Είναι αφόρητα πληκτικό να διαβάζει κάποιος τις ανακοινώσεις των κομμάτων και τις εκατέρωθεν κατηγορίες που διατυπώνονται, ιδιαίτερα τώρα πριν την ΔΕΘ, όταν θεωρητικά θα ειπωθούν οι γνωστές κοινοτοπίες πάνω στον άξονα «κυβέρνηση και αντιπολίτευση διασταυρώνουν τα ξίφη τους». Διαβάζοντας, όμως, κάποιος την ανακοίνωση της Νέας Δημοκρατίας με τον εκκωφαντικό τίτλο «Η Κυβέρνηση απέτυχε παταγωδώς στο ΕΣΠΑ» δεν γίνεται να μην αναρωτηθεί για μια σειρά πραγμάτων. Πρωτίστως, για το γεγονός ότι η ανακοίνωση αυτή που αφορά ένα θέμα σημαντικό και σύνθετο όσο το ΕΣΠΑ παρουσιάζει τα πράγματα, όχι ακριβώς όπως είναι. Κυρίως, αν θεωρήσουμε ότι ο αποδέκτης της είναι ο μέσος πολίτης, ο οποίος δεν είναι απαραίτητα εξοικειωμένος συνολικά με τα προγράμματα ΕΣΠΑ.
Ας συμφωνήσουμε σε κάτι και είμαι βέβαιος ότι και ο Κυριάκος Μητσοτάκης θα συμφωνούσε. Θα ήταν καλό τα θέματα του ΕΣΠΑ -εκτός, προφανώς, αν είχαμε να αντιμετωπίσουμε μια εξαιρετικά τρανταχτή περίπτωση- να μην γίνονται αντικείμενο επικοινωνιακής διαχείρισης και πολιτικής κοκορομαχίας. Γιατί είναι σχεδόν τα μόνα αναπτυξιακά χρήματα που έχει εξασφαλισμένα στη διάθεσή της η Ελλάδα, με αυτή ή με άλλη κυβέρνηση. Αν διαβάσει κάποιος πρόχειρα αυτή την ανακοίνωση της ΝΔ μένει με την εντύπωση ότι «λεφτά υπάρχουν και μένουν ανεκμετάλλευτα».
Θα ήταν καλό τα θέματα του ΕΣΠΑ -εκτός, προφανώς, αν είχαμε να αντιμετωπίσουμε μια εξαιρετικά τρανταχτή περίπτωση- να μην γίνονται αντικείμενο επικοινωνιακής διαχείρισης και πολιτικής κοκορομαχίας. Γιατί είναι σχεδόν τα μόνα αναπτυξιακά χρήματα που έχει εξασφαλισμένα στη διάθεσή της η Ελλάδα, με αυτή ή με άλλη κυβέρνηση.
Τα πράγματα, όμως, δεν είναι τόσο απλά. Τα χρήματα που μπαίνουν στην ελληνική οικονομία από τα ευρωπαϊκά προγράμματα χρηματοδότησης (διαβάστε εδώ την κατατοπιστική έρευνα της ΔιαΝΕΟσις για τη δομή του ΕΣΠΑ) προϋποθέτουν την εμπλοκή πολλών και διαφορετικών παικτών και διαμεσολαβητών, όπως η Κομισιόν, το υπουργείο Ανάπτυξης, οι περιφέρειες). Είναι πράγματι όλοι αποτυχημένοι εξίσου, και μάλιστα παταγωδώς, στη διαχείριση του ΕΣΠΑ 2014-2020;
Το πρώτο επιχείρημα περί αποτυχίας στηρίζεται στο συμπέρασμα ότι η απορρόφηση του 2016 έκλεισε 29,3% κάτω από το στόχο αλλά και ότι οι ρυθμοί για το τρέχον έτος είναι αρνητικοί. Ωστόσο, είθισται στις αρχές κάθε περιόδου η απορρόφηση να είναι χαμηλή, καθώς συγκεκριμενοποιούνται τα προγράμματα. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα «τρέχει» από την αρχή του 2016, αν και στη θεωρία η περίοδος 2014-2020 έχει ξεκινήσει από την αρχή του 2014. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δίνει συμπληρωματικά δυο έξτρα έτη περιθώριο για να ολοκληρωθεί η κάθε περίοδος ΕΣΠΑ, το οποίο πάντα αξιοποιείται. Επομένως, αν και τυπικά η περίοδος του ΕΣΠΑ 2007-2013 έληξε με το τέλος του 2013, στην πράξη αυτή παρατάθηκε ως το τέλος του 2015. Αντιστοίχως, αν και τυπικά, μπορούσαν να εκταμιεύονται χρήματα της περιόδου 2014-2020 από την αρχή του 2014 (από αυτά εκταμιεύτηκαν σχετικά πολύ λίγα κατά τη διάρκεια του 2015), το πρόγραμμα πήρε μπρος κανονικά από την αρχή του 2016, όταν έληξε οριστικά η προηγούμενη περίοδος.
Επομένως, ουσιαστικά δεν βρισκόμαστε στη μέση της περιόδου, γιατί η περίοδος λήγει το 2022.
