Η ζήτηση χαλκού για τις πολλαπλές και καθημερινές του χρήσεις αυξάνεται συνεχώς.
Όπως επισημαίνει σχετική έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζαςi, θα μπορούσαμε να δούμε δεκαπλάσια αύξηση της ζήτησης μετάλλων, με πρωταγωνιστή το χαλκό έως το 2050, καθώς ο κόσμος κινείται προς ένα ενεργειακό μέλλον με χαμηλό ή μηδενικό άνθρακα.
Σε ό,τι αφορά ειδικά στο χαλκό, αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, αφού οι εφαρμογές του «μετάλλου από την Κύπρο» (Aes Cyprium), όπως το ονόμασαν οι Λατίνοι, βρίσκονται σε κάθε κλάδο.
Αυτά, όμως, που θα απογειώσουν τη ζήτηση του τα επόμενα χρόνια είναι τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) και τα δίκτυα 5G.
Διαβάστε επίσης: Πείνα για τσιπάκια: Ο κόσμος της τεχνολογίας σε αγωνία
Για το ρόλο του στην παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές αναφερθήκαμε σε άρθρο μας στο Φιλελεύθερο στις 31 Ιανουαρίου 2021. Η ζήτηση του μόνο για τα ηλεκτρικά οχήματα είναι ικανή να μας δώσει μια ένδειξη της εκτόξευσης που προαναφέραμε.
Έτσι, μέχρι το 2030 θα απαιτούνται κάθε χρόνο περισσότεροι από 250.000 τόνοι χαλκού για τις περιελίξεις (σπείρες) των ηλεκτρικών κινητήρων όλων των ειδών (Εικ. 1).
Εικ. 1: Η αναμενόμενη ζήτηση χαλκού μέχρι το 2030 για τα ηλεκτρικά οχήματα. Πηγήii
Το επικείμενο μεγάλο έλλειμα
Σύμφωνα με τον Jeremy Weir, Διευθύνοντα Σύμβουλο του Ομίλου της Trafigura, η αυξανόμενη ζήτηση για έργα υποδομών ΑΠΕ και ηλεκτρικών οχημάτων θα απαιτήσει την επαύξηση της παγκόσμιας παραγωγής χαλκού από 23,4 εκατομμύρια το 2020 σε 33,3 εκατ. τόνους το 2030.
Αυτό σημαίνει πως αν η μεταλλευτική βιομηχανία χαλκού δεν ανταποκριθεί στην αυξημένη ζήτηση, υπάρχει κίνδυνος ελλείματος του «αυτοκράτορα των μετάλλων» της τάξης των 10 εκατ. τόνων ετησίως.
Τέτοιο έλλειμμα για το αναμφισβήτητα πιο κρίσιμο μέταλλο στον κόσμο θα μπορούσε να έχει μεγάλες συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία, αλλά και για την πορεία της ανθρωπότητας προς ένα μέλλον χωρίς άνθρακα.
Πώς επομένως μπορεί να αντιμετωπισθεί η πρόκληση αυτή;
Προφανώς τον κύριο ρόλο θα πρέπει αναλάβει η βιομηχανία χαλκού.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Commodity Research Unit του Λονδίνου, οι εταιρίες που βρίσκονται στην αφετηρία της αλυσίδας αξίας του χαλκού πρέπει να δαπανήσουν πάνω από 100 δισεκατομμύρια δολάρια για να κλείσει τέτοιο χάσμα.
Αυτό θα απαιτούσε την κατασκευή οκτώ μεταλλείων ισοδύναμων σε μέγεθος με το γιγάντειο Escondida του Ομίλου BHP στη Χιλή, δηλαδή το μεγαλύτερο μεταλλείο χαλκού στον κόσμοiii.
Εάν οι παραγωγοί αποτύχουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, οι τιμές του μετάλλου θα συνεχίσουν να αυξάνονται και θα αποτελέσουν πρόκληση για τους παγκόσμιους ηγέτες, και ιδιαίτερα για το Πρόεδρο των ΗΠΑ Joe Biden, που δεσμεύθηκε στην παγκόσμια ενεργειακή μετάβαση για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Από την άλλη, οι ψηλότερες τιμές είναι δυνατό να οδηγήσουν σε περισσότερη ανακύκλωση και αντικατάσταση του χαλκού (για κάποιες χρήσεις του μόνο) με φθηνότερες εναλλακτικές λύσεις, όπως το αλουμίνιο, που θα μπορούσαν να μειώσουν την έλλειψη του.
