Πόσο προστατευόμαστε από μια μόνο δόση του εμβολίου κατά του κορονοϊού

Σίγουρα θα έχετε διαβάσει αυτές τις μέρες για ανθρώπους που κόλλησαν κορονοϊό ενώ είχαν κάνει το εμβόλιο, ή ακόμα χειρότερα που πέθαναν από κορονοϊό ενώ είχαν κάνει το εμβόλιο.

Τι συνέβη; Φταίει το εμβόλιο; Αρκετές υποθέσεις ερευνούνται ακόμα, αλλά όταν έχει να κάνει με υπόθεση ασθενούς που κόλλησε κορονοϊό ενώ είχε κάνει την πρώτη δόση του εμβολίου, αλλά όχι την δεύτερη, η απάντηση των ειδικών που μιλούν στο BBC είναι ξεκάθαρη: «Συμπεριφερθείτε λες και δεν το κάνατε ποτέ». Γιατί η πρώτη δόση δεν είναι ικανή να δημιουργήσει την αναγκαία ανοσία στον οργανισμός.

Μια περίπτωση είναι του 85χρονου Κόλιν Χόρσμαν που μπήκε στο νοσοκομείο στα τέλη Δεκεμβρίου, λόγω μιας λοίμωξης στα νεφρά. Όμως λίγο αργότερα κόλλησε τον Covid-19 -περίπου ένας στους τέσσερις ανθρώπους στο νοσοκομείο με τον ιό τον είχε αποκτήσει από εκεί. Ανέπτυξε σοβαρά συμπτώματα και τελικά διασωληνώθηκε. Λίγες μέρες αργότερα, πέθανε.

Γενικά θα ήταν μια συνηθισμένη κατάσταση με τους τόσους νεκρούς που έχουμε δει από τον κορονοϊό, ωστόσο ο Κόλις, όπως διαβεβαίωνε ο γιός του γεμάτος απορία για τον θάνατο του πατέρα του, ότι ήταν από τους πρώτους που είχε κάνει το εμβόλιο του κορονοϊού -αυτό των Pfizer-BioNTech- και θα έκανε τη δεύτερη δόση δύο ημέρες πριν από το θάνατό του.

Αυτό που ξεχνάνε αρκετοί είναι ότι τα περισσότερα εμβόλια απαιτούν επαναληπτική δόση για να λειτουργήσουν.

Πάρτε για παράδειγμα το εμβόλιο MMR - ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς- το οποίο χορηγείται εδώ και χρόνια σε μωρά σε όλο τον κόσμο για την πρόληψη αυτών των θανατηφόρων παιδικών λοιμώξεων. Περίπου το 40% των ανθρώπων που έχουν λάβει μόνο μία δόση, δεν προστατεύονται από τους τρεις αυτούς ιούς, σε σύγκριση με το 4% αυτών που έλαβαν τη δεύτερη τους. Τα άτομα στην προηγούμενη ομάδα έχουν τέσσερις φορές περισσότερες πιθανότητες να πάθουν ιλαρά από εκείνα της τελευταίας - και υπήρξαν κρούσματα σε μέρη όπου μεγάλο ποσοστό ατόμων δεν έχουν ολοκληρώσει το πλήρες πρόγραμμα εμβολιασμού MMR.

Πώς λειτουργεί το επαναληπτικό εμβόλιο

Όταν το ανοσοποιητικό σύστημα συναντά για πρώτη φορά ένα εμβόλιο, ενεργοποιεί δύο σημαντικούς τύπους λευκών αιμοσφαιρίων. Πρώτα τα κύτταρα Β πλάσματος, τα οποία επικεντρώνονται κυρίως στην παραγωγή αντισωμάτων. Δυστυχώς, αυτός ο τύπος κυττάρου είναι βραχύβιος, οπότε παρόλο που το σώμα γεμίζει με αντισώματα μέσα σε λίγες μόνο εβδομάδες, χωρίς τη δεύτερη δόση, αυτά εξαφανίζονται απότομα. Στη συνέχεια, υπάρχουν τα Τ κύτταρα, καθένα από τα οποία είναι ειδικά προσαρμοσμένο για να αναγνωρίζει ένα συγκεκριμένο παθογόνο και να το σκοτώνει. Μερικά από αυτά, τα Τ κύτταρα μνήμης, είναι σε θέση να παραμείνουν στο σώμα για δεκαετίες έως ότου πέσουν πάνω στον στόχο τους - πράγμα που σημαίνει ότι η ανοσία από εμβόλια ή λοιμώξεις μπορεί μερικές φορές να διαρκέσει μια ζωή.