Η δεύτερη παρανόηση αφορά στο επιχείρημα ότι η κυβέρνηση έστρεψε το ΕΣΠΑ -ένα πρόγραμμα πού έχει καθαρά αναπτυξιακό στόχο-, ώστε να καλύπτει πάγιες και διαρκείς ανάγκες του κράτους, επειδή δεν θέλει να μειώσει τις κρατικές δαπάνες. Πράγματι, χρήματα του ΕΣΠΑ από το 2012 έχουν χρησιμοποιηθεί για να αμείβονται καθηγητές σε σχολεία, νοσηλευτές κλπ. Αυτό, όμως, δεν λύνεται με κόψιμο δαπανών που υπονοεί η Νέα Δημοκρατία, αλλά με κανονικές προσλήψεις (και όχι συμβάσεις αναπληρωτών). Αυτό, πράγματι, εισηγείται ο κ. Μητσοτάκης;
Αξίζει σε αυτό το σημείο να πούμε το εξής. Ένα από τα λίγα πράγματα που δεν έχει κάνει εντελώς θάλασσα αυτή η κυβέρνηση είναι το ΕΣΠΑ. Προφανώς υπάρχουν προβλήματα, κάποια από τα οποία είναι και σοβαρά. Πράγματι υπάρχει μεγάλη καθυστέρηση σε κάποια έργα. Όμως, ο τρόπος που οι προηγούμενες κυβερνήσεις αύξησαν την απορρόφηση του ΕΣΠΑ (ακριβώς για να μην κατηγορηθούν από την αντιπολίτευση ότι δεν εκμεταλλεύτηκαν τα χρήματα) ήταν να εντάσσουν στα τυφλά και, συχνά πελατειακά, τα πάντα στα προγράμματα ΕΣΠΑ και ό,τι προχωρούσε πρώτο, απλώς προχωρούσε. Με αυτή την θεμελιώδη και συνειδητή στρέβλωση, που βέβαια κάποιες φορές ήταν ο μόνος τρόπος για να προχωρήσουν τα πράγματα, ξεπέρασαν τον προϋπολογισμό του προγράμματος 2007-2013, ώστε να κινδυνεύει να «σκάσει» το ⅓ του προγράμματος, (αποκλείεται να το έχει λησμονήσει ο αντιπρόεδρος της ΝΔ Κωστής Χατζηδάκης). Ακριβώς το ίδιο πρόβλημα είχε εμφανιστεί φυσικά και στο τέλος των προηγούμενων προγραμματικών περιόδων. Το αποτέλεσμα λοιπόν ήταν να υπάρχουν έργα στο πρόγραμμα που είχαν ενταχθεί το 1996, χωρίς να είναι σαφές το κατά πόσο είχαν πλέον νόημα.
O τρόπος που οι προηγούμενες κυβερνήσεις αύξησαν την απορρόφηση του ΕΣΠΑ (ακριβώς για να μην κατηγορηθούν από την αντιπολίτευση ότι δεν εκμεταλλεύτηκαν τα χρήματα) ήταν να εντάσσουν στα τυφλά και συχνά πελατειακά τα πάντα στα προγράμματα ΕΣΠΑ και ό,τι προχωρούσε πρώτο, απλώς προχωρούσε.
Η Νέα Δημοκρατία θα έπρεπε να είναι περισσότερο διακριτική σε θέματα ΕΣΠΑ ακριβώς γιατί τα πράγματα δεν είναι απλά. Σε κάθε περίπτωση, τα προγράμματα τύπου ΕΣΠΑ, παρόλο που εντέλει αποδεδειγμένα λειτουργούν και συμβάλλουν στη συνοχή της ΕΕ, αντιμετωπίζουν κενά στον αρχικό σχεδιασμό τους πολύ πριν φτάσουν στην Ελλάδα. Από τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς που τα ρυθμίζουν αφήνονται μεγάλα περιθώρια πολιτικών παρεμβάσεων, απαιτείται συχνά εξαντλητική γραφειοκρατία και επιτρέπεται να παρουσιαστούν στρεβλώσεις που δεν λαμβάνουν υπόψη τον χαρακτήρα της κάθε περιοχής. Ακριβώς πάνω σε αυτά τα κενά πατούν οι πολιτικές ηγεσίες πολλών χωρών και τα χρησιμοποιούν πολιτικά. Είναι κάτι που έχει συμβεί και στην Ελλάδα.
Ο στόχος λοιπόν τόσο για την κυβέρνηση όσο και για την αντιπολίτευση θα έπρεπε να είναι πώς θα περιοριστούν οι πολιτικές αυθαιρεσίες και φαινόμενα όπως οι «ΕΣΠΑτζήδες». Για τα προβλήματα αυτά υπάρχουν κάποιες λύσεις. Για παράδειγμα, μπορούν τα χρήματα του ΕΣΠΑ να ενταχτούν σε μια ευρύτερη στρατηγική. Ή να αξιοποιούνται ως μέρους διαφορετικού τύπου, πιο εξελιγμένων «σχημάτων», μαζί με χρήματα ή δάνεια οργανισμών με περισσότερο ευέλικτες και «αναπτυξιακές» διαδικασίες, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Αυτό δηλαδή που συμβαίνει, για πρώτη φορά, με το Equifund. Επομένως, όπως η κυβέρνηση οφείλει να συνεχίσει και να εντείνει τα βήματα που έχει κάνει προς αυτή την κατεύθυνση, έτσι και η αξιωματική αντιπολίτευση οφείλει να αποχωριστεί την επικοινωνία και τις επιδιώξεις της «δικαίωσης» και να εστιάσει στην πολιτική. Εναλλακτικά, μπορούμε όλοι να στρουθοκαμηλίζουμε εις στο διηνεκές γύρω από την «απορρόφηση».