Να υπενθυμίσουμε ότι ο χαλκός μπορεί να ανακυκλωθεί απεριόριστα, χωρίς να χάσει καμία από τις ιδιότητές του, γι’ αυτό και περίπου το 35% της παγκόσμιας ζήτησης καλύπτεται μέσω της ανακύκλωσης.
Υπό το βλέμμα ενός κοιτασματολόγου
Με την ιδιότητα του οικονομικού γεωλόγου, το πρώτο πράγμα που με απασχόλησε, όταν τέθηκε το ερώτημα, ήταν αν σήμερα υπάρχουν ανά τον κόσμο τα απαραίτητα αποθέματα που θα μπορούσαν να στηρίξουν τις προσπάθειες για κάλυψη του επερχόμενου ελλείματος του στρατηγικού μετάλλου. Όπως είναι γνωστό η πιο αξιόπιστη πηγή πληροφοριών είναι η Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ (USGS).
Σύμφωνα, λοιπόν, με φετινά στατιστικά στοιχεία της USGS τα βέβαια παγκόσμια αποθέματα ανέρχονται επί του παρόντος σε 870 εκατομμύρια τόνους (Πίνακας 1), ενώ η τωρινή ετήσια ζήτηση χαλκού είναι γύρω στα 28 εκατομμύρια τόνοι.
Πίνακας 1: Παραγωγές και αποθέματα χαλκού. Πηγήiv
Ταυτόχρονα, μια άλλη μελέτη της USGS, από το 2015, έδειξε ότι τα πιθανά έως δυνατά αποθέματα που εντοπίστηκαν ανά τον κόσμο περιείχαν 2,1 δισεκατομμύρια τόνους χαλκού, ενώ οι μη ανακαλυφθέντες πόροι - τα λεγόμενα και γεωλογικά αποθέματα - περιείχαν περίπου 3,5 δισεκατομμύρια τόνους του μετάλλου.
Από αυτή επομένως την άποψη, τα δεδομένα είναι ξεκάθαρα.
Υπάρχει αρκετός χαλκός για την κάλυψη της τρέχουσας, αλλά και της μελλοντικής ζήτησης, ακόμα και με την αναμενόμενη μεγάλη αύξηση της ζήτησης του τα επόμενα χρόνια.
Αυτό σημαίνει ότι ο χαλκός μπορεί να στηρίξει την αυξημένη παραγωγή των ηλεκτρονικών ειδών, τον πολλαπλασιασμό των ηλεκτρικών οχημάτων, την αυξημένη χρήση στις ΑΠΕ και την ενεργειακή απόδοση.
Ωστόσο, για να ικανοποιηθεί αυτή η ζήτηση, πρέπει να πληρούνται κάποιες προϋποθέσεις, τις οποίες θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε στη συνέχεια.
Προϋποθέσεις επιτυχίας
Για να διασφαλιστούν ικανές ποσότητες χαλκού στο άμεσο μέλλον θα απαιτηθούν, όπως προαναφέραμε, πρώτα απ’ όλα βιομηχανικές επενδύσεις και μετά πολιτική βούληση.
Πώς λοιπόν ανταποκρίνεται η βιομηχανία χαλκού;
Σύμφωνα με έκθεση των Fitch Solutions - από το τέλος Δεκεμβρίου του 2020 – η παραγωγή του κόκκινου μετάλλου θα επεκτείνεται κατά 6,9% από χρόνο σε χρόνο ως αποτέλεσμα πολλών νέων έργων που θα προστίθενται στην παραγωγήv. Τα κυριότερα έργα που θα συμβάλλουν σε αυτό περιλαμβάνουν:
Επέκταση του Έργου «Spence Copper» της BHP στη Χιλή, όπου θα υπάρξει αύξηση της παραγωγής κατά 185.000 τόνους χαλκού το χρόνο.
Επιστροφή των μεταλλωρύχων στο Escondida, μετά την αναγκαστική αποχή λόγω Covid-19, γεγονός που θα επαναφέρει την παραγωγή στο συνηθισμένο ύψος που είναι, σύμφωνα με την BHP, 1.200.000 τόνοι ετησίως.
Η Lundin Mining, μετά τη νέα συμφωνία με τα συνδικάτα των μεταλλωρύχων της Χιλής, προβλέπει ότι η παραγωγή των ορυχείων χαλκού στην Candelaria θα κυμανθεί το 2021 μεταξύ 185.000 και 195.000 τόνους σε σύγκριση με τους 142.000 τόνους του 2019.
Σύμφωνα με τους Fitch Solutions, η ανάπτυξη μετά το 2021 θα επωφεληθεί από την έναρξη αργοπορημένων έργων, όπως το «Quebrada Blanca Phase 2» της Teck Resources, το οποίο αναμένεται να ξεκινήσει κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2022.