Με άλλα λόγια, η ανοσοποιητική μνήμη είναι η ιδιότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να «θυμάται» το μολυσματικό παράγοντα (ιό, βακτήριο, μύκητα ή παράσιτο) που έχει αντιμετωπίσει στο παρελθόν, με αποτέλεσμα όταν ξανασυναντήσει τον ίδιο ακριβώς μολυσματικό παράγοντα στο μέλλον, να τον αντιμετωπίζει γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα. Η ανοσοποιητική μνήμη είναι μια ιδιότητα των Β- και Τ-λεμφοκυττάρων, δηλαδή της ειδικής ή επίκτητης ανοσίας (adaptive ή specific immunity) και όχι της μη-ειδικής ή φυσικής ανοσίας (innate ή natural immunity)

Η δεύτερη δόση είναι ένας τρόπος επανέκθεσης του σώματος στα αντιγόνα -τα μόρια των παθογόνων που ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστημα- για να ξεκινήσει το δεύτερο μέρος της αντίδρασης. Όταν έρθει η επαναληπτική δόση, τα Β κύτταρα που έχουν μείνει από την πρώτη δόση θα είναι σε θέση να αναπαραχθούν γρήγορα, οδηγώντας σε μια δεύτερη αύξηση της ποσότητας των αντισωμάτων που κυκλοφορούν στον οργανισμό.

Η δεύτερη δόση ξεκινά επίσης τη διαδικασία «ωρίμανσης των Β κυττάρων», η οποία περιλαμβάνει την επιλογή των ανώριμων με τους καλύτερους υποδοχείς για τη σύνδεση σε ένα συγκεκριμένο παθογόνο, ενώ βρίσκονται ακόμα στο μυελό των οστών - όπου δημιουργούνται λευκά αιμοσφαίρια - και στη συνέχεια ταξιδεύουν στη σπλήνα για να ολοκληρώσουν την ανάπτυξη.

Αυτό σημαίνει ότι τα Β κύτταρα δεν είναι μόνο πολυάριθμα με τη δεύτερη δόση, αλλά παράλληλά τα αντισώματα που παράγουν είναι καλύτερα στοχευμένα.

Εν τω μεταξύ, τα κύτταρα μνήμης Τ πολλαπλασιάζονται επίσης πολύ γρήγορα. Θεωρείται ήδη ότι έπαιξαν κρίσιμο ρόλο κατά την τρέχουσα πανδημία, προστατεύοντας μερικούς ανθρώπους από την ανάπτυξη σοβαρής Covid-19. Παρόλο που ο ιός κυκλοφόρησε παγκοσμίως περίπου τον Δεκέμβριο του 2019, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι μπορεί να έχουν «δει» άλλους κορονοϊούς στο παρελθόν, όπως εκείνους που προκαλούν το κοινό κρυολόγημα - επιτρέποντάς τους να αναγνωρίσουν την Covid-19 και να την αντιμετωπίσουν.

Πόσο αποτελεσματική είναι λοιπόν μία δόση καθενός από τα εμβόλια Covid-19;

Σε μια στιγμή που η απάντηση είναι πιο κρίσιμη παρά ποτέ - ειδικά μετά την απόφαση της βρετανικής κυβέρνησης να καθυστερήσει τη δεύτερη δόση όλων των εγκεκριμένων εμβολίων Covid-19 έως 12 εβδομάδες και η Ρωσία δοκιμάζει ένα σχήμα μίας δόσης για το Sputnik V που ονομάζεται “Sputnik-Light” - είναι ένα θέμα αρκετά περίπλοκο.

Τι γνωρίζουμε μέχρι τώρα.

Pfizer-BioNTech

Σύμφωνα με τα δεδομένα της Pfizer που δημοσιεύθηκαν τον Δεκέμβριο του 2020, το εμβόλιο Pfizer-BioNTech είναι περίπου 52% αποτελεσματικό μετά την πρώτη δόση. Αυτή η πρώιμη προστασία συνοδεύεται από ορισμένες σημαντικές προειδοποιήσεις.

Πρώτον, η προστασία δεν ξεκινά πριν από την 12η ημέρα τουλάχιστον.

Δεύτερον, μία δόση είναι σημαντικά λιγότερο προστατευτική από ότι δύο. Η δεύτερη είναι αποτελεσματική κατά 95%, μετά από μια εβδομάδα από τη λήψη της.

Οξφόρδη-AstraZeneca

Για το εμβόλιο της Οξφόρδης AstraZeneca, τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Σε μια δημοσίευση του Ιανουαρίου, εξηγείται ότι το εμβόλιο προσφέρει προστασία 64,1% μετά από τουλάχιστον μία δόση. Με δύο πλήρεις δόσεις η προστασία ανεβαίνει στο 70,4%. Εάν ωστόσο - περιέργως-  πάρετε στην αρχή μισή δόση και μετά μια ολόκληρη 90% σε άτομα που είχαν μισή δόση ακολουθούμενη από μία πλήρη δόση.

