότι θα χάσουν χρήματα από τον προϋπολογισμό της ΕΕ εξαιτίας των νότιων χωρών που πλήττονται περισσότερο από τον ιό. Εν τω μεταξύ, ο Ούγγρος πρόεδρος Βίκτορ Ορμπάν χρησιμοποίησε την πανδημία ως δικαιολογία για την καθιέρωση κανόνα με διάταγμα, μεγαλώνοντας τους φόβους ότι δημιουργεί μια ντε φάκτο δικτατορία.
Ενταση Βορρά-Νότου
Ο ιός διευρύνει και το χάσμα Βορρά-Νότου που εμφανίστηκε στην κρίση της ευρωζώνης πριν από 10 χρόνια. Η Γερμανία, η Ολλανδία και οι βόρειοι σύμμαχοί τους δίσταζαν να προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια στις χώρες του Νότου, που αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες.
Ο κορονοϊός έχει χτυπήσει την ΕΕ ασύμμετρα. Οι νότιες χώρες, ιδιαίτερα η Ιταλία και η Ισπανία, κατέγραψαν πολύ περισσότερους θανάτους και κρούματα από ότι οι περισσότερες άλλες χώρες, ξεκίνησαν την κρίση με υψηλότερα επίπεδα χρέους και εξαρτώνται από βιομηχανίες όπως ο τουρισμός που πλήττονται σοβαρά.
Θέλουν αλληλεγγύη από τον Βορρά, ιδανικά με τη μορφή κάποιου «ευρωομολόγου», δηλαδή η Ε.Ε. στο σύνολό της να δανειστεί χρήματα και στη συνέχεια να καταβάλει επιχορηγήσεις στις χώρες που πλήττονται περισσότερο.
Οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν να δημιουργήσουν ένα ταμείο ανάκαμψης για τη στήριξη των περιοχών που πλήττονται περισσότερο. Αλλά αυτό φαίνεται πιθανό να βοηθήσει περισσότερο με τον δανεισμό παρά με τις επιχορηγήσεις, επειδή οι βόρειες κυβερνήσεις παραμένουν αντίθετες στις μεταφορές μεγάλης κλίμακας στο νότο - παρόλο που οι νότιοι έχουν ήδη υπερβολικά επίπεδα χρέους.
Αυτή η «τσιγκουνιά» βασίζεται στην αντίθεση που έχουν οι βόρειοι ψηφοφόροι στις μεταφορές. Αλλά χαροποιεί λαϊκιστές όπως ο Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία, ο οποίος είναι ικανός να εκμεταλλεύεται κάθε προσβολή ή υποτίμηση από την ΕΕ. Μια πρόσφατη δημοσκόπηση έδειξε ότι το 49% των Ιταλών θέλουν να αποχωρήσουν από την ΕΕ.
Καμία από αυτές τις αλλαγές δεν είναι ευπρόσδεκτη. Εάν η Ευρώπη σπρώξει το ζήτημα της αυτάρκειας πολύ μακριά, θα επηρεάσει τα οφέλη που προσφέρει το εμπόριο σε όλες τις ηπείρους. Το κλείσιμο των συνόρων εντός της ζώνης Σένγκεν ή στα όρια της, μόλις τεθεί υπό έλεγχο η νόσος Covid-19, θα πρόσφερε πολύ λίγα. Και από τη στιγμή που η ΕΕ αντιμετωπίζει διακρατικές προκλήσεις όπως η οικονομική ύφεση, η πανδημία ή κλιματική αλλαγή, χρειάζεται ισχυρούς κεντρικούς θεσμούς.
Οι ηγέτες της ΕΕ δεν πρέπει να χαλαρώσουν στις προσπάθειές τους για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το χάσμα Ανατολής-Δύσης είναι ανησυχητικό και δεν μπορεί να επιλυθεί με την ανοχή στην ασέβεια απέναντι στο κράτους δικαίου. Οσον αφορά το χάσμα Βορρά-Νότου, η ΕΚΤ μπορεί να κάνει αρκετά για να διατηρήσει την Ιταλία και άλλα κράτη-μέλη του νότου στην ευρωζώνη. Αλλά η πολιτική ενός άλυτου χάσματος μπορεί να αποδειχθεί πολύ άσχημη, αυξάνοντας το αντι-ευρωπαϊκό αίσθημα σε ολόκληρο το μπλοκ - και θα μπορούσε ακόμη και να οδηγήσει ορισμένες χώρες εκτός ΕΕ ή ευρώ.
(Πηγή: Guardian)