Κατά τη διάρκεια της κοινής συνέντευξης Τύπου του ύπατου εκπρόσωπου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Ζοσέπ Μπορέλ, και του πρωθυπουργού του Κατάρ, Mohammed bin Abdulrahman bin Jassim Al Thani, στο πλαίσιο της επίσκεψης του πρώτου στη Ντόχα την Κυριακή, ο Καταριανός πρωθυπουργός ανακοίνωσε ότι οι διαμεσολαβητικές προσπάθειες της χώρας του, προς την κατεύθυνση επίτευξης μίας συμφωνίας μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, για την απελευθέρωση των ομήρων που κρατά η τρομοκρατική οργάνωση, βαίνουν επιτυχώς, καθώς απομένουν μόνο κάποιες “διαδικαστικές” λεπτομέρειες για την ευόδωσή τους. Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ε.Ε., αφού συνεχάρη τον Πρωθυπουργό του Κατάρ, εξήρε τον εποικοδομητικό και σταθεροποιητικό ρόλο της χώρας στην ευρύτερη περιοχή.
Αυτή η διπλωματική συνάντηση, καταδεικνύει και συνοψίζει με ακρίβεια τον ρόλο του αμήχανου παρατηρητή, στον οποίο έχει περιπέσει, σε στρατηγικό και διπλωματικό επίπεδο, η Ένωση τα τελευταία χρόνια. Μάλιστα, αν κανείς λάβει υπ’ όψιν και μία παλαιότερη δήλωση του Ύπατου Εκπροσώπου, με την οποία ουσιαστικά διακήρυττε την ανικανότητα της Ένωσης να αποτελέσει μέρος της λύσης στο παλαιστινιακό ζήτημα, καθώς δεν διαθέτει δυνατότητες μόχλευσης και επιρροής στην περιοχή, φαίνεται πως η Ε.Ε. έχει, προ πολλού, μοιρολατρικά αποδεχθεί τον ρόλο του απαθούς θεατή των εξελίξεων.
Στη νέα φάση της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης, πράγματι, άλλοι διεθνείς δρώντες (φαίνεται να) είναι καταλληλότεροι μεσολαβητές. Οι Αραβικές χώρες της περιοχής έχουν τη δυνατότητα, αυτή τη στιγμή, να συνομιλούν και με το Ισραήλ και με τη Χαμάς, σε αντίθεση με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία από το 2006, δεδομένου ότι δεν αναγνώρισε το αποτέλεσμα των εκλογών στα παλαιστινιακά εδάφη, διατηρεί πολιτική μηδενικών επαφών με την οργάνωση. Ωστόσο, αν αναλογιστούμε ότι η Ένωση είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ισραήλ και διαθέτει ισχυρή πολιτιστική και οικονομική επιρροή στη χώρα, την ίδια στιγμή είναι ο μεγαλύτερος πάροχος ανθρωπιστικής βοήθειας στα παλαιστινιακά εδάφη (τα ευρωπαϊκά κεφάλαια φτάνουν σε κάθε σημείο της Παλαιστίνης, μέσω της Παλαιστινιακής Αρχής στη Δυτική Όχθη και της UNRWA στη Γάζα), ενώ παράλληλα διαθέτει διπλωματικές σχέσεις με όλες τις χώρες της Μέσης Ανατολής, συμπεριλαμβανομένου του Ιράν, δεν μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε αν πράγματι η Ε.Ε. δεν διαθέτει κανένα μέσο επιρροής στην περιοχή.
Η σταδιακή διπλωματική εξαφάνιση της Ένωσης από τη Μέση Ανατολή, μάλλον δεν οφείλεται τόσο σε απουσία δυνατότητας επιρροής, αλλά στην απροθυμία της να χρησιμοποιήσει αυτήν που ήδη διαθέτει. Η εθελούσια υποχώρησή της και η αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να παρουσιάσει ένα ενιαίο και αποτελεσματικό μέτωπο για την προώθηση της σταθερότητας στην παλαιστινιακή περιοχή, αντικατοπτρίζει άλλη μια εκδήλωση των διαρθρωτικών παθογενειών και των εσωτερικών αντιφάσεών της.
Αυτή η ανεπάρκεια, σε συνδυασμό με την προφανή απουσία βούλησης ή ανικανότητά της να καθιερώσει μια αυτόνομη και συνεκτική στρατηγική στάση στο παγκόσμιο περιβάλλον, έχει εγκλωβίσει την Ε.Ε. σε μια επίμονη κατάσταση αδράνειας, η οποία έχει επιτρέψει σε άλλες περιφερειακές δυνάμεις, όπως η Ρωσία και η Τουρκία να καλύψουν, σκιωδώς συνήθως, το κενό ισχύος.