Στο μεταξύ, με βάση μη δημοσιευμένα δεδομένα, η Επιτροπή Εμβολίων έχει εκτιμήσει ότι, από 3 εβδομάδες έως 9-12 εβδομάδες μετά την πρώτη δόση, το εμβόλιο αποτρέπει περίπου το 70% των περιπτώσεων σοβαρής λοίμωξης. Τα στοιχεία μέχρι τώρα δείχνουν ότι η πρώτη δόση μπορεί να συνεχίσει να παρέχει κάποια προστασία για τουλάχιστον λίγους μήνες πριν από την επαναληπτική δόση.

Moderna

Σύμφωνα με ένα έγγραφο που υπέβαλε η εταιρεία στον FDA, μία δόση του εμβολίου Moderna μπορεί να παρέχει 80,2% προστασία , ενώ με τη δεύτερη δόση ανεβαίνει στο 95,6%. Αυτό σε άτομα ηλικίας 18 έως 65 ετών. Για άτομα άνω των 65 ετών είναι 86,4%.

Όπως και με το εμβόλιο Pfizer, όλοι οι συμμετέχοντες στην τρίτη φάση, έλαβαν δύο δόσεις του εμβολίου ή ένα placebo, εντός μιας καθορισμένης χρονικής περιόδου -σε αυτήν την περίπτωση, 28 ημέρες- οπότε δεν είναι ακόμη γνωστό εάν η ανοσία από μια μόνο δόση θα συνεχιστεί ή σταματά μετά από κάποιο χρονικό όριο.

CoronaVac

Είναι το εμβόλιο της Κίνας που αναπτύχθηκε από την Sinovac. Αυτό το εμβόλιο είναι λίγο περίεργο, καθώς δοκιμάστηκε ανεξάρτητα σε πολλές χώρες – και όλες έχουν βγάλει διαφορετικά αποτελέσματα.

Τα ΗΑΕ ήταν η πρώτη χώρα που το αξιολόγησε και ισχυρίστηκε ότι είναι 86% αποτελεσματικό. Σύμφωνα με ερευνητές στην Τουρκία, το εμβόλιο είναι 91,25% αποτελεσματικό, ενώ επιστήμονες στην Ινδονησία έχουν πει ότι είναι 65,3% αποτελεσματικό και το Ινστιτούτο Butantan στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας ανακοίνωσε ότι είναι 50,4% αποτελεσματικό.

Προς το παρόν, κανείς δεν έχει δημοσιεύσει δεδομένα σχετικά με την αποτελεσματικότητα μιας μόνο δόσης - αυτά τα στοιχεία ισχύουν μόνο για δύο δόσεις, σε απόσταση 14 ημερών. Τα αποτελέσματα εξετάστηκαν με κάποιο σκεπτικισμό, επειδή δημοσιεύτηκαν μέσω δελτίων τύπου, αντί - όπως θα συνέβαινε κανονικά - σε ένα επιστημονικό περιοδικό. Χωρίς πρόσβαση σε περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις μεθόδους των κλινικών δοκιμών και τα δεδομένα που συλλέχθηκαν, είναι πιο δύσκολο για τους επιστήμονες να κάνουν τις δικές τους αξιολογήσεις για την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων.

Sputnik V

Το εμβόλιο Sputnik V δημιουργήθηκε στη Ρωσία και όπως τα άλλα, χορηγείται σε δύο δόσεις και είναι προφανώς 91,4% αποτελεσματικό μετά από τις δύο δόσεις -δεν υπάρχουν προς το παρόν διαθέσιμες πληροφορίες για την αποτελεσματικότητα μιας μόνο δόσης. Και πάλι, αυτά τα αποτελέσματα δεν έχουν δημοσιευτεί σε ένα επιστημονικό περιοδικό και επομένως ενδέχεται να μην είναι αξιόπιστα.

Πιο πρόσφατα, η ρωσική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι αναπτύσσει μια νέα έκδοση, το «Sputnik-Light», ως προσωρινή λύση στις ελλείψεις του πρωτοτύπου. Το εμβόλιο χορηγείται σε μια δόση, αν και δεν είναι ακόμη σαφές πόσο προστατευτικό θα είναι.

Μπορείτε να χαλαρώσετε μετά την πρώτη δόση;

Η απάντηση είναι όχι, για όλους τους λόγους που αναπτύχθηκαν παραπάνω. Οι μάσκες, οι αποστάσεις και τα καθαρά χέρια θα πρέπει να είναι εξίσου σημαντικά, θα πρέπει να συμπεριφέρεστε σαν να μην λάβατε ποτέ το εμβόλιο. Και αυτό γιατί η προστασία που προσφέρει η πρώτη δόση δεν είναι πλήρης.  

Ο Dunn-Walters εξηγεί ότι η αποτελεσματικότητα των εμβολίων εκτιμήθηκε σε μεγάλο βαθμό από το εάν εμπόδισαν τα άτομα να αναπτύξουν συμπτώματα - όχι εάν δεν μολύνονταν καθόλου από τον ιό. «Και γνωρίζουμε ότι είναι πιθανό να έχουμε ασυμπτωματική λοίμωξη», λέει.