Στο Περού, τη Νο 2 παραγωγό χώρα στον κόσμο, η παροχή χαλκού θα ανακάμψει έντονα το 2021 - με αύξηση 20% - ως αποτέλεσμα της μείωσης της ισχυρής αρνητικής επίδρασης, λόγω του κορωνοϊού το 2020, και νέων έργων που θα μπουν σε λειτουργία. Το Περού διαθέτει σήμερα 48 έργα εξόρυξης σε διαφορετικά στάδια ανάπτυξης, καθώς και 54 περιοχές κάτω από εντατική έρευνα.
Στην Κίνα, η παραγωγή χαλκού αναμένεται να αυξηθεί με μέσο ρυθμό 1,5% ετησίως κατά την περίοδο 2021-2029, σε σύγκριση με ένα μέσο ρυθμό ανάπτυξης 4,6% κατά την τελευταία δεκαετία. Ωστόσο, η εγχώρια παραγωγή θα είναι θετική, καθώς αναμένεται η έναρξη νέων έργων, ενώ η χώρα αποκτά ξένα κοιτάσματα για να βελτιώσει την ασφάλεια των πόρων της. Για παράδειγμα, τον Οκτώβριο του 2019, η κινεζική Zijin Mining ανακοίνωσε ότι θα δαπανήσει 146 εκατομμύρια δολάρια για να αυξήσει το μερίδιο της στην Ivanhoe Mining. Με αυτή την επένδυση η Zijin θα καταστεί ο 2ος μεγαλύτερος μέτοχος στην εταιρεία που αναπτύσσει το μεταλλείο χαλκού Kamoa-Kakula στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθούν η σταθερή παραγωγή από το ορυχείο Moly «Tenke Fungurume» στην Κίνα και το ορυχείο Katanga της Glencore στο Κονγκό.
Από τον Πίνακα 1 και όσα αναφέραμε πιο πάνω γίνεται σαφές ότι ο χαλκός εντοπίζεται σε περισσότερες από 20 χώρες σε όλο τον κόσμο. Οι δύο βασικοί κοιτασματολογικοί του τύποι είναι ο πορφυρικός και ο χαλκός που φιλοξενείται σε ιζηματογενή πετρώματα (Εικ. 2).
Εικ. 2: Οι βασικοί κοιτασματολογικοί τύποι και η παγκόσμια διασπορά των κοιτασμάτων χαλκού. Πηγήvi
Επομένως, η εξόρυξη του δεν εξαρτάται από μια συγκεκριμένη χώρα ή περιοχή, όπως συμβαίνει με άλλα κρίσιμα μέταλλα π.χ. τις σπάνιες γαίες που μονοπωλούνται από την Κίνα.
Αυτό οδηγεί την αγορά χαλκού σε μεγαλύτερη ευστάθεια και μειώνει το προφίλ κινδύνου. Επίσης, σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η πολιτική σταθερότητα σε ορισμένες γεωγραφικές περιοχές, όπως λόγω χάρη σε κάποιες χώρες της Αφρικής και της Νοτίου Αμερικής.
Τέλος, η αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα των εξορύξεων θα εξαρτηθεί από δύο επιπλέον παράγοντες:
α) τη Συνεταιριστική Σχέση των βασικών παικτών (Κεντρική Διοίκηση, Επιχειρήσεις, Τοπικές Κοινότητες) και
β) τη Χορήγηση Αδειών εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων στα πλαίσια ενός λογικού χρονικού πλαισίου.
Οι εγκριτικές διαδικασίες είναι συχνά τόσο αργές, ή αρνητικές, που οδηγούν σε εγκατάλειψη των επενδύσεων, με αποτέλεσμα μεγάλες ποσότητες του τόσο απαραίτητου μετάλλου να παραμένουν στη Γη ή, όπως αρέσκονται να λένε οι οικολόγοι και οι οικολογούντες, για «τις επόμενες γενιές».
Η πολιτική σταθερότητα και ένα συνεπές και ελεγχόμενο πλαίσιο αδειοδότησης θα μπορούν να διασφαλίσουν ότι τα περιβαλλοντικά πρότυπα και η κοινοτική εμπλοκή θα εφαρμόζονται και θα τηρούνται χωρίς εκπτώσεις από τη μεταλλευτική βιομηχανία.
Δεν μπορώ να παραλείψω ότι τα αντισταθμιστικά οφέλη είναι εκείνα που αποδεικνύουν πως οι επιχειρήσεις δεν έχουν ως μοναδικό κριτήριο το δικό τους κέρδος.