Συνέπεια αυτής της τελμάτωσης, είναι αφενός η σταδιακή εγκατάλειψη των προσπαθειών για την επίτευξη βιώσιμης λύσης, στο πλαίσιο της λύσης των δύο κρατών, για το ζήτημα του Ισραήλ και της Παλαιστίνης, όπως αυτό έχει οριοθετηθεί από την κοινή προσέγγιση για την ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή, που έχει καθορίσει η Ε.Ε. από τη Διακήρυξη της Βενετίας του 1980, και αφετέρου η διπλωματική σύγχυση αναφορικά με τη νέα σύγκρουση Ισραήλ – Χαμάς, όπως αυτή προέκυψε μετά την τρομοκρατική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου. Σαράντα επτά ημέρες μετά, η Ένωση φαίνεται, ακόμα, να πασχίζει να βρει τις κατάλληλες λέξεις για να αρθρώσει συνεκτικό λόγο.
Διπλωματικές κακοφωνίες και παίγνια λέξεων
Ενδεικτικές της κατάστασης είναι οι διπλωματικές παλινωδίες της Ένωσης, αμέσως μετά την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς. Λίγες ώρες μετά την επίθεση, ο Επίτροπος Γειτονίας και Διεύρυνσης, Όλιβερ Βάρχελι, σε μία υπεραπλουστευτική δήλωση ταύτισης της Χαμάς με όλους τους Παλαιστίνους, ανακοίνωσε τη διακοπή κάθε ανθρωπιστικής βοήθειας προς την Παλαιστίνη, μόνο για να διαψευστεί, λίγες ώρες αργότερα, από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ε.Ε., ο οποίος δήλωσε ότι όχι μόνο η ανθρωπιστική βοήθεια δεν αναστέλλεται, αλλά τριπλασιάζεται.
Στη συνέχεια, και ενώ το Ισραήλ είχε ήδη εξαπολύσει την αντεπίθεσή του, οι αρχικές δηλώσεις κορυφαίων αξιωματούχων της Ε.Ε., συμπεριλαμβανομένης της προέδρου της Επιτροπής, φον ντερ Λάιεν, και της προέδρου του Κοινοβουλίου, Μετσόλα, υποστήριξαν απερίφραστα τη στρατιωτική απάντηση της ισραηλινής κυβέρνησης στην τρομοκρατική επίθεση, παραλείποντας, ωστόσο, οποιαδήποτε αναφορά στην επιτακτική ανάγκη τήρησης του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών ενεργειών.
Ένα ακόμα επεισόδιο ενδεικτικό της ανύπαρκτης κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής και του πολιτικού διχασμού της Ένωσης, γράφτηκε στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, σχετικά με ένα ψήφισμα που υποστήριζε την ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός στην περιοχή της Γάζας, όπου οι αποκλίσεις μεταξύ των Ευρωπαίων εκπροσώπων είχαν ως αποτέλεσμα την τριπλή διάσπαση των χωρών μελών της Ένωσης. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα της πολιτικής απροθυμίας της Ε.Ε. είναι το γεγονός ότι, εγκλωβισμένη εντός των εθνικών πολιτικών και των συμφερόντων των χωρών της, αλλά και στο βαρύ ιστορικό παρελθόν της στη Μέση Ανατολή, μέχρι και σήμερα δεν έχει καταφέρει να βρει τον τρόπο να πράξει το αυτονόητο: να καλέσει σε άμεση και γενική κατάπαυση πυρός, αλλά περιορίζεται σε εκκλήσεις για ανθρωπιστικές παύσεις των εχθροπραξιών.
Πολιτικά ανολοκλήρωτη και στρατηγικά ανεπαρκής, η Ένωση αρκείτε να λειτουργεί ως μία περιφερειακή ένωση των συναινέσεων του ελάχιστου κοινού παρονομαστή, σε ένα διαρκές παιχνίδι λέξεων με σκοπό την επίτευξη μίας ισορροπίας μεταξύ των πραγματικών συμφερόντων των κρατών της και των διακηρυγμένων αρχών της.
