Άλφρεντ Νόμπελ: Φυσική, Χημεία, δυναμίτης, πετρελαιοπηγές, ποίηση και φιλοσοφία το ”εκρηκτικό” μείγμα μιας προσωπικότητας που επισκιάστηκε από τα βραβεία.
Στο Χαλάνδρι υπάρχει ένα οίκημα 3.000 τ.μ. που όλοι το αποκαλούν κτίριο “Νόμπελ”. Το κτίριο αυτό, στην οδό Ολύμπου, σχεδιάστηκε με ιδέες από αρχιτέκτονες παγκόσμιας φήμης, όπως ο Γιαπωνέζος Κένζο Τάγκε και Έντουαρντ Λάραμπι Μπάρνς.
Ένας δαιμόνιος Έλληνας ερευνητής, ο Γιώργος Μάρκου (1946-2017), ήθελε να στεγάσει εκεί μια μοναδική συλλογή που φυλασσόταν σε θυρίδες τραπεζών στην Ελβετία, Ιταλία και Ελλάδα.
Συστηματικές έρευνες ετών, επενδύσεις σε προσωπικό χρόνο και χρήμα είχαν αποδώσει καρπούς φέρνοντας στην κατοχή του 12.000 αυθεντικά αντικείμενα και χειρόγραφα του Άλφρεντ Νόμπελ, ιδρυτή των βραβείων Νόμπελ, και διάσημων φίλων του όπως του Βίκτωρος Ουγκώ, Εμίλ Ζολά, Πάμπλο Νερούδα, κ.α.
Ο Μάρκου θεωρούσε ότι το παγκόσμιο κύρος των βραβείων Νόμπελ επισκίασε τη μοναδικότητα της προσωπικότητας του εφευρέτη, φιλοσόφου, ποιητή και φιλέλληνα ιδρυτή τους Άλφρεντ Νόμπελ (1833-1896).
Τα πλούτη των αδερφών Νόμπελ
Ο χημικός Άλφρεντ Νόμπελ πλούτισε όταν δάμασε τη νιτρογλυκερίνη, το πιο καταστροφικό όπλο στην εποχή του, με παράλληλες εφαρμογές σε αναπτυξιακά έργα, σήραγγες και διώρυγες, όπως η διώρυγα της Κορίνθου.
Επινόησε τον όρο δυναμίτη, από την ελληνική λέξη δύναμη, τονίζοντας ότι χρειάζεται μεγάλη προσοχή στη χρήση του. Μάλιστα ισχυριζόταν ότι τα πραγματικά αίτια κάθε ατυχήματος από δυναμίτη σε εργοστάσια εκρηκτικών ή σε υπόγεια τούνελ ήταν η απροσεξία και η άγνοια ενώ οι καλύτεροι μαθητές του ήταν ..οι αναρχικοί.
Με 355 πατέντες στο όνομά του ίδρυσε δεκάδες εργοστάσια σε 20 χώρες, και υπήρξε συνιδρυτής της Σουηδικής εταιρίας εκρηκτικών υλών.
Όταν γνώρισε την ειρηνόφιλη Μπέρτα φον Ζούτνερ, που αργότερα ίδρυσε το αυστριακό κίνημα ειρήνης και τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ ειρήνης, της είπε ότι ελπίζει να εφεύρει ένα υλικό τόσο εκρηκτικό που θα τερματίζει κάθε πόλεμο..
Παράλληλα ο μεγαλύτερος αδερφός του ο Ρόμπερτ, με τη σύμφωνη γνώμη των νεότερων αδερφών Λούντβιχ και Άλφρεντ, ξεκίνησε δραστηριότητες στο Μπακού αγοράζοντας πετρελαιοπηγές. Στη συνέχεια βρήκε νέες μεθόδους για τη διύλιση πετρελαίου.
Μια νέα περίοδος ανόδου των αδερφών Νόμπελ άρχισε, αυτή τη φορά με επενδύσεις στη Ρωσική πετρελαϊκή βιομηχανία. Ο Άλφρεντ δεν σταμάτησε ποτέ να ενδιαφέρεται για τα πετρέλαια της Ρωσίας και την εταιρία ‘Μπρανομπέλ’. Όμως «απεχθανόταν την άνυδρη, ρυπαρή από τα πετρέλαια έρημο», όπως χαρακτήριζε την περιοχή του Μπακού.