Κύπρος και Ελλάδα
Είναι γνωστός ο ιστορικός και καθοριστικός ρόλος της Κύπρου στην παραγωγή και εμπορία χαλκού από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Στις μέρες μας οι εξαγωγές χαλκού από την Κύπρο μειώθηκαν από 5.260 τόνους το 1999 στους 703 τόνους το 2019vii.
Η μόνη - περιορισμένη πια - παραγωγή προέρχεται από το περιώνυμο μεταλλείο της Σκουριώτισσας. Κάποιες ερευνητικές προσπάθειες για εντοπισμό νέων αποθεμάτων τα τελευταία είκοσι χρόνια βρίσκονται στα χέρια νεόκοπων εταιρειών.
Στην Ελλάδα, μετά την κύρωση από την Ολομέλεια της Βουλής της νέας Επενδυτικής Συμφωνίας ανάμεσα στην Ελληνική Κυβέρνηση και στην εταιρεία «Ελληνικός Χρυσός» ανοίγει ο δρόμος για την πλήρη ανάπτυξη των Μεταλλείων Κασσάνδρας στην ΒΑ Χαλκιδική και την υλοποίηση μίας εκ των μεγαλύτερων ξένων επενδύσεων στη χώρα.
Η νέα Συμφωνία, μεταξύ άλλων, προβλέπειviii:
Την ολοκλήρωση της κατασκευής του έργου των Σκουριών και την έναρξη της παραγωγής διαδικασίας.
Πρόκειται για ένα παγκοσμίου μεγέθους πορφυριτικό κοίτασμα, τα αποθέματα του οποίου ανέρχονται σε 779.000 τόνους χαλκού και 3,8 εκατομμύρια ουγκιές χρυσού.
Ο σχεδιασμός του έργου προβλέπει τον συνδυασμό υπόγειας και επιφανειακής εκμετάλλευσης, ενώ, σύμφωνα με την «Ελληνικό Χρυσός» θα «αξιοποιούνται οι βέλτιστες διαθέσιμες τεχνολογίες για την ελαχιστοποίηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματός». Η διάρκεια ζωής του έργου υπολογίζεται στα 23 χρόνια.
Την αύξηση της παραγωγικής δυναμικότητας του μεταλλείου της Ολυμπιάδας στους 650.000 τόνους το χρόνο, από τους 400.000 τόνους που είναι σήμερα.
Τις περαιτέρω επενδύσεις στην κοιτασματολογική έρευνα στην περιοχή Μαύρων Πετρών-Στρατωνίου, και
Τη δέσμευση για διερεύνηση και υποβολή πρότασης για εναλλακτικές μεθόδους μεταλλουργικής κατεργασίας του συμπυκνώματος πυριτών του κοιτάσματος της Ολυμπιάδας, «που θα εξασφαλίζουν περιβαλλοντική, λειτουργική και οικονομική αποδοτικότητα».
Εάν όλα πάνε σύμφωνα με το σχεδιασμό, η Ελλάδα σε λίγα χρόνια - ύστερα βέβαια από καθυστέρηση δεκαετιών - θα μπορούσε να γίνει ένας από τους κορυφαίους παραγωγούς χρυσού, αλλά και χαλκού, στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα, τα έσοδα για το Ελληνικό κράτος θα ξεπεράσουν τα 2 δισ. ευρώ.
Καταληκτική σκέψη
Είμαι βέβαιος πως ο χαλκός θα εξακολουθήσει να έχει πρωταρχική σημασία τόσο στην καθημερινή μας ζωή, όσο και στην εξέλιξη της τεχνολογίας για πολλούς ακόμα αιώνες.
Ταυτόχρονα, γνωρίζω από την επαγγελματική μου εμπειρία ότι η φύση έχει σκορπίσει πλουσιοπάροχα στο υπέδαφος τόσο της Ελλάδας, όσο και της Κύπρου, το πολύτιμο αυτό αγαθό.
Η επιστημονική κοινότητα έχει πράξει το καθήκον της πέρα και από το αναμενόμενο.
Εκείνο που απομένει είναι να αναλάβουν οι κυβερνήσεις και οι επενδυτές τους ρόλους που τους αναλογούν.
Και οι τοπικές κοινότητες να καταλάβουν πως χωρίς χαλκό ούτε αγροτικά οχήματα θα υπάρχουν, ούτε και κινητά τηλέφωνα για να μιλάνε οι χειριστές τους την ώρα που τα οδηγούν!!
i World Bank document (2017): The Growing Role of Minerals and Metals for a Low Carbon Future, 112 pages, Washington, DC.
vii Στατιστικά στοιχεία Υπηρεσίας Μεταλλείων Κύπρου.