Ο πόλεμος και η αστάθεια στη Μέση Ανατολή είναι το προοίμιο μιας νέας εσωτερικής κρίσης στην Ευρώπη, η οποία, αργά ή γρήγορα, θα κληθεί να διαχειριστεί μεταναστευτικές ροές και ενδεχομένως να φιλοξενήσει και να αφομοιώσει μετακινούμενους πληθυσμούς. Καθηλωμένη σε μία συνθήκη στρατηγικής παραλυσίας, στρατιωτικής εξάρτησης από τις Ηνωμένες Πολιτείες και απόλυτου περιορισμού από τα όρια της εξωτερικής πολιτικής των ευρωπαϊκών χωρών, η Ε.Ε. στέκεται αμήχανα μπροστά σε μία ακόμη από τις χαρακτηριστικές παραδοξότητές της: η Ένωση παραμένει η γεωπολιτική οντότητα που πλήττεται, άμεσα και σφοδρώς, από τις περιφερειακές κρίσεις στη γειτονιά της, εντούτοις αδιαφορεί για τη δυσάρεστη πραγματικότητα της άμεσης σύνδεσης της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης με την ευρωπαϊκή ήπειρο.
Με την σύγκρουση Χαμάς – Ισραήλ να συνεχίζει αμείωτη, η πολιτική συμπεριφορά της Ευρώπης επί του ζητήματος μοιάζει ταυτόχρονα να αποκλίνει από τις αρχές της Ένωσης και να αγνοεί τα συμφέροντά της, υπονομεύοντας με τον τρόπο αυτό, όχι μόνο την αξιοπιστία της Ένωσης σε διεθνές επίπεδο, αλλά και την εσωτερική της ασφάλεια. Δεδομένης της ραγδαίας αύξησης φαινομένων αντισημιτισμού και ισλαμοφοβίας στην Ευρώπη και με την κοινή γνώμη των κρατών μελών της Ένωσης διχασμένη αναφορικά με το παλαιστινιακό ζήτημα, αναλογιζόμενοι την αμείλικτη αιματοχυσία στην Παλαιστίνη, τους αυξανόμενους φόβους για παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και τις νόμιμες προσδοκίες των δύο λαών για ειρήνη, ασφάλεια και αξιοπρέπεια, πρέπει να αναρωτηθούμε: Πόσο ακόμα μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να παραβλέπει τις ιδρυτικές της αρχές; Καθώς η Γάζα παραμένει πολιορκημένη από τις συγκρούσεις, πόσο μακριά αντιλαμβάνεται η Ε.Ε. αυτή την εξαιρετικά επείγουσα ανθρωπιστική κρίση;
Πράγματι, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να κάνει πολλά για την άμεση εξεύρεση λύσης στο ζήτημα. Παρά ταύτα, αυτό που μπορεί να κάνει είναι να συμβάλλει ουσιαστικά στην αποκλιμάκωση με την αντιμετώπιση των άμεσων ανθρωπιστικών αναγκών του άμαχου πληθυσμού.
Την ίδια στιγμή είναι αναγκαίο η Ένωση να επαναεπιβεβαιώσει, με θετικό και σαφή τρόπο, τη μη διαπραγματεύσιμη ανάγκη για άνευ όρων τήρηση του διεθνούς δικαίου από όλους και να τονίσει τα όρια και τους περιορισμούς εντός των οποίων μπορούν να διεξάγονται οι εχθροπραξίες. Ανταποκρινόμενη -επιτέλους- με συνέπεια και αξιοπιστία στις θεμελιώδεις αρχές της, η Ευρωπαϊκή Ένωση οφείλει να λειτουργήσει με τρόπο εποικοδομητικό προς την κατεύθυνση της διεθνούς δικαιοσύνης.
Παύοντας να διολισθαίνει στην τάση απο-προτεραιοποίησης του διεθνούς δικαίου στη διεθνή πολιτική τάξη, η Ευρώπη πρέπει να προωθήσει εμπράκτως τον τερματισμό της ατιμωρησίας για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, υποστηρίζοντας την έρευνα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για πιθανά εγκλήματα που διαπράχθηκαν τόσο από τη Χαμάς όσο και από το Ισραήλ.
Η απάντηση στο αρχικό ερώτημα, βρίσκεται στο πόσο ισχυρή είναι στην πραγματικότητα η δέσμευση των κρατών της Ένωσης και των θεσμικών οργάνων της στις ευρωπαϊκές καταστατικές αρχές της ισότητας, της δικαιοσύνης, της ελευθερίας και της ειρήνης για όλους.