Τον Ρόμπερτ στο Μπακού διαδέχτηκε ο μεσαίος αδερφός Λούντβιχ, ο ”πρίγκιπας του μαύρου χρυσού” δημιουργώντας στόλο από δεξαμενόπλοια και αγωγούς που μετέφεραν πετρέλαιο σε όλη τη Ρωσία. Ο Άλφρεντ ήταν ο μεγαλύτερος κάτοχος μετοχών (12%) στην εταιρία πετρελαίου στο Μπακού.
Ο Άλφρεντ Nobel, γράφει ο Μάρκου στο βιβλίο του με τίτλο ‘Η δύναμη της μοναξιάς’ (2003), αδιαφορούσε για τις πολιτικές και οικονομικές ίντριγκες, ενώ τον ενδιέφερε η ποίηση και η τέχνη.
Η προσωπικότητα του Άλφρεντ Νόμπελ
Είναι γεγονός ότι από μικρός, εκτός από χημεία και φυσική, μελετούσε λογοτεχνία και φιλοσοφία και μιλούσε πολλές γλώσσες. Από νωρίς διάβασε την Οδύσσεια ενώ ένας από τους αγαπημένους του ποιητές ήταν ο Λόρδος Βύρωνας.
Η συνάντηση με την Μπέρτα φον Ζούτνερ αποδείχθηκε πολύ σημαντική για τον Νόμπελ. Στο σπίτι της γνώρισε τον Βίκτωρα Ουγκώ και άλλους νεότερους συγγραφείς. Από Νορβηγούς συγγραφείς προτιμούσε τον Ίψεν και τον Μπιέρνσον. Ο αγαπημένος του Δανός συγγραφέας ήταν ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Από Ρώσους συγγραφείς εκτιμούσε τον Τολστόι και το μυθιστοριογράφο Τουργκένιεφ ενώ δεν υπήρχε Ντοστογιέφσκι στη βιβλιοθήκη του.
Μετά το θάνατό του η ιδιωτική του βιβλιοθήκη περιλάμβανε περισσότερους από 1500 τόμους με έργα μεγάλων συγγραφέων, φιλοσόφων, ιστορικών και επιστημόνων. Άφησε επίσης μια τεράστια συλλογή επιστολών, ποιήματα που είχε γράψει ο ίδιος στα νιάτα του, και το σκελετό μιας σατιρικής κωμωδίας, ενώ δημοσίευσε την τραγωδία, Nemesis (1896).
Όταν ο αδελφός του, ο Λούντβιχ, πέθανε το 1888, μια γαλλική εφημερίδα δημοσίευσε κατά λάθος την νεκρολογία του Άλφρεντ. Σοκαρισμένος από τον τίτλο «Ο έμπορος του θανάτου είναι νεκρός» ξαναέγραψε τη διαθήκη του. Μέχρι τότε έλεγε: «δεν υπάρχει τίποτε στον κόσμο που να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά. Τη μέρα που δυο στρατοί θα μπορούν να αφανίσουν ο ένας τον άλλον σ’ ένα δευτερόλεπτο όλα τα πολιτισμένα έθνη θα αναγκαστούν να σταματήσουν τους πολέμους».
Στη 1 Σεπτεμβρίου 1889 ο μοναχικός Άλφρεντ σημείωνε: «Πιθανότατα, όταν πεθάνω δεν θα λείψω σε κανέναν. Ούτε ένα σκυλί σαν τη Μπέλα δεν θα δακρύσει για μένα. Κι όμως εκείνη θα είναι πιο ειλικρινής απ’ όλους. Δεν θα σκαλίσει να δει τι χρυσάφι άφησα πίσω μου. Από αυτή την άποψη οι αγαπητοί οικείοι μου θα απογοητευτούν οικτρά. Απολαμβάνω προκαταβολικά όλα τα γουρλωμένα μάτια και την αγανάκτηση που θα προκαλέσει η απουσία χρημάτων».
Και μπορεί το βραβείο Νόμπελ να δημιουργήθηκε προκειμένου η ανθρωπότητα να ξεχάσει το παρελθόν του Άλφρεντ Νόμπελ, εντούτοις ο Γιώργος Μάρκου, θέλησε να αναδείξει πλευρές του χαρακτήρα και της ιδιοφυΐας του μεγάλου εφευρέτη. Σε πρώτη φάση άρχισε να εκδίδει το μηνιαίο περιοδικό «Τα Νέα του Μουσείου της Ελληνικής Συλλογής Νόμπελ», παραθέτοντας και στοιχεία από χειρόγραφες σημειώσεις της οικογένειας Νόμπελ.
