Όταν γινόμαστε γονείς, ξεκινάμε με τις καλύτερες προθέσεις. Τόσο καλές, που γρήγορα καταρρέουν μπροστά στην πραγματικότητα.
Το ίδιο ισχύει και για τον χρόνο που περνούν τα μικρά μας μπροστά στην οθόνη: Ενώ αρχικά θέτουμε ως στόχο να είναι ελάχιστος, σύντομα αντιλαμβανόμαστε ότι οι ψηφιακές συσκευές λειτουργούν ως ένα ισχυρό και αποτελεσματικό εργαλείο στα χέρια κάθε γονέα.
Εάν για παράδειγμα ταξιδεύουμε πολλές ώρες με το αεροπλάνο ή έχουμε παγιδευτεί σε μια αίθουσα αναμονής και χρειαζόμαστε έναν τρόπο να κρατήσουμε ήσυχο το μικρό μας παιδί, το κινητό ή κάποιο τάμπλετ, υπόσχονται να το κατορθώσουν πολύ πιο εύκολα από ότι εμείς.
Οι περισσότεροι γονείς βέβαια δεν έχουμε την παραμικρή ψευδαίσθηση ότι ο χρόνος μπροστά στην οθόνη είναι ευεργετικός για τα παιδιά. Μάλιστα, συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Για αυτόν τον λόγο η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής απαγορεύει την έκθεση των παιδιών στα ψηφιακά μέσα αν είναι κάτω των δύο ετών.
Οι αναπτυξιολόγοι βέβαια συμφωνούν ότι το καλύτερο είναι να αποφεύγεται ο χρόνος μπροστά στην οθόνη, τόσο για τα μικρότερα, όσο και για τα μεγαλύτερα παιδιά.
«Το 80% της ανάπτυξης του εγκεφάλου ενός παιδιού επιτυγχάνεται μέχρι την ηλικία των τριών ετών. Επομένως, αυτά είναι πραγματικά κρίσιμα χρόνια, που τα παιδιά πρέπει να κινούνται, να παίζουν, να αλληλεπιδρούν, επιδιώκοντας πρόσωπο με πρόσωπο συνομιλίες και επαφές», συνιστά η δρ Λιζ Πλακζέκ, παιδίατρος με έδρα τη Μινεσότα.
Και ενώ γνωρίζουμε ότι ο χρόνος που αφιερώνουν τα παιδιά μπροστά στην οθόνη συνδέεται με αρνητικά αποτελέσματα, δεν υπάρχουν αρκετά ερευνητικά δεδομένα για τον ακριβή τρόπο με τον οποίο αυτή η συνήθεια επηρεάζει τον εγκέφαλο τους. Ωστόσο, νέα έρευνα επάνω στην αισθητηριακή επεξεργασία των παιδιών απαντά στο ερώτημα για το πώς επηρεάζεται η γνωστική τους ανάπτυξη από την επαφή με τα διάφορα γκάτζετ.
Πιο συγκεκριμένα, μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο JAMA Pediatrics, διαπίστωσε ότι η χρήση οθονών από τα νήπια σχετίζεται με διαταραχές αισθητηριακής επεξεργασίας. Τι σημαίνει όμως αυτό στην πράξη και τι πρέπει να γνωρίζουμε εμείς οι γονείς επί του θέματος;
Τι είναι η αισθητηριακή επεξεργασία και γιατί την παρακολουθούν οι παιδίατροι;
Προκειμένου να καταλάβουμε, ας ξεκινήσουμε σκεπτόμενοι τις πέντε αισθήσεις μας: Την όραση, την ακοή, την όσφρηση, τη γεύση και την αφή. Ο εγκέφαλός μας προσλαμβάνει ασταμάτητα πληροφορίες μέσω όλων αυτών των αισθήσεων και στη συνέχεια, προσπαθεί να τις κατανοήσει, να τις αποκωδικοποιήσει. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται αισθητηριακή επεξεργασία και εξηγεί γιατί απομακρυνόμαστε από μια ζεστή εστία ή σκύβουμε για να ακούσουμε καλύτερα κάποιον που ψιθυρίζει.
«Η αισθητηριακή επεξεργασία περιλαμβάνει την ενσωμάτωση των πληροφοριών που λαμβάνονται μέσω των αισθητηριακών συστημάτων του σώματός μας, προκειμένου να αντιληφθούμε και να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας», εξηγούν η δρ Κάρεν Χέφλερ και ο Ντέιβιντ Μπένετ, δύο από τους συγγραφείς της μελέτης.
Υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία συμπεριφορών που σχετίζονται με την αισθητηριακή επεξεργασία. Ένα παιδί, μπορεί για παράδειγμα να αναζητήσει αισθητηριακές πληροφορίες στρέφοντας το σώμα του προς το σημείο όπου ακούει να συμβαίνει κάτι ασυνήθιστο. Ακόμη, το ίδιο παιδί μπορεί να προσπαθήσει να αποφύγει μια αισθητηριακή εμπειρία απορρίπτοντας μια νέα τροφή. Καμία από αυτές τις αντιδράσεις από μόνη της δεν υποδηλώνει τίποτα το προβληματικό.
Ωστόσο, οι παιδίατροι εξακολουθούν να ενδιαφέρονται για την αισθητηριακή επεξεργασία των παιδιών για δύο πολύ συγκεκριμένους λόγους.
Επειδή τα πρώτα χρόνια είναι τρομερά κρίσιμα
Όπως προείπαμε, ο εγκέφαλος των παιδιών αναπτύσσεται απίστευτα μέσα στα πρώτα τρία χρόνια της ζωής τους. Αυτός είναι και ο λόγος που οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης θέλουν να λύσουν τυχόν προβλήματα που μπορεί να ανιχνευτούν αμέσως, όταν η θεραπεία θα είναι πιο αποτελεσματική.
Επειδή τα προβλήματα αισθητηριακής επεξεργασίας συνδέονται με χαμηλότερη ποιότητα ζωής για το παιδί και υψηλότερο άγχος για τους φροντιστές
Ένας άλλος λόγος για τον οποίο οι γιατροί κάνουν έλεγχο για αισθητηριακά ζητήματα είναι ότι συχνά συμβαίνουν παράλληλα με τη ΔΕΠΥ και τη διαταραχή του φάσματος του αυτισμού.
Στη μελέτη, οι συγγραφείς σημειώνουν ότι το 60% των παιδιών που έχουν ΔΕΠΥ και το 70-95% των παιδιών με αυτισμό έχουν επίσης διαταραχές αισθητηριακής επεξεργασίας.
Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι κάθε παιδί με πρόβλημα αισθητηριακής επεξεργασίας έχει και μία από αυτές τις δύο νευρολογικές παθήσεις.
Πώς επηρεάζουν οι οθόνες την αισθητηριακή επεξεργασία των παιδιών
Στη μελέτη τους, οι ερευνητές εξέτασαν δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από σχεδόν 1.500 οικογένειες. Οι γονείς απάντησαν σε ερωτήσεις σχετικά με την έκθεση των παιδιών στην τηλεόραση και το κινητό. Οι ερωτήσεις αφορούσαν την ακουστική, οπτική, απτική, οσφρητική και στοματική αισθητηριακή επεξεργασία του παιδιού.
Στη μελέτη διαπιστώθηκε ότι όσο περισσότερο χρόνο περνούσαν τα παιδιά μπροστά στην οθόνη, τόσο πιο απρόθυμα ήταν ως προς την υποδοχή και την επεξεργασία νέων ερεθισμάτων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μην εξασκούν την αισθητηριακή επεξεργασία, με συνέπεια αυτή η κατά τα άλλα έμφυτη διαδικασία, σιγά-σιγά να ατροφεί.
Έτσι, σταδιακά τα παιδιά παύουν να δοκιμάζουν νέα πράγματα. Αντίθετα αναπτύσσουν φοβίες απέναντι στο καινούργιο και κλείνονται στον εαυτό τους. Ύστερα, αδυνατούν να λάβουν μέρος σε ομαδικές δραστηριότητες και να συγκεντρωθούν στην εκμάθηση νέων κανόνων παιχνιδιού και πριν καλά καλά το καταλάβουμε, προκύπτει ένας φαύλος κύκλος απομόνωσης.
Τι μπορούμε να κάνουμε
Τα αυστηρά χρονικά όρια στον χρόνο που επιτρέπουμε στα παιδιά να ασχολούνται με το κινητό δεν είναι πάντα χρήσιμα. Κάθε οικογένεια θα πρέπει να αντιληφθεί τη σημασία του περιεχομένου υψηλής ποιότητας όταν το παιδί ασχολείται με το τάμπλετ ή το κινητό. Με άλλα λόγια, ο ιδανικός χρόνος έκθεσης έρχεται στη συζήτηση αφού πρώτα ορίσουμε το ιδανικό περιεχόμενο στο οποίο επιτρέπουμε να εκτίθεται το νεαρό άτομο.
1. Δημιουργούμε ιεροτελεστίες
Βέβαια, ανεξάρτητα από τον ημερήσιο χρόνο έκθεσης στην οθόνη και φυσικά το ποιοτικό περιεχόμενο, έχει σημασία να κάνουμε μια οικογενειακή συμφωνία για τις στιγμές που απαγορεύονται τα κινητά και κάθε είδους συσκευές.
Για παράδειγμα, η απουσία συσκευών στο τραπέζι ή στα υπνοδωμάτια πριν από τον ύπνο θα βοηθήσουν όλα τα μέλη της οικογένειας να δώσουμε προτεραιότητα στην αλληλεπίδραση πρόσωπο με πρόσωπο και στις υγιεινές συνήθειες ύπνου.
2. Γινόμαστε πρότυπο
Και φυσικά, ένας από τους καλύτερους τρόπους με τους οποίους εμείς οι γονείς μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να περιορίσουν τον χρόνο που σπαταλούν μπροστά στην οθόνη είναι να το κάνουμε πρώτα εμείς οι ίδιοι.
Το να προχωρήσουμε άμεσα σε αλλαγές στη χρήση των οικογενειακών ψηφιακών μέσων και τις σχετικές δραστηριότητες θα έχει θετικό αντίκτυπο στη μελλοντική ανάπτυξη και την ευεξία των παιδιών μας