Με αφορμή τη διαφωνία της Πρυτανικής Αρχής του Πανεπιστημίου Πατρών και του Τμήματος Αρχιτεκτόνων –Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής ιδίου Πανεπιστημίου για τη προστασία των ιστορικών Κτιρίων Α και Β του Πανεπιστημίου Πατρών ήλθε στο προσκήνιο της δημοσιότητας το ερώτημα: τι είναι νεότερα μνημεία και αν είναι δυνατή η έγκαιρη προστασία τους.
Σύμφωνα με το άρθρο 24παρ.1 του Συντάγματος η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός και παρ.6 τα μνημεία, οι παραδοσιακές περιοχές και τα παραδοσιακά στοιχεία προστατεύονται από το κράτος.
Με το ν.4858/2021 κυρώθηκε ο Κώδικας για τη προστασία των αρχαιοτήτων και της εν γένει πολιτιστικής κληρονομιάς. Ως μνημεία χαρακτηρίζονται τα πολιτιστικά αγαθά, που αποτελούν υλικές μαρτυρίες και ανήκουν στη πολιτιστική κληρονομιά της χώρας. Ως νεότερα μνημεία νοούνται τα πολιτιστικά αγαθά μεταγενέστερα του 1830 και η προστασία τους επιβάλλεται λόγω της ιστορικής και καλλιτεχνικής σημασίας. Στα μνημεία συμπεριλαμβάνονται οι εγκαταστάσεις, οι κατασκευές ,οι διακοσμήσεις στις οποίες συμπεριλαμβάνονται και οι προσόψεις των κτιρίων και λοιπά στοιχεία που αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα τους.
Το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων ( ΚΑΣ- ΚΣΝΜ) γνωμοδοτεί για τον χαρακτηρισμό ενός πολιτιστικού αγαθού ως νεότερου μνημείου και ακολουθεί η έκδοση απόφασης του Υπουργού Πολιτισμού για τον χαρακτηρισμό του.
Από τον Ιούνιο 2023 το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών επεσήμανε με επιστολή του προς τον Πρύτανη και τη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου την επαπειλούμενη καταστροφή της μορφής και τη συνακόλουθη απώλεια της ταυτότητας των συμβολικών ιστορικών Κτιρίων Α και Β του Πανεπιστημίου Πατρών από τη δρομολογούμενη υλοποίηση της μελέτης ενεργειακής αναβάθμισης τους.
Τα κτίρια αυτά «πικιωνικών επιρροών» είναι τα πρώτα που αναγέρθηκαν στη Πανεπιστημιούπολη Πατρών ,σχεδιάστηκαν από τον διακεκριμένο αρχιτέκτονα Ιωάννη Κουμανούδη και συγκροτούν μια πολύ επιτυχημένη σύζευξη μοντέρνου και παραδοσιακού. Κυρίως όμως αποτελούν σύμβολα του Πανεπιστημίου Πατρών και στοιχεία αναφοράς και ταυτότητας του για καθηγητές, φοιτητές, αποφοίτους και για το κοινό γενικά.
Η ενεργειακή αναβάθμιση τους, με τη συνολική τοποθέτηση εξωτερικά σε όλες τις όψεις τους θερμοπρόσοψης από πολυστερίνη , θα αλλοιώσει τις διαστάσεις και τις αναλογίες των κτιριακών μελών, θα εξαφανίσει τη τρισδιάτατη επεξεργασία των όψεων και θα καλύψει τα ένθετα διακοσμητικά στοιχεία και τις λίθινες επιφάνειες τους με συνθετικές πλάκες θερμοπρόσοψης. Έτσι θα απολεσθεί και η ταυτότητα και η συμβολική διάσταση των Κτιρίων Α και Β.
Το Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών με απόφαση της Συνέλευσης και δια του Προέδρου του ζήτησε από όλα τα εμπλεκόμενα όργανα τη τροποποίηση της παραπάνω μελέτης σύμφωνα με τις διεθνώς καθιερωμένες αρχές της αρχιτεκτονικής και της επιστήμης για τη συντήρηση και αποκατάσταση κτιρίων και επισημαίνει ,ότι κάθε αντίθετη απόφαση αρμοδίων ή αναρμοδίων οργάνων παραβιάζει τις παραπάνω αρχές , οι οποίες τουλάχιστον στον ακαδημαϊκό χώρο θα πρέπει να γίνονται σεβαστές και θεωρεί, ότι τα Κτίρια Α και Β θα πρέπει να αποτελέσουν πρότυπο εφαρμογής συγχρόνων μεθόδων ενεργειακής αναβάθμισης σε ιστορικά κτίρια.
Συμφωνώ απόλυτα με το πιστεύω του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, ότι δεν μπορεί να υπάρξει μέλλον χωρίς μνήμη, χωρίς τη προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Ήδη το θέμα για τον χαρακτηρισμό των δύο παραπάνω κτιρίων ως νεότερα μνημεία του Υπουργείου Πολιτισμού εκκρεμεί ενώπιον του ΚΣΝΜ για γνωμοδότηση στον Υπουργό Πολιτισμού με συνέπεια να ανασταλεί η υπογραφή της σύμβασης για την ενεργειακή αναβάθμιση.
Πιστεύω, ότι ο χαρακτηρισμός των παραπάνω κτιρίων ως νεότερων μνημείων θα αποτελέσει σταθμό για την προστασία των νεότερων κτιρίων και μάλιστα των δημοσίων, που, μολονότι συγκεντρώνουν όλα τα κριτήρια για να κηρυχθούν νεότερα μνημεία, για πολλούς λόγους με κυριότερο τη γραφειοκρατική αδράνεια δεν έχουν ακόμα κηρυχθεί με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος να υποστούν ανεπανόρθωτες παρεμβάσεις, όπως έχομε πικρά πείρα από καταστάσεις στο παρελθόν, που αξιόλογα αρχιτεκτονικά κτίρια κατεδαφίστηκαν χωρίς αντίσταση ή κατόπιν εορτής κήρυξη τους ως διατηρητέων. Νομίζω, ότι το Υπουργείο Πολιτισμού πρέπει να καταρτίσει κατάλογο των δημοσίων κτιρίων που συγκεντρώνουν τα κριτήρια και να προχωρήσει αυτεπάγγελτα στο χαρακτηρισμό τους ως νεότερων μνημείων με απαγόρευση οποιασδήποτε παρέμβασης χωρίς την άδεια του.
Λέανδρος Τ.Ρακιντζής
Αρεοπαγίτης ε.τ.