Ο ίδιος ο Άλφρεντ Νόμπελ αυτοπροσδιοριζόταν λέγοντας: «Είμαι μισάνθρωπος, αλλά εξαιρετικά καλοπροαίρετος. Είμαι πολύ τρελός, σούπερ-ιδεαλιστής και μπορώ να αφομοιώσω τη φιλοσοφία καλύτερα από το φαγητό».
Τα βραβεία
Ο Σουηδός Άλφρεντ Νόμπελ, με διαθήκη θεσμοθέτησε τα βραβεία Nobel το 1895. Τα βραβεία, από το 1901 μέχρι σήμερα, απονέμονται κάθε χρόνο στις 10 Δεκεμβρίου, επέτειο του θανάτου του, το 1896, σε «εκείνους που, κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους, έχουν προσφέρει το μεγαλύτερο όφελος στην ανθρωπότητα», στους κλάδους της Φυσικής, Φυσιολογίας, Χημείας, Λογοτεχνίας και στην Ειρήνη. Το βραβείο Οικονομικών δημιουργήθηκε το 1968.
Η απόφαση της οικογένειας Nobel να επιτρέψει την ανάληψη των χρημάτων του Άλφρεντ ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας στην καθιέρωση των βραβείων. Έτσι τα πλούτη από τις πωλήσεις εκρηκτικών και τις μετοχές του στις πετρελαιοπηγές στο Μπακού, τελικά έγιναν βραβεία για τις επιστήμες και την ειρήνη. Εδώ θα λέγαμε ότι η παροιμία ”Απ′ αγκάθι βγαίνει ρόδο κι από ρόδο βγαίνει αγκάθι”.. ταιριάζει ‘γάντι’.
«Ο Νόμπελ αφού εφηύρε ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό μέσο καταστροφής, για να ανακουφίσει τη συνείδησή του στη συνέχεια ίδρυσε ένα θεσμό για την προώθηση της ειρήνης» έλεγε το 1945 ο βραβευμένος με Νόμπελ Φυσικής (1921), Άλμπερτ Αϊνστάιν, μετά την καταστροφή στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι ..που μάλλον έγινε αφορμή να κάνει και ο ίδιος την αυτοκριτική του.
″Αγκάθια” υπήρξαν και στη συνέχεια αφού κάποιες επιλογές προσώπων, που κατά καιρούς έλαβαν το βραβείο, θεωρήθηκαν ”ακραίες”. Το 2009, ένας αρθρογράφος των New York Times υποστήριξε ότι «σε τέτοιες περιπτώσεις το έπαθλο πρέπει να ακυρωθεί όταν ο αποδέκτης κάποιου βραβείου έχει επανειλημμένα ενεργήσει αντίθετα από τις αξίες που κατοχυρώνονται μέσα από το θεσμό», κάτι που δεν προβλέπεται εντούτοις.
Το κτίριο “Νόμπελ” στο Χαλάνδρι σήμερα
Η ανακοίνωση του Δήμου Χαλανδρίου της 02/07/2021 αναφέρει ότι «εξασφαλίστηκε η χρηματοδότηση για την αποπεράτωση του εμβληματικού κτιρίου ‘Νόμπελ’ προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως στέγη τεχνών».
Προφανώς μια σύντομη ανακοίνωση δεν θα μπορούσε να εξηγεί το λόγο που το κτίριο θεωρείται εμβληματικό ούτε γιατί ονομάζεται κτίριο Νόμπελ’. Πάντως, είναι εύλογο να σκεφτεί κανείς ότι αφού υπήρξε μια αρχή σύνδεσής του με κάτι τόσο μεγάλο και διαχρονικό μήπως θα άξιζε τον κόπο να διερευνηθεί και τι απέγινε η συλλογή του Έλληνα ιδρυτή του μετά την πώληση του κτιρίου το 2015 και το θάνατό του το 2017; Το γεγονός και μόνο ότι ένας Έλληνας επιδόθηκε σε έναν αγώνα δρόμου για να ”εξερευνήσει τα πατήματα” ενός σπουδαίου εφευρέτη, αν μη τι άλλο, αξίζει